در پاسخ به این پرسش و به صورت ساده می‌توان گفت: «واجب تعیینی» یعنی «تنها همین چیز» واجب است و جایگزینی ندارد و «واجب تخییری» یعنی «یکی از این دو یا چند چیز» واجب بوده و اختیار انتخاب گزینه‌های آن با خودت می‌باشد.
با بیان این مقدمه، توضیح مختصری ارائه خواهیم داد:
- واجب تعیینى:
«واجب تعیینى» در مقابل «واجب تخییرى» است و آن واجبى است که در آن موضوع تکلیف، معیّن و مشخص باشد. مانند نماز یومیه و روزه ماه رمضان.
به عبارت دیگر، واجب تعیینی آن واجبى را گویند که در قالب یک فرد معیّن و مشخص قابل تحقّق است، و تنها همان فرد معیّن، متعلّق خواسته‌ی مولا است. مانند نماز صبح که بر هر مکلّفى واجب است؛ اما نماز صبحی با شرایط و ویژگی‌هاى خاص و به شکل ارائه شده از سوى خود شارع، نه هر آنچه که عنوان «نماز» بر آن صدق کند.
- واجب تخییرى:
«واجب تخییرى» در مقابل «واجب تعیینى» است. و آن واجبى است که بیش از یک فرد داشته و مکلّف مخیّر باشد که هر کدام از آن افراد را انجام دهد، و با انجام هر کدامشان، تکلیف از عهده‌ی او برداشته می‌شود.
به عبارت دیگر، هرگاه امتثال امر وجوبى مولا به صورت تخییرى قابل تحقّق در دو یا چند مصداق متفاوت بود، واجب را «تخییرى» گویند. مثلا براى کسى که از روی عمد روزه‌ی ماه رمضان خود را افطار کند، سه نوع مجازات و جریمه‌ی دنیایى برایش در نظر گرفته شده است، و باید به یکی از این سه مورد تن در دهد:
- شصت روز روزه بگیرد.
- شصت فقیر را اطعام کند.
- یک برده آزاد کند.
در این‌جا مکلّف اختیار دارد که هرکدام از این سه جریمه را انتخاب کند و آن‌را انجام دهد.[1]
[1]. ر. ک: ملکى اصفهانى، مجتبى، مقدمه، سبحانی تبریزی، جعفر، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج 2، ص 206- 207، قم، عالمه، چاپ اول، 1379ش؛ ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ص 367، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1374ش.