1. «وَ إِنَّا لَنَحْنُ نُحْیِی وَ نُمِیتُ وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ»؛[1] ماییم که زنده مى‌‏کنیم و مى‌‏میرانیم و ماییم وارث (همه جهان).
این آیه نشانه دیگرى از توحید و جریان اراده حق تعالى در جهان است، و آن این‌که همه را خدا زنده مى‌‏کند و به وجود مى‌‏آورد و آن‌گاه مى‏‌میراند و وارث و جانشین آنها مى‌‏شود.[2]
سیاق این آیه حصر را می‌‌رساند؛ یعنی در صدد بیان این موضوع است که تمامى تدبیرها به خداى تعالى منتهى مى‌‌‏شود؛ چراکه در آیات پیشین از نعمت‌‌هایى؛ مانند آسمان و برج‌‌هایش؛ زمین و کوه‌‌‏هایش؛ گیاهان و موزون بودن آنها ... بادها و تلقیحش، و ابرها و بارانش اسم برده بود. پس این نعمت‌‌ها وقتى به صورت یک نظام تام و حکیمانه‌‌‏اى در مى‌‌‏آیند که همراه با زندگی، مرگ و حشر باشند.
گفتنی است که بعضی گمان کرده‌‌اند برخی از مرگ‌ها و زنده نمودن‌ها مستند به خدا نیست. آیه مورد بحث با حصرى که دارد این فکر را رد نموده و می‌‌گوید تمامى مرگ‌‌ها و زندگی‌‌ها مستند به خدا است و اختصاص به او دارد؛ لذا در ادامه آیه مى‌‏‌فرماید «وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ»، یعنى بعد از میراندن شما که عمرى از نعمت‌های زندگى را در اختیارتان گذاشتیم و شما از آن بهره‌‌‏مند شدید تنها خودمان باقى مى‌‌‏مانیم. گویا، خداوند در این‌جا می‌فرماید تدبیر امر شما در دست ما است، ما بر شما احاطه داریم، ما شما را زنده مى‌‏‌کنیم، پس ما قبل از شماییم. همچنین شما را مى‌‏‌میرانیم، وارث شما هستیم، پس ما بعد از شما وجود داریم.[3]
2. «وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ»؛[4] ما، هم پیشینیان شما را دانستیم و هم متأخّران را.
همان‌گونه که بیان شد؛ آیات پیشین که نعمت‏‌هاى الهى را مى‌‏شمرد و تدبیر او را وصف مى‌‏نمود، در صدد بیان وحدانیت خدا در ربوبیت بود، همچنین گفته شد که خلقت و نظام آن تمام نمى‌‏شد، مگر به انضمام مرگ و زندگی و خداى تعالى محیط به مرگ و حیات انسان‌ها است؛ لذا به دنبال مسئله مرگ و زندگى مى‌‏فرماید: ما مى‌‏دانیم کدامیک از شما زودتر به وجود مى‌‏آید و کدام دیرتر. به عبارت دیگر، ما مقدم و مؤخر شما را مى‌‏شناسیم.[5]
البته برای این آیه معانی دیگری هم بیان شده است؛ مانند:
1. ما شناختیم که چه کسانى در جنگ، در صف جلو هستند و چه کسانى در صف عقب.
2. دانستیم که چه کسانى در راه خیر شتاب مى‌‏ورزند و چه کسانى کندى مى‌‏کنند.
3. دانستیم که چه کسانى در نماز به صف جلو مى‌‏روند و چه کسانى به صف عقب؛ زیرا کسانى بودند که براى رسیدن به فضیلت نماز جماعت، در صف جلو مى‌‏ایستادند و کسانى بودند که براى نگاه کردن به زنان پشت سر، در صف عقب، مى‌‏ایستادند. این آیه، به همین مناسبت نازل شد.[6]
اما سیاق آیات دلالت بر معنایى دارد که بیان شد، بویژه جمله: «وَ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ»،[7] شاهد روشنى بر آن است.[8]

---