عباس بن موسی بن جعفر(ع)، علوی[1] یکی از فرزندان امام کاظم(ع) بود[2] که بعد از قاسم به دنیا آمد.[3] و مادرش ام ولد بود.[4]
عباس فرزندانی به نام‌های احمد، محمد، قاسم، موسی، جعفر،[5] فضل اکبر، فضل اصغر و علی داشت.[6]
در گزارشی نسبتا طولانی آمده است که عباس نزد قاضی ابن عمران از برادرش امام رضا(ع) شکایت کرد که ایشان قصد دارد همه‌ی اموال پدرم را برای خود بردارد و به ما چیزی ندهد! او ما را در فقر و تنگ‌دستی رها نموده است! این رفتار وی مورد اعتراض عمویش اسحاق بن جعفر و ابراهیم بن محمد قرار گرفت. با وجود این، امام رضا(ع) علاوه بر پرداخت بدهی او، برادرش را نصیحت کرد و به او احسان نمود.[7]
گزارش مذکور در منابع معتبر ذکر شده است؛ اما سند آن صحیح نیست.[8] و با فرض پذیرش، بیانگر آن است که وی نسبت به برادرش امام رضا(ع) شناخت دقیقی نداشت و توقع داشت که حضرتشان، اموالی که مرتبط با مقام امامت است را نیز در اختیار برادرانش قرار دهد. با این وجود اما در کتاب‌های حدیثی وی از پدرش حدیث نقل کرده،[9] و شیخ طوسی نیز وی را در نقل روایت ثقه دانسته است.[10]
در گزارشی دیگر آمده است که -بعد ولایت‌عهدی امام رضا-، حسن بن سهل عباس را حاکم کوفه قرار داد و به او گفت: ابتدا مردم را به سوی مأمون و سپس برای برادرت علی بن موسی(ع) دعوت کن و از برادرت دفاع کن که در این صورت، اهالی کوفه از تو اطاعت خواهند کرد.[11] زمانی که خبر ورود عباس به کوفه رسید، گروهی به وی پیوستند؛ اما گروهی گفتند اگر تنها به سمت برادرت و یا خودت دعوت کنی، به تو کمک می‌کنیم. وی نیز گفت من ابتدا به سمت مأمون و در مرحله‌ی بعد به سمت برادرم دعوت می‌کنم؛ لذا گروهی از شیعیان[12] که برخی مورخان آنان را از غلات دانسته‌اند[13] از وی کناره گرفتند.[14]
تاریخ وفات عباس مشخص نیست؛ اما بر اساس گزارشی که طبری از او در سال 202 هجری نقل کرده است، می‌توان مطمئن شد که وی تا آن زمان زنده بود.[15]
برخی از گزارش‌ها قبر وی را در کاظمین می‌دانند.[16] اما گزارشی نیز قبر وی را در شهر بجنورد اعلام می‌کند.[17]
امروزه در قسمت جنوب شرق بجنورد، بارگاهی با گنبد فیروزه‌ای رنگ قرار دارد که به معصوم‌زاده شهرت یافته و گفته می‌شود آرام‌گاه امام‌زاده سلطان سید عباس است که به آن معصوم‌زاده می‌گویند. برخی هم معتقدند وی در منطقه شوشی در اطراف مدینه به خاک سپرده شده است.[18]
[1]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 8، ص 559، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.
[2]. ابن حزم اندلسی، ابو محمد علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص 65، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل، 1418ق.
[3]. الحسینی المدنی، ضامن بن شدقم، تحفة الازهار و زلال الانهار فی نسب ابناء الائمة الاطهار(ع)، ج 3، ص 322، تهران، میراث مکتوب، چاپ اوّل، 1378 ش.
[4]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 244، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[5]. جمهرة انساب العرب، ص 65.
[6]. یمانی موسوی، محمدکاظم بن ابیالفتوح، النفحة العنبریة فی أنساب خیر البریة، محقق، رجایی، مهدی، ص 87 - 88، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، چاپ اول، 1419ق.
[7]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 317 – 318، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 36 – 37، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
[8]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 3، ص 358، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
[9]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 2، ص 420، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[10]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 339، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.
[11]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 8، ص 559.
[12]. مسکویه رازی، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق، امامی، ابو القاسم، ج 4، ص 135، تهران، سروش، چاپ دوم، 1379ش.
[13]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 343، بیروت، دار صادر، 1385ق.
[14]. همان؛ تجارب الامم، ج 4، ص 135.
[15]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 8، ص 560.
[16]. آل بحر العلوم الطباطبائی، السید جعفر، تحفة العالم فی شرح خطبة المعالم، ملحق به بحار الانوار، ج 48، ص 313، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق.
[17]. مناوی، محمد عبد الرؤوف، الکواکب الدریة فی تراجم السادة الصوفیة، محقق، مصحح، جادر، محمد ادیب، ج 2، ص 233، بیروت، دار الصادر، چاپ اول، 1999م.
[18]. همان.