کد سایت
fa91611
کد بایگانی
108373
نمایه
آزاد کردن برده سنی مذهب
طبقه بندی موضوعی
جهاد
خلاصه پرسش
آیا در روایات شیعی توصیه شده است که از آزاد کردن بردگان اهل‌سنت خودداری کنیم؟
پرسش
آیا آزاد کردن برده سنی در اسلام مکروه است؟ چنانک‌ه در شرح لمعه آمده است: «کذا یکره عتق المخالف». اساساً آیا مسلمان سنی را می‌توان برده گرفت؟
پاسخ اجمالی
گروهی از فقهای شیعه؛ آزاد کردن برده غیر شیعی را مکروه دانسته،[1] و به روایاتی مانند این روایت استدلال می‌کنند که در آن، امام صادق(ع) فرمود: «... شما بنده مخالفى را امروز آزاد می‌کنید و او فردای آزادی خود تبدیل به یکی از دشمنان ما می‌شود! تنها بردگانی را آزاد کنید که به شناخت کاملی نسبت به ما رسیده‌اند».[2]
مقصود از مخالف کسى است که با عقیده حق و صحیح مخالفت دارد.[3]
نهى در این روایت، بر کراهت حمل شده است تا بدین ترتیب بین روایات جمع گردد؛ چرا که در روایات دیگری آزاد کردن برده غیر شیعی مجاز اعلام شده است؛ مانند روایتی که در آن ابوعلی بن راشد از امام جواد(ع) درباره زنی پرسید که فرزندش بیمار شده بود و آن زن گفت: خدایا! اگر فرزندم بهبود یابد، فلان کنیزم - که شیعه نبود - را آزاد می‌کنم! اکنون و بعد از بهبودی، بهتر است که او را آزاد کرده و یا آن‌که پول او را در راه نیک دیگری مصرف کند؟! امام(ع) فرمود: تنها باید آن کنیز را آزاد کند![4]
در روایتی دیگر تنها از آزادکردن برده‌ای که دشمن آشکار اهل‌بیت(ع) باشد نهی شده و آزادکردن دیگر بردگان اهل‌سنت، مجاز اعلام شده است. [5]
در ضمن باید توجه داشت که هیچ مسلمانی را نمی‌توان از ابتدا به بردگی گرفت؛ چه سنی باشد و چه شیعه. در اسلام یک سلسله مقررات در مورد بردگان وضع شده است. اسلام برده گرفتن را منحصراً در مورد اسیران جنگى مشروع می‌داند و هدف از برده گرفتن بهره‌کشى از آنها نیست، بلکه هدف این است که اجباراً مدتى در خانواده‌هاى مسلمان واقعى زندگى کنند و تربیت اسلامى بیابند و این کار خود به خود به اسلام و تربیت اسلامى آنها منجر می‌گردد. و در حقیقت دوران بردگی، دالانى است که بردگان از آزادى دوره کفر تا آزادى دوره اسلام طى می‌کنند. پس هدف این نیست که بردگان، برده بمانند، هدف این است که کافران تربیت اسلامى بیابند و در حالى آزادى اجتماعى داشته باشند که آزادى معنوى کسب کرده‌اند؛ از این‌رو، آزادى بعد از بردگى هدف اسلام است.[6]
از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که روایتی که در ابتدای پاسخ بدان اشاره شد، تنها ناظر به آن است که اولویت آزاد کردن بردگان، با بردگانی است که شناخت بهتری نسبت به دین پیدا کرده‌اند. در این راستا می‌توان تصور کرد هنگامی که برده شیعی باتقوایی وجود داشته باشد، آزادی برده شیعی متجاهر به فسق نیز مکروه باشد.
مقصود از مخالف کسى است که با عقیده حق و صحیح مخالفت دارد.[3]
نهى در این روایت، بر کراهت حمل شده است تا بدین ترتیب بین روایات جمع گردد؛ چرا که در روایات دیگری آزاد کردن برده غیر شیعی مجاز اعلام شده است؛ مانند روایتی که در آن ابوعلی بن راشد از امام جواد(ع) درباره زنی پرسید که فرزندش بیمار شده بود و آن زن گفت: خدایا! اگر فرزندم بهبود یابد، فلان کنیزم - که شیعه نبود - را آزاد می‌کنم! اکنون و بعد از بهبودی، بهتر است که او را آزاد کرده و یا آن‌که پول او را در راه نیک دیگری مصرف کند؟! امام(ع) فرمود: تنها باید آن کنیز را آزاد کند![4]
در روایتی دیگر تنها از آزادکردن برده‌ای که دشمن آشکار اهل‌بیت(ع) باشد نهی شده و آزادکردن دیگر بردگان اهل‌سنت، مجاز اعلام شده است. [5]
در ضمن باید توجه داشت که هیچ مسلمانی را نمی‌توان از ابتدا به بردگی گرفت؛ چه سنی باشد و چه شیعه. در اسلام یک سلسله مقررات در مورد بردگان وضع شده است. اسلام برده گرفتن را منحصراً در مورد اسیران جنگى مشروع می‌داند و هدف از برده گرفتن بهره‌کشى از آنها نیست، بلکه هدف این است که اجباراً مدتى در خانواده‌هاى مسلمان واقعى زندگى کنند و تربیت اسلامى بیابند و این کار خود به خود به اسلام و تربیت اسلامى آنها منجر می‌گردد. و در حقیقت دوران بردگی، دالانى است که بردگان از آزادى دوره کفر تا آزادى دوره اسلام طى می‌کنند. پس هدف این نیست که بردگان، برده بمانند، هدف این است که کافران تربیت اسلامى بیابند و در حالى آزادى اجتماعى داشته باشند که آزادى معنوى کسب کرده‌اند؛ از این‌رو، آزادى بعد از بردگى هدف اسلام است.[6]
از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که روایتی که در ابتدای پاسخ بدان اشاره شد، تنها ناظر به آن است که اولویت آزاد کردن بردگان، با بردگانی است که شناخت بهتری نسبت به دین پیدا کرده‌اند. در این راستا می‌توان تصور کرد هنگامی که برده شیعی باتقوایی وجود داشته باشد، آزادی برده شیعی متجاهر به فسق نیز مکروه باشد.
[1]. طوسى، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ص 541، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق؛ حلّى، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، ج، ص 67، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1410ق؛ عاملى(شهید اول)، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 209، بیروت، دار التراث، الدار الإسلامیة، چاپ اول، 1410ق؛ عاملى(شهید ثانى)، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج، ص 297، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق؛ موسوی خویى، سید ابو القاسم، منهاج الصالحین، ج، ص 314، قم، مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، 1410ق.
[2]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 6، ص 196، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. عاملى(شهید ثانى)، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح، کلانتر، سید محمد، ج، ص 261، قم، کتابفروشى داورى، چاپ اول، 1410ق.
[4]. طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 8، ص 315، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق؛ اصفهانى(فاضل هندى)، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج، ص 364، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1416ق؛ نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج، ص 124، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
[5]. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 23، ص 35، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، 1409 ق.
[6]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج، ص 108، قم، صدرا، چاپ اول.