کد سایت
id22621
کد بایگانی
43586
نمایه
مکی بودن سوره روم
طبقه بندی موضوعی
تفسیر,علوم قرآنی
خلاصه پرسش
پیروزی رومیان که در سوره روم بدان اشاره شده است بعد از هجرت رخ داده، پس چرا این سوره را مکی برشمرده‌اند؟
پرسش
چرا سوره «روم» به عنوان سوره مکی تلقی می‌شود؟ در حالی‌که در سنن ترمذی آمده که آن سوره بعد از هجرت پیامبر به مدینه، نازل شده است؟
پاسخ اجمالی
اکثر قریب به اتفاق مفسران و علمای علوم قرآنی شیعه و سنی معتقدند که سوره روم مکّى(در مکه نازل شده)[1] است، مگر آیه 17 و 18 این سوره که در مدینه نازل شده است.[2]
اما روایتی در یکی از صحاح اهل سنت نقل شده است که مدنی بودن این سوره از آن فهمیده می‌شود:
ترمذى از ابو سعید روایت کرده است:
«همان روز که مسلمان‌ها در جنگ بدر شرکت کرده بودند روم هم بر فارس پیروز شد، پس مؤمنان در شگفت شدند، آن‌گاه این آیه فرود آمد: "الم غلبَتِ الرُّوم" تا "بِنَصْرِ اللَّهِ"[3]».[4]
ترمذی در ادامه می‌گوید:
نصر بن علی «غَلَبَت» را -به صیغه معلوم- خوانده است.
و نیز ترمذی این حدیث را، غریب و حَسَن می‌داند.[5]
این روایت که خود ترمذی آن‌را غریب دانسته؛ ناشی از اختلاف قرائتی است که «غَلَبت» را به صیغه معلوم خوانده‌اند که در این صورت بیانگر پیروزی رومیان بعد از هجرت است و نه شکست آنان قبل از هجرت!
اما این روایت طرفداران کمتری دارد. ابن عاشور- از مفسران اهل سنت در قرن چهاردهم - می‌گوید:
این، سخنی است که کسی از آن پیروی نمی‌کند.[6] همچنین مفسران دیگری از اهل سنت نیز این قول را نمی‌پذیرند.[7]
بر این اساس، بنابر روایت و قرائت مشهوری که آیه را «غُلِبَت» - به صیغه مجهول – می‌داند، مکّی بودن سوره، با وقایع تاریخی همخوان است.
اما روایتی در یکی از صحاح اهل سنت نقل شده است که مدنی بودن این سوره از آن فهمیده می‌شود:
ترمذى از ابو سعید روایت کرده است:
«همان روز که مسلمان‌ها در جنگ بدر شرکت کرده بودند روم هم بر فارس پیروز شد، پس مؤمنان در شگفت شدند، آن‌گاه این آیه فرود آمد: "الم غلبَتِ الرُّوم" تا "بِنَصْرِ اللَّهِ"[3]».[4]
ترمذی در ادامه می‌گوید:
نصر بن علی «غَلَبَت» را -به صیغه معلوم- خوانده است.
و نیز ترمذی این حدیث را، غریب و حَسَن می‌داند.[5]
این روایت که خود ترمذی آن‌را غریب دانسته؛ ناشی از اختلاف قرائتی است که «غَلَبت» را به صیغه معلوم خوانده‌اند که در این صورت بیانگر پیروزی رومیان بعد از هجرت است و نه شکست آنان قبل از هجرت!
اما این روایت طرفداران کمتری دارد. ابن عاشور- از مفسران اهل سنت در قرن چهاردهم - می‌گوید:
این، سخنی است که کسی از آن پیروی نمی‌کند.[6] همچنین مفسران دیگری از اهل سنت نیز این قول را نمی‌پذیرند.[7]
بر این اساس، بنابر روایت و قرائت مشهوری که آیه را «غُلِبَت» - به صیغه مجهول – می‌داند، مکّی بودن سوره، با وقایع تاریخی همخوان است.
[1]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 227، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 459، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 25، ص 79، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 11، ص 18، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ نویری، ابو القاسم محمد بن محمد، شرح طیبة النشر فی القراءات، ج 2، ص 503، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل، 1424ق.
[2]. التبیان فى تفسیر القرآن، ج 8، ص 227؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 8، ص 459؛ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، ج 4، ص 201، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418ق.
[3]. روم، 1 – 5.
[4]. «عَنْ أَبِی سَعِیدٍ، قَالَ: لَمَّا کَانَ یَوْمُ بَدْرٍ ظَهَرَتِ الرُّومُ عَلَى فَارِسَ فَأَعْجَبَ ذَلِکَ المُؤْمِنِینَ فَنَزَلَتْ: "الم غُلِبَتِ الرُّومُ" - إِلَى قَوْلِهِ – "یَفْرَحُ المُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ" قَالَ: فَفَرِحَ المُؤْمِنُونَ بِظُهُورِ الرُّومِ عَلَى فَارِسَ»؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق و تعلیقه: شاکر، أحمد محمد، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج 5، ص 343، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم، 1395ق؛ نیز ر.ک: ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: الطیب، اسعد محمد، عربستان سعودی، ج 9، ص 3087، مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، 1419ق.
[5]. «هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ غَرِیبٌ مِنْ هَذَا الوَجْهِ، کَذَا قَرَأَ نَصْرُ بْنُ عَلِیٍّ "غَلَبَتِ الرُّومُ"»؛ همان.
[6]. «و هذا قول لم یتابعه أحد»؛ ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج 21، ص 5، بیروت، مؤسسه التاریخ، چاپ اول، بی‌تا.
[7]. ر.ک: مظهری، محمد ثناءالله، التفسیر المظهری، ج 7، ص 221، پاکستان، مکتبة رشدیة، 1412ق.