نخست باید گفت؛ مـاهویه(ماهوی) در کشته‌شدن یزدگرد سوم آخرین شاه ساسانی، و به ‌پایان‌رساندن واپسین روزهای شاهنشاهی رو‌ به زوال ساسانیان و تصرف خراسان بزرگ به وسیله مسلمانان، در تاریخ ایران و اسلام نقشی اساسی داشت.[i]

در برخی منابع گزارش شده است که ماهویه، مرزبان شهر مرو پس از جنگ جمل نزد حضرت علی(ع) آمد. او از جانب اهالی مرو خواستار صلح بود. به دنبال این ملاقات بود که امام علی(ع) نامه‌ای خطاب به دهقانان، سپهسالاران و دیگر اصناف و ساکنان مرو به این شرح نگاشت:

بسم الله الرحمن الرحیم. سلام علی من اتبع الهدی.

ماهویه ابراز، مرزبان شهر مرو نزد من آمد و من او را [نماینده خود] انتخاب کردم.

البته در ادامه این نقل آمده است که اهالی مرو پس از مدتی کافر شدند.[ii]

گزارشی نیز تصریح می‌کند که امام علی(ع) وظیفه جمع‌آوری مالیات را نیز بر عهده ماهویه گذاشت.[iii]

همان‌گونه که مشاهده شد، این نقل‌های تاریخی اصل انتخاب ماهویه توسط حضرت علی(ع) را مورد تأیید قرار می‌دهند؛ اما درباره مسلمان‌بودن او و اهالی شهر مرو و یا باقی‌ماندن آنها بر دین سابق خود سخنی به میان نیاورده‌اند. البته آنچه که در برخی منابع به عنوان کافر شدن اهالی این شهر مطرح شده است، می‌تواند شاهدی بر آن باشد که آنان در مقطعی مسلمان شده بودند؛ هرچند که کافر شدن هم لزوما به معنای خروج از دین اسلام نبوده، بلکه می‌تواند معنای دیگری مانند خارج‌شدن از فرمان امام علی(ع) نیز داشته باشد.

به هر حال، این‌که چنین شخصی که به میل خود و بدون هیچ‌گونه نبردی اعلام تسلیم کرده بود، برای گردآوری مالیات از اهالی شهر خود انتخاب شود، ایرادی نخواهد داشت، حتی اگر دین اسلام را نپذیرفته باشد.

[i]. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 139، قم، منشورات الرضی، 1368ش.

[ii]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 4، ص 558، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[iii]. یعقوبی، احمد بن أبی‌یعقوب‏، تاریخ الیعقوبی،ج 2، ص 184، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.