یکی از ویژگی­هایی که در قرآن و روایات در ارتباط با معاشرت مؤمنان با هم‌‌دیگر مورد توجه قرار گرفته، مسئله ایثار و مقدم کردن دیگران بر خود در مواردی از زندگی است. ایثار و از خودگذشتگى از مکارم اخلاق اجتماعى و از مهم‌‌ترین فضایل اخلاقى است. ایثار به معناى دست‌شستن از حقوق و منافع خویش و مقدم داشتن دیگران است که بالاترین درجات احسان به ‌شمار می‌آید.[1] اگر مؤمن ملتزم به ایثارگرى و ترجیح دیگران بر خود نباشد و همت خویش را در این راه به کار نگیرد، به ناچار حبّ و دوستی نفس و هواهاى آن او را به تجاوز و ترک انصاف، هرچند در پاره‌اى از موارد، گرفتار خواهد نمود. در برابر، کسی ‏که نفس خویش را ملزم به ایثار نموده است، نزاع و کشمکش نفس با او بر سر ترک ایثار خواهد بود، و اگر در این مبارزه، کسی موفّق به ایثار نشد، از اداى اصل حق باز نمانده است، و در هر حال از ظلم به دیگران در امان می‌باشد.[2]
در قرآن و روایات بارها از این صفت ارزشمند یاد شده است که نمونه‌ای از آن بیان می‌شود:
ترجیح دیگران بر خود از نگاه قرآن
در قرآن کریم ایثار و ترجیح دیگران بر خود از صفات مؤمن شمرده شده است، آن‌جا که می‌‌فرماید: «و (آنان را) بر خویش برمی‌‌گزینند هر چند خود نیازمند باشند...».[3]
در شأن نزول این آیه شریفه آمده است: مردى نزد پیامبر اسلام(ص) آمد و از گرسنگى شکایت کرد، پیامبر(ص) به خانه‌‌هاى همسرانش کسى فرستاد و آنان گفتند: جز آب چیزى نداریم، پیامبر فرمود: «چه کسى این مرد را امشب میهمان می‌کند؟» امام على(ع) فرمود: «من ای رسول خدا»، پس حضرت علی(ع) نزد فاطمه(س) آمد و او را با خبر کرد، او گفت: «نزد ما جز غذاى بچه‌ها چیزى نیست، ولى ما آن‌را به مهمانمان می‌دهیم»، على(ع) فرمود: «بچه‌ها را بخوابان و من چراغ را براى مهمان خاموش می‌کنم»، حضرت فاطمه زهرا چنین کرد و به مهمان غذا داد، و هنگام صبح خداوند درباره آنان این آیه شریفه را نازل کرد.[4]
ترجیح دیگران بر خود از نگاه روایات
ایثار و ترجیح دیگران بر خود در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته به عنوان نمونه دو مورد نقل می‌شود:
1. امام علی(ع) فرمود: «ایثار، زیباترین احسان و عالی‌‌ترین مرتبه ایمان است».[5]
2. امام کاظم(ع) به یکی از یاران خود این طور سفارش فرمود: «تو را به تقوا فرمان می‌‌دهم». سپس امام(ع) سکوت کرد و آن شخص از فقر و تنگ‌دستی شکوه کرد و گفت: قسم به خدا! عریان شدم (پوششی نداشتم) تا جایی که فلان‌‌کس دو لباسی که به تن داشت از تن در آورد و مرا با آنها پوشاند، امام(ع) فرمود: «روزه بگیر و در راه خدا انفاق نما!» او گفت: آیا بخشی از کمک­‌های ناچیزی که از برادرانم دینی به من رسیده، انفاق نمایم؟! امام(ع) فرمود: «صدقه بده از آنچه خدا روزیت کرده است، اگرچه دیگران را بر خود مقدم نمایی».[6]
البته در اجرای این صفت پسندیده باید تعادل و میانه‌‌روی را هم در نظر گرفت؛ برای آگاهی بیشتر نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«فلسفه انفاق»، سؤال 6582
«مقدم داشتن دیگران در دعا»، سؤال 18023

---