استدلال حکیمان به این مسئله این گونه است: موجودی که به هیچ چیز نیاز ندارد او نه مخلوق است و نه مسبوق به عدم ؛ چون مخلوقیت و مسبوق بودن به عدم ، دلیل بر نیاز است ؛ [ 1 ] بنابراین حکیمان مخلوق نبودن یا

روایتی از امام علی ع نقل شده است که بر اساس ان تفکر و اندیشه در ذات خداوند موجب الحاد خواهد شد: من تفکر فی ذات الله الحد . [ 1 ] لحد و الحاد در لغت به معناى میل از چیزی و عدول و انحراف از حق است ؛

بر اساس دلایل و براهین عقلی ، رابطه ی خدا و جهان را می توان این گونه بیان کرد: خداوند مدیر و اداره کننده ی جهان هستی بوده ؛ و تمام موجودات از جمله انسان در تحت مدیریت و تدبیر الهی هستند. [ 1 ] و بر اس

درباره ایاتی از قران کریم که در انها از صفات از پروردگار یاد شده که مخالف عقل قطعى است ، چهار نظریه وجود دارد: 1. تفویض ، 2. تشبیه ، 3. تاویل ، 4. تفصیل. راى متکلمان شیعی و نیز معتزلی و ماتریدی ، تاو

1. علم نزد حکما ، مطلق ادراک است ، و تعریف دقیق فلسفی ان عبارت است از حضور موجود مجرد از ماده نزد موجود مجرد دیگر. [ 1 ] بنابر این حقیقت علم همان حضور و انکشاف معلوم نزد عالم است. البته حضور و انکشاف

اذکار مطرح شده در پرسش ، حاوی معارف فراوانی است. برخی از مفسران قران در مورد تسبیحات اربعه می‌گویند: ذکر سبحان الله به مقام تنزیه و تقدیس اشاره دارد - مقصود از مقام تنزیه و تقدیس این است که هیچ چیزی ش

بر اساس مبانی عقلی و کلامی امکان دروغ گفتن حتی دروغ به جهت مصلحت و حکمت در مورد خداوند معنا ندارد ؛ زیرا در نظر علمای اخلاق دروغ گویی دارای منشا و ریشه هایی است که هیچ کدام در مورد خداوند تصور ندارد.

عین چنین عبارتی را نمی توان در ایات و روایات دید ، علاوه بر انکه معنای صریح و اولیه چنین عبارتی نیز از جهت مبانی عقیدتی پذیرفتنی نیست ؛ چون ما باید به همه اسما و صفات الهی ایمان داشته باشیم و نه تنها

1. متکلمان مسلمان ، مراتب توحید و انواع ان را چنین تقسیم کرده اند: توحید در ذات ، توحید در صفات ، و توحید در فعل ، که اقسام دیگر توحید ، زیر این اقسام داخل می شوند ؛ مانند توحید در خالقیت ، توحید در ر

این جمله بخشی از روایتی طولانی است که رسول اکرم ص در پاسخ به یک یهودی در تفسیر ایات لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفوا احد [ 1 ] می فرماید: خداوند ، یکى است و تجزیه ناپذیر ، و انسان ، یکى است و تجزیه پ

اراده در خدای متعال به معنای حکم و دستور ، همراه با وقوع ان در خارج است. [ 1 ] اراده هایی که در قران کریم به خدای متعال نسبت داده شده ، دو نوع است: 1. اراده تکوینی: مقصود از اراده تکوینی این است که ش

دلیل اصلی این که خداوند - واجب الوجود - ماهیت ندارد ، این است که ماهیت به معنای حد وجود است ، حد نیز به معنای پایان و نهایت است ؛ و خداوند چون بی نهایت و نامحدود است ، بنابراین ماهیت ندارد. توضیح کام

معنا و مفهوم کمال مانند مفهوم وجود بدیهی و روشن است که هر انسانی تصوری از ان در ذهن دارد ؛ و تعاریفی که از ان ارائه می شود در حد شرح الاسم است. در هر صورت تعاریفی که از کمال بیان کردند بدین صورت است:

این گونه نیست که این امکان وجود داشته که انسان ها خدا را ببینند ، اما به دلیل مصالحی ، خود پروردگار از این مشاهده جلوگیری کرده باشد ! خداوند موجودی نیست که قابل احساس توسط حس بینایی و یا قوه باصره انس

دعای جوشن کبیر ، دعایی است که مشتمل بر هزار اسم و صفت خداوند است که در مجموع بیان کننده تمام مراتب توحید است و اختصاص به توحید صفاتی ندارد ، بلکه مشتمل بر توحید ذاتی ، صفاتی ، افعالی و دیگر اقسام توحی

صفاتى که به خداى متعال نسبت داده می شود ، یا مفاهیمى است که از ذات الهى با توجه به نوعى از کمال وجودى انتزاع می شود ؛ مانند علم ، قدرت و حیات ، یا مفاهیمى است که عقل از مقایسه بین ذات الهى و مخلوقاتش

صفاتى که به خداى متعال نسبت داده مى شود را می توان از یک دیدگاه به دو گروه تقسیم کرد: الف. صفاتی که از ذات الهى با توجه به نوعى از کمال وجودى انتزاع می شود ؛ مانند علم ، قدرت و حیات . ب. صفاتی که ا

اظهار نظر در مورد هر متن علمی ، توقف بر اگاهی به زبان و اصطلاحات ان علم دارد ؛ زیرا هر علمی می تواند برای مفاهیم و محتوای خود کلمات و واژه هایی را وضع کند و معانی خاصی را برای انها در نظر بگیرد ؛ از ا

اگر منظور از تغییر ذات این باشد که موجوداتی که در طبیعت وجود دارند ، داراى ماهیت یک نواخت نبوده و ذاتا در حرکت اند و همواره تغییر ماهیت می دهند ، این مطلب مورد قبول است ؛ زیرا بر اساس حرکت جوهری [ 1 ]

کلمه فیض در لغت به معنای پر شدن ظرف از اب و جارى شدن از ان است. [ 1 ] هر چند در قران ، صفت فیض و فیاض بودن به خداوند نسبت داده نشده است ، اما در برخی منابع روایی به گونه ای صفت فیض به خداوند نسبت داده

شاکر و شکور از ریشه شکر از صفات خداوند ، در کنار ده ها صفت دیگر ؛ مانند غفور ، صبور و... است. ابن منظور در معنای شکر می گوید ؛ شکر ، شناخت احسان و نشر ان است که در وصف خدا و بنده هر دو امده است. [ 1

این که خداوند متعال تنها است ، معنایش ان است که کسی در مقام ذات با خداوند نیست ؛ و او یگانه و یکتا است و کسی همتایش نیست. و این منافات ندارد که خداوند در مقام ظهور و بروز با همه باشد ؛ چنان که خداوند

واژۀ حمد ، در لغت به معنای ثنا و ستایش است. [ 1 ] و در اصطلاح ، عبارت است از: ستایش بر کار شایسته و صفت پسندیده‌ای که به صورت اختیاری انجام و ظاهر شود. [ 2 ] برای یافتن پاسخ این سؤال که چرا خداوند در

همان گونه که می دانید مخاطبان این کتاب ها یکسان نیستند ؛ چرا که تورات قرن ها قبل از قران نازل شده ؛ به همین دلیل ، برخی تفاوت های انها طبیعی بوده و برخی دیگر نیز از جنبه مکمل بودن قران قابل توجیه است.

جاودانگی و ابدیت انسان ها و هر موجود دیگری - و در نتیجه اخر بودن انها - بالذات و بالاصاله نیست ، بلکه به واسطه خداوند است ؛ زیرا ما سوی الله همان گونه که اصل وجود خود را از خداوند دریافت می کنند تمام

یکی از صفات خداوند مالک است که در لغت به معنای نیرومندى و در انحصار خود گرفتن می باشد. این کلمه ، در زبان فارسی گاهی به پادشاه ترجمه می شود ، که اگر به خداوند نسبت داده شود ، مقصود معنای وسیع تری متنا

قاعده ای در فلسفه وجود دارد که فاقد الشی لایکون معطی الشی ( انکه چیزی را ندارد نمی تواند همان چیز را به دیگران ببخشد ) منظور از این قاعده ان است که فاعل و معطی باید واجد اصل کمالات ، بلکه واجد مراتب ب

نقض غرض ؛ یعنی انجام کاری یا ترک عملی که شخص را از رسیدن به هدف او باز دارد ؛ مثل این که شخصی می خواهد کسی را برای صرف غذا به خانه خود دعوت کند ، شخص میزبان می داند که فقط در صورتی که اداب خاصی را رعا

در مورد دلایل لزوم کامل بودن وجود خداوند رجوع شود به پاسخ های: 45176 ( کمال مطلق ) و 12174 ( کمال مطلق ) و ذکر این نکته نیز در ابتدا ضروری است که در تاریخ بشر بسیار تکرار شده که گروه هایی مانند بت پرس

این روایت به دو گونه از عبد الله بن عمر و انس از رسول خدا ( ص ) نقل شده است: 1. عن عبد الله بن عمر انه قال سمعت النبی ( ص ) یقول : ان قلوب بنی ادم کلها بین اصبعین من اصابع الرحمن یصرفها کیف شا ثم یقو

مراد از وجوب کاری بر خداوند ان نیست که بندگان بر او حاکمیت دارند و برای او تعیین تکلیف می کنند ؛ بلکه مراد این است که اوصاف کمالى خداوند- مانند حکمت و عدالت- موجد و موجب تحقق این کار از سوی خداوند است

خداوند متعال در قران کریم می فرماید: و ان تجهر بالقول فانه یعلم السر و اخفى ؛ [ 1 ] اگر سخن اشکار بگویی ( یا مخفى کنى ) ، او اسرار - و حتى پنهان تر از ان- را نیز می داند. کلمه اخفى ، اسم تفضیل است [

صفت حی و حیات از صفاتی است که مشترک بین واجب و ممکن است ؛ یعنی صفت حی هم در مورد خداوند به کار می رود و هم در مورد مخلوقات. حقیقت حیات هنوز برای بشر ناشناخته و مجهول است. از این جهت حکیمان در تبیین حق

در منابع دینی ابداع به صورت های مختلف به عنوان صفت خداوند تبارک و تعالی امده است. در قران فقط به صورت صیغه مشبهه ( بدیع ) امده است ، اما در روایات به صورت های مختلف ؛ مانند صیغه مشبهه ( بدیع ) ، اسم ف

معمولا هنگامی که سؤال از هدف و مقصد یک فعل می شود ؛ ابتدا هدف را به هدف فعل و هدف فاعل تقسیم می کنند ؛ زیرا در فاعل های متعارف ( غیر خدا ) ممکن است هدف فاعل با هدف فعل مختلف باشد ؛ مثلا یک مخترع برای