کد سایت
fa78881
کد بایگانی
96334
نمایه
حقیقت انسان و جهان در شعر منسوب به امام علی(ع)
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث,روایات و دعاهای برجای مانده,انسان شناسی
خلاصه پرسش
آیا این عبارت که به امام علی(ع) نسبت داده می‌شود، مستندی دارد: «خداوند دو چیز را بسیار عظیم خلق کرد؛ یکی آسمان و عظیم‌تر از آن انسان را»؟
پرسش
آیا این سخن: «خداوند دو چیز را بسیار عظیم خلق کرد؛ یکی آسمان و عظیم‌تر از آن انسان را» از امیرالمؤمنین(ع) است؟ منبع آن کجااست؟
پاسخ اجمالی
در دیوان منسوب به امام علی(ع) درباره حقیقت انسان شعری وجود دارد که بر عظمت و گرامی‌داشت آفرینش انسان نسبت به موجودات دیگر دلالت دارد:
« أتَزعُمُ[1] أنَّکَ جِرمٌ صَغیر *** وَ فِیکَ انْطَوَى الْعَالَمُ الْأَکْبَر».[2]
یعنی: فکر می‌کنى تو موجود کوچکی هستى، با آن‌که جهان بزرگ در وجود تو پیچیده شده است؟!
این شعر در بسیاری از کتاب‌های عرفانی و فلسفی،[3] و در مباحث مربوط با حقیقت انسان مورد استشهاد قرار گرفته است؛ از این‌رو، ظاهراً از جهت محتوا مورد پذیرش می‌باشد.
البته در بعضی از کتاب‌های عرفانی کهن، این سخن صریحاً به امام علی(ع) نسبت داده نشده و با تعبیر «قال بعض المحققین» آمده است.[4]
توضیح:
از نگاه عرفانی دو عالم وجود دارد؛ یکی «عالم صغیر» که همان انسان است؛ زیرا انسان بر هیئت و شکل عالم آفریده شده است، و دیگری «عالم کبیر» که جهان باشد؛ و خداى تعالى هر آنچه را که در «عالم کبیر» موجود است در انسان ایجاد کرد؛[5] یعنی انسان کامل، جلوه و مظهر اسماء و صفات جمال و جلال الهی است.[6]
از دیدگاه صدر المتألهین، انسان، عالم صغیر است که مشتمل بر مراتبی است؛ مرتبه اشرف و اعلاى آن، که نفس باشد. مرتبه پایین و أخسّ آن، که بدن است. همه موجوداتى که در عالم کبیر وجود دارند در عالم صغیر که انسان باشد، منطوى(پیچیده) می‌باشند (و فیک انطوى العالم الأکبر) و انسان هرگاه در مرتبه علم و عمل به کمال ممکن خود برسد و در مقام علم نفس به مرتبه‌اى برسد که «عقل مستفاد» شود و به «عقل فعال» متصل گردد و در مرتبه عمل پس از تخلیة، تحلئة و تجلیه، مراتب اسفار چهارگانه به سوى خدا را در مقام سیر و سلوک طى کرده باشد، وى را انسان کامل و خلیفه الهى بر روى زمین گویند.[7]
« أتَزعُمُ[1] أنَّکَ جِرمٌ صَغیر *** وَ فِیکَ انْطَوَى الْعَالَمُ الْأَکْبَر».[2]
یعنی: فکر می‌کنى تو موجود کوچکی هستى، با آن‌که جهان بزرگ در وجود تو پیچیده شده است؟!
این شعر در بسیاری از کتاب‌های عرفانی و فلسفی،[3] و در مباحث مربوط با حقیقت انسان مورد استشهاد قرار گرفته است؛ از این‌رو، ظاهراً از جهت محتوا مورد پذیرش می‌باشد.
البته در بعضی از کتاب‌های عرفانی کهن، این سخن صریحاً به امام علی(ع) نسبت داده نشده و با تعبیر «قال بعض المحققین» آمده است.[4]
توضیح:
از نگاه عرفانی دو عالم وجود دارد؛ یکی «عالم صغیر» که همان انسان است؛ زیرا انسان بر هیئت و شکل عالم آفریده شده است، و دیگری «عالم کبیر» که جهان باشد؛ و خداى تعالى هر آنچه را که در «عالم کبیر» موجود است در انسان ایجاد کرد؛[5] یعنی انسان کامل، جلوه و مظهر اسماء و صفات جمال و جلال الهی است.[6]
از دیدگاه صدر المتألهین، انسان، عالم صغیر است که مشتمل بر مراتبی است؛ مرتبه اشرف و اعلاى آن، که نفس باشد. مرتبه پایین و أخسّ آن، که بدن است. همه موجوداتى که در عالم کبیر وجود دارند در عالم صغیر که انسان باشد، منطوى(پیچیده) می‌باشند (و فیک انطوى العالم الأکبر) و انسان هرگاه در مرتبه علم و عمل به کمال ممکن خود برسد و در مقام علم نفس به مرتبه‌اى برسد که «عقل مستفاد» شود و به «عقل فعال» متصل گردد و در مرتبه عمل پس از تخلیة، تحلئة و تجلیه، مراتب اسفار چهارگانه به سوى خدا را در مقام سیر و سلوک طى کرده باشد، وى را انسان کامل و خلیفه الهى بر روى زمین گویند.[7]
[1]. در برخی نسخه‌ها «و تحسب» دارد.
[2]. میبدى، حسین بن معین الدین، دیوان أمیر المؤمنین(ع)، ص 175، قم، دار نداء الإسلام للنشر، چاپ اول، 1411ق.
[3]. کرمانى (635ق)، اوحد الدین، دیوان رباعیات، ص 370، تهران، سروش، چاپ اول، 1366ش؛ صدر الدین قونوى(م 673ق)، مرآة العارفین و مظهر الکاملین فى ملتمس زبدة العارفین، ص 38، تهران، مولى، چاپ اول، 1387ش؛ سکندرى(709ق)، احمد بن عطاء الله، اللطائف الإلهیة فى شرح مختارات من الحکم العطائیة، ص 16، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1424ق؛ صدر الدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی، ج 1، ص 292، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، 1383ش.
[4]. بونى(م 622ق)، احمد بن على، شمس المعارف الکبرى، ص 464، بیروت، مؤسسة النور للمطبوعات، چاپ دوم، 1427ق.
[5]. ر. ک: بقلی شیرازی، روزبهان، تقسیم الخواطر، ص 139، قاهره، دار الآفاق العربیة، چاپ اول، 1428ق؛ محیى الدین بن عربى، ابوبکر محمد بن على، الفتوحات المکیة، ج 3، ص 11، و ج 2، ص 124، بیروت، دار الصادر، چاپ اول، بی‌تا.
[6]. ر. ک: «وجه الله بودن امام علی(ع)»، 8680.
[7]. سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، ص 109، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1379ش.