Dünya "ədna", "dənaə" və "dənaət" maddəsindən alınıb ən alçaq, ən puç (axirət aləmi ilə müqayisədə) və ya "dunuv" maddəsindən olub ən yaxın (axirətlə müqayisədə) mənasındadır.[1]

Suala cavab verməzdən öncə bir neçə nöqtəyə işarə etmək zəruridir:

Dünyaya məhəbbət bütün xətaların mənşəyidir.[2]

Dünyaya məhəbbət (sərvət, məqam, şəhvət, ücb, şöhrət, estetika, intiqam hissi və s. də daxil olmaqla) insan ruhunda elə bir təlatüm yaradır ki, nəticədə insan dünyanı axirətdən üstün tutur.[3]

Lakin Quran və hədislərdə dünyanın iki qismə; məzəmmət edilən və mədh edilən dünyaya bölündüyünə diqqət etmək lazımdır. Quran bir neçə ayədə dünya həyatını qürur və aldanmaq amili bilir və dünya bər-bəzəklərinin onu qəflətə sala biləcəyindən insanı xəbərdar edir.[4] Bəzən dünya həyatı "ləb və ləhv" adlandırılmışdır.[5]

Həmçinin Quran maarifində insanı aldadan mühüm amillərdən biri dünya və maddi həyat üçün nəzərdə tutulan uzun arzulardır.[6] Quranın başqa yerində dünya az qazanc kimi tanıtdırılır.[7]

Məsumların (ə) kəlamlarında dünyadan söz gedəndə, onun hiyləsindən söhbət açılanda əksər hallarda məzəmmət olunan dünya nəzərdə tutulur. Əmir əl-möminin (ə) buyurmuşdur: "Dünyadan qaçın ki, vəfasız, məkrli və aldadıcıdır. Bağışlamaqda xəsis, geyindirməkdə çılpaq qoyandır."[8] İslam peyğəmbəri (s) də buyurub: "Dünya barədə bildiyimi sizdə bilin ki, canlarınız onun hiyləsindən amanda qalsın."[9] Oxşar ibarələr məsumların (ə) kəlamlarında kifayət qədərdir və hamısı da məzəmmət edilən dünyaya işarədir. Məzəmmət olunan dünya sahib olanların onu özləri üçün istədikləri ona müstəqil baxdıqları dünyadır. Həqiqətən də belə bir baxış sahibləri üçün ehsan, bağışlamaq ziyan və itirmək deməkdir. Həmçinin güzəşt və şücaət də mənasızdır. İmam Sadiq (ə) məzəmmət olunan dünyanı necə də gözəl təsəvvür etmişdir: "Dünya bir təsvirdir ki, başı təkəbbür, gözləri hərislik, qulaqları tamah, dili riya, əlləri şəhvət, ayaqları xudpəsəndlik, qəlbi qəflət, rəngi fanilik və bunların hasili isə məhvdir."[10]

Lakin maddi imkanların, dünya fürsətlərinin bəsirətlə cəhətini dəyişib ilahi hədəflərə çatmaq üçün pilləyə çevirsələr, Allahın müştərisi olduğu müqabilində isə cənnət bəxşiş etdiyi sərmayə olacaqdır.[11] Və [12] Həzrət Əli (ə) buyurmuşdur: "Dünya özünə çatmaq üçün deyil axirətə çatmaq üçün vasitədir."[13]

Dünya imtahan yeridir, qalıcı deyil keçici, hədəf deyil vəsilədir." (təqdiri müəyyən etmək üçün vəsilə). Dünya qiyamət üçün pillədir, Rəbbin hüzurunda, qorxu içində, nigaran halda olmaqdır. Dünya əmniyyət yeri, daimi sığınacaq, istirahət məkanı deyildir. Quranla üns quran insan Quran və Əhli-beyt (ə) kəlamlarında bu həqiqəti tapır ki, dünya həyatı oyun-oyuncaq, axirət həyatı isə həqiqi yaşayış yeridir.[14] Bu cür görüş yəni dünyanı vasitə bilmək səxavət və şücaəti insan üçün asan edir. Sözügedən görüşdə dünya nəinki məzəmmət olunmur bəlkə mədh edilir. "Həqiqətən dünya düz danışanlar üçün düzlük meydanı, onu tanıyanlar üçün təkamül mənzili, qənaətcillər üçün möhtacsızlıq evi, nəsihət sevərlər üçün nəsihət məkanıdır. Dünya Allah dostlarının səcdəgahı, İlahi mələklərin namazxanası, ilahi vəhyin nüzul yeri, Allah dostlarının bazarıdır. Bu bazardan Allahın rəhmətini almaqla cənnəti qazanırlar."[15]

Deyilənlərə onu da əlavə etmək lazımdır ki, dünya və axirətlə münasibət məsumların (ə) kəlamlarında qarşılıqlıdır: İnsan dünyadan bəhrələndiyi zaman həmin miqdarda axirət bəhrəsindən məhrum olur. İmam Sadiq (ə) bu haqda buyurur: "Cənnətə daxil olacaq sonuncu peyğəmbər həzrət Süleymandır (ə). Çünki ona dünya verilmişdi."[16] Yenə buyurur: "Hər kəs dünyadan çox faydalansa və ölümündən sonra cənnət əhli olsa, cənnətdəki bəhrəsi az olacaqdır."[17]

Dünyaya məhəbbətdən yaxa qurtarmağın ən yaxşı və ən təsirli yolu nəfsin islahı, Allaha bəndəlik və übudiyyət məqamına çatmaqdır.

Amma Quran maarifinə əsasən nəfsi islahın və mələkut məqamına yüksəlməyin əsas yolu bir sıra elmlərdən, ilahi maarif və Quranın özündən bəhrələnməklə agahlıq və bəsirətə çatmaqdır ki, nəticədə ruhda dünya məhəbbətinə yer qalmır.[18] Bəsirət gözü ilə günahın, şəhvətə məhəbbətin mənfi təsirlərindən xəbərdar olub yalnız onlara məhəbbəti azaltmaqla kifayətlənmir bəlkə onlara yaxınlaşmağı belə düşünmürlər.

Allaha bəndəlik və übudiyyət məqamına yetişməyin əhəmiyyətini (dünyaya bağlanmamaq, dünya məhəbbətindən qurtulmaq cəhətindən) İmam Sadiqdən (ə) nəql olunan məşhur "Bəsri" hədisində axtarmaq yerinə düşərdi. "Bəndəliyin həqiqəti nədir?" sualının cavabında Həzrət (ə) buyurur: "Üç şeydir; Allahın ona verdiklərinə özünü malik bilməsin. Çünki bəndələr heç neyə (həqiqi) malik deyillər. Allaha iradə və istəyini nəzərə almadan özünə müstəqil proqram qurmasın. Bütün vücudu Allahın əmr və nəhyləri ilə məşğul olsun." Nəticədə özünün bir şeyin maliki bilməyən şəxs üçün Allahın əmr etdiyi işlərdə ehsan asanlaşar. Öz təqdirini Allaha həvalə edənə dünya müsibətləri asan olar. Allahın əmrlərinə məşğul olan kəs isə başqaları ilə mübahisə və cədəl etməyə vaxt tapmaz. Allah bəndəsinə bu üç xüsusiyyəti əta edərsə o bəndəyə dünya, şeytan və insanlarla keçinmək çətin olmaz. Daha dünyanı sərvət toplamaq, özünü göstərmək üçün istəməz..."[19]

Digər tərəfdən bilmək lazımdır ki, xəstələyin qəti əlacı üçün onun səbəblərini aradan qaldırılmalıdır və səbəblər məhv edilmədiyi təqdirdə dərmanlar səthi olacaqdır.

Dünya məhəbbəti xəstəliyindən qurtuluş üçün bir çox çıxış yolu tövsiyə edilmişdir:

Birincisi: insan özünü yaxşı tanımalıdır. Ölümlə həyat fasiləsinin çox az olduğunu bir gün sağlam və şad, bir gün isə xəstə və qəmgin, bugün güclü, ehtiyacsız və qüdrətli, sabah isə zəif və möhtac ola biləcəyini bilməlidir. Belə nümunələr tarixdə doludur. Bu cür təfəkkür insanda hicrət və cihad ruhiyyəsini dirçəldir. Hicrət şirk, zülm, günah və dünyapərəstliyə zəmin yaradan amillərdən uzaqlaşmaq mənasındadır. Cihad isə mübarizəyə, zülm, fəsad, ədalətsizliklə qarşıdurmaya hazırlaşmaq mənasındadır. Bu ruhiyyə insanı dünyadan ehtiyacsız edərək məzəmmətli dünya ilə mübarizə və Allah rizayəti qazanmaq üçün tərbiyələndirir.[20]

İkincisi: dünyanın mahiyyəti, etibarsızlığı, dünyaya məhəbbətin mənfi təsirləri haqda təfəkkür etməkdir. Bu oyanış, dünyadan çəkinmək, mənəviyyata yönəlmə, axirətyönümlülük ruhiyyəsi aşılayır. O cümlədən:

1.  İnsanı imanı gücləndirməyə, saleh əməllər etməyə, təqvaya riayətə, özünü düzəltməyə və qurtuluş səmərəsi, səadət qayəsi, cənnət qapılarının açarı sayılan nəfsi saflığa istiqamətləndirir.[21] Belə hədəfin həyata keçməsi yolunda insan müraqibət və mühasibə üçün dəqiq proqram qurmaqla nəfsi istəklər və şeytan hiylələri ilə mübarizə edir və ciddi əzmlə dünyadan qopmağa çalışır. Dünyaya hədəf gözü ilə deyil vasitə kimi baxır. Bu üzdən o dünya əsirinə çevrilmir.[22] Nəticədə insan üçün ən mühüm aramlıq ruh və vicdan aramlığı olduğu qənaətinə gəlir. Ruh aramlığı dünyapərəstliklə, hərisliklə deyil yalnız Allahdan qorxmaq və Ona təvəkkül etməklə hasil olur. Bu haqda Quran buyurur: "Hər kəs təqvalı olub Allahdan qorxsa, Allah da ona günahlardan, çətinlik və bəlalardan xilas yolunu ona nişan verər. Güman etmədiyi yerdən ona ruzi verər və hər kəs hər bir işdə Allaha təvəkkül etsə Allah ona kifayət edər..."[23] Belə demək yerinə düşər: Təqvalı insan heç bir fikir və əməldə çarəsiz qalmır.[24]

2.  İnsanın keçmişdəki ümmətlər haqda mütaliə etməsi, dünyanın və onda olanların nə qədər fani olması qənaətinə gəlməsinə zəmin yaradır. Həmçinin insan ömürün əvəzolunmaz sərmayə olduğunu dünya bər-bəzəklərinə aldanmaq əvəzinə axirət azuqəsi toplamaq lazım olduğunu anlayır. Necə ki, Quran həyatın bütün mərhələlərində insandan düzgün düşünməyi axirət həyatını tərcih etməyi istəyir. Bəzi ayələr bu məqama işarə edirlər ki; Necə ki, Quran həyatın bütün mərhələlərində insandan düzgün düşünməyi axirət həyatını tərcih etməyi istəyir. Bəzi ayələr[25] bu məqama işarə edirlər ki; yer üzərində gəzib keçmişdəkilərin aqibətini görmədinizmi? Siz möminlər düşünsəniz axirət həyatının təqvalılar üçün daha yaxşı olduğunu anlayarsınız.[26] [27]Əli (ə) bu barədə buyurur: "Atalarınızın ölümü sizin üçün ibrət deyilmi? Görmürsünüz ki, keçmişdəkilər geri qayıtmır? ..."[28]

3.  Hamısında mühümü insan ölümü və axirəti yad etməklə dünyanın müvəqqəti olması axirətin isə əbədi qənaətinə çatır. Belə olan halda heç vaxt dünyaya bel bağlamır. Əli (ə) buyurub: "Xoş olsun o kəsin halına ki, axirəti fikirləşir, qiyamət üçün iş görür, qənaətlə yaşayır və Allahdan razıdır."[29] Sözsüz ki, axirəti düşünən kəs dünyanın az neməti ilə kifayətlənəcəkdir.

Üçüncüsü:, mal- sərvət toplamağa hərisliyin, arzulara çatmaq üçün planlar cızmağın insana səadət qazandırmayacağını düşünməlidir. Bəlkə daim onu incidəcək, ona problemlər yaradacaqdır. Bu üzdən səbr və dözüm göstərməlidir.[30] Bu təfəkkür qənaətə riayət etməyə, zəruri ehtiyaclarla kifayətlənməyə səbəb olur. Sadə yaşayış tərzinə baxıb başqalarına kömək və ehsan ruhunu gücləndirməlidir. Çünki ehsan dünyaya bağlılığa maneə yaradır.[31]

Əlavə olaraq demək olar ki; bədənin müalicəsi üçün həkimə və dərmana ehtiyac olduğu kimi ruhu xəstəliklərdə də mənəvi həkimə, mənəvi dərmanlara ehtiyac var və onlardan istifadə etmək zəruridir. Məqsədə çatmaq üçün, yəni dünyaya bağlılıqdan yaxa qurtarmaq üçün ruhun təkamülü, Allaha yaxınlaşmaq, əxlaq alimlərinin göstərişlərinə əməl etmək faydalı və təsirlidir.

Digər bir əhəmiyyətli nöqtə isə əxlaq alimlərinin nəzəridir; "xəllaqiyyat" insan ruhunda icad olmalı və "hal"ı əvəz etməlidir. Yəni gözəl rəftarları, kamal sifətlərini o qədər təkrarlamalıdır ki, bu rəftar və sifətlər onun canının bir hissəsinə çevrilməlidir. Əllamə Təbatəbai buyurub: "Təriqət bir əməli insan ruhuna hopana qədər təkrar etməkdir. Elmi yolu budur ki, bir şeyin yaxşı olması barədə düşünməli, inanmalı və bu anlayış təkrarlanmalıdır. Nəzəri və praktiki olaraq təlqin edilməlidir.[32]

Oxşar göstərici: Dünyapərəstliyin asanlığı, sual 7934 (sayt 8050)