پرسش شما ناظر به این آیه است:

«وَ أَرْسَلْناهُ إِلى‏ مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزیدُونَ»؛ و او را به سوى یک‌صد هزار نفر، یا بیشتر فرستادیم.

نظیر این آیه، آیات دیگری هم در قرآن آمده است که در آنها از کلمه «او» استفاده شده است؛ مانند:

«عُذْراً أَوْ نُذْراً»؛ (که جاى عذر باقى گذارند یا بیم دهند). «فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى»؛ (تا به اندازه دو کمان یا کمتر).

«وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ»؛ و امر قیامت مانند چشم برهم زدنی است و یا از آن هم نزدیک‌تر!

ظاهر کلمه «او» در این آیات، شک و تردید را می‌رساند که چنین چیزی در مورد خدای متعال محال است. بنابر این، احتمال دارد، کلمه «او» در این آیات به معناى ترقى باشد؛ یعنی ما او را به رسم پیامبرى به سوى مردمى فرستادیم که عددشان صد هزار نفر؛ بلکه بیشتر بود.^[1]

به عبارت دیگر، شاید مخاطبان حضرتشان در ابتدا صدهزار نفر بوده؛ اما در ادامه تعدادشان افزایش یافت.

و ممکن است؛ منظور این باشد که در نظر بینندگان صدهزار نفر و یا زیادتر از آن به چشم می‌آمد، و هر گاه بیننده‌ای به آنها می‌نگریست، می‌گفت تعداد آنها صد هزار یا بیشتر است.

این‌گونه احتمالات در مورد تمام آیاتی که در آنها واژه «او» به کار رفته صدق می‌کند.^[2]

به عنوان نمونه‌ای دیگر این‌که قرآن می‌فرماید: «برپاشدن قیامت مانند چشم برهم زدن است و یا کمتر از آن»، این آیه در صدد بیان این موضوع است که شما (مخاطبان زمان نزول قرآن) کمترین زمانی که می‌توانید تصور کنید، یک چشم برهم زدن است. بدانید که برپایی قیامت برای خدا تنها همین اندازه زمان لازم دارد و یا زمانی کمتر از آن که در تصورتان هم نمی‌گنجد.

بر این اساس، هر آیه را باید با توجه به شواهد پیرامونی مورد تحلیل قرار داد.

[1]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏17، ص 164، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[2]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏26، ص 358، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق ؛ ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 62، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.