در آموزه‌های دینی و دعاهای وارده از اهل‌بیت(ع) توصیه شده است که انسان درخواست‌هایی که از خداوند می‌نماید را منوط به مصلحت و صلاح خود بنماید، بدین معنا که اگر درخواست و حاجتی از خداوند داریم و به مصلحت و خیر ما است؛ تحقق یابد و در غیر این صورت مستجاب نشود. به عنوان نمونه در فرازی از دعای امام صادق(ع) هنگام استخاره چنین آمده است:
«اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ الَّذِی أُرِیدُهُ خَیْراً لِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی فَیَسِّرْهُ لِی وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ ذَلِکَ فَاصْرِفْهُ عَنِّی وَ اصْرِفْنِی عَنْه»؛[1] بارالها اگر این کار که نیت آن را کرده‌ام، خوبی دنیا و آخرت من را به دنبال دارد، آن‌را بر من آسان کن و اگر چنین نیست، آن‌را از من و من را از آن رویگردان.
در حالت طبیعی و با توجه به اختیار انسان، او با تلاش خود به بسیاری از خواسته‌های خود می‌رسد، اما اگر با دعا و تلاش به موضوع دلخواه رسید و به آن راضی بود، طبیعی است که برکات و خیرات آن نیز به او خواهد رسید، هر چند به نظر خودش از نتیجه آن راضی نباشد؛ زیرا معمولا انسان از عواقب و آثار دور آن خبر ندارد و قضاوت‌های او مقطعی است و تنها به زمان حاضر توجه داشته و حال آن که به مرور زمان و پس از آشکار شدن نتایج واقعی آن متوجه خواهد شد که در هر صورت آنچه اتفاق افتاده به نفع او بوده است.
بر اساس روایتی که از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است دعایی که مؤمن می‌نماید یکی از سه خاصیت را برای او به همراه دارد: «هیچ مؤمنی نیست که از خداوند درخواستی نماید که در آن گناه و یا قطع رحمی (دعای نامشروع) نباشد، مگر آن که خداوند یکی از سه خصلت را به او عطا نماید: یا سریعا دعایش را مستجاب نماید و یا آن دعا را برایش ذخیره می‌نماید و در آخرت نتیجه‌اش را خواهد دید و یا بلایی از او دور می شود.[2] بنابراین اگر دعای ما به اجابت رسید، یقینا آن دعا برای ما خیر است، هر چند احساس خوشایند از نتیجه آن نداشته باشیم.
در نتیجه، خداوند دعای افرادی که دوستشان دارد، اگر به ضررشان باشد، آن‌را مستجاب نکرده، بلکه هدیه بهتری در دنیا و آخرت به آنها می دهد،[3] اما در مورد انسان‌های معمولی، ممکن است خداوند خواسته‌های آنان - و لو آن‌که به ضررشان باشد - را نیز اجابت کند.
[1]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 2، ص 599، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[2]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 133، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.
[3]. «نحوه و چگونگی تشخیص مصلحت در دعا»، 721؛ «رابطۀ دعا با تلاش و کوشش»، 6154؛ «دعا برای رفع گرفتاری و مشکلات»، 36280.