اگرچه انسان از دیگر جانداران برتر است و استفاده او از گوشت برخی حیوانات، بهره‌برداری از آنان در حمل و نقل و ... از دیدگاه اسلام و بیشتر گروه‌های بشری پذیرفته شده است؛ اما تمام اینها نشانگر آن نیست که می‌توان هرگونه رفتاری با آنها داشت؛ از این‌رو در آموزه‌های دینی نسبت به رعایت حقوق حیوانات، بسیار سفارش شده و اذیت و آزار بی‌دلیل آنها مورد نکوهش قرار گرفته است:[1]
نهی از آزار حیوانات
خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّینَّهُمْ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَیبَتِّکنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَیغَیرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَنْ یتَّخِذِ الشَّیطانَ وَلِیا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً»؛[2] و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهای دور و دراز خواهم کرد، و وادارشان می‌کنم تا گوش‌های دام‌ها را شکاف دهند، و وادارشان می‌کنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند. و[لی] هر کس به جای خدا، شیطان را دوست [خدا] گیرد، به یقین دست‌خوش زیان آشکاری شده است.
از رسول خدا(ص) نیز نقل است که از به جان هم انداختن حیوانات با هم (مانند قوچ‌بازی و خروس‌بازی که آنها را شاخ به شاخ کرده و به جان هم بیاندازند) نهی کرده است.[3]
رعایت حقوق حیوانات
رسول خدا(ص) فرمود: «حیوان بر صاحبش شش حق دارد: وقتی به منزل رسید، او را غذا دهد و وقتی به نزدیک آبشخوری رسید، حیوان را بر سر آن ببرد، و بر چهره او سیلی نزند؛ زیرا که او نیز پروردگارش را تسبیح می‌کند، و جز هنگام جهاد، زمانی که متوقف است، همچنان بر پشت او سوار نباشد، بیش از توانش بر او بار قرار ندهد».[4]
رحم و مهربانی با حیوانات
پیامبر(ص) فرمود: وقتی بر چارپایان سوار می‌شوید، آنها را در جای مناسب فرود آرید، (که آب و علفش کافی باشد) و اگر از سرزمینی خشک و بی‌آب و علف عبور می‌کنید زود از آن بگذرید، و اگر به منطقه‌ای سبز و خرم رسیدید، در آن فرود آئید و حیوانات را منزل دهید.[5]
همچنین آن‌حضرت(ص) فرمود: «هر کسی دلسوز باشد، اگرچه نسبت به سر بریدن بچه گنجشکی، خدا در روز قیامت او را مورد رحمت خودش قرار خواهد داد».[6]
امام علی(ع) فرمود: «پیامبر(ص) از علامت و داغ‌نهادن بر صورت حیوانات نهی فرمود».[7]
سرزنش کشتن بی‌دلیل حیوانات
امام صادق(ع) فرمود: «پلیدترین گناهان سه گناه است؛ کشتن حیوانات، نگه‌داشتن مهریه زن و بازداشتن اجرت اجیر».[8]
بر این اساس، فقها قانونی کلی در این زمینه ارائه نموده‌اند:
«آزار حیواناتی که وجود آنها ضرری برای انسان ندارد، جایز نیست و حتی در حیوانات موذی و مضرّ هرچند کشتن آنها جایز است، حرمت آزار خالی از وجه نیست».[9]
مفهوم این عبارت این است که، نباید هیچ آسیبی به حیواناتی وارد کرد که ضرری برای انسانها ندارند و در مبارزه با موجودات مضرّ و آفت‌های جاندار نیز نباید هنگام از بین بردن آنها به آزار و اذیتشان پرداخت.
[1]. «آزار حیوانات»، 16361؛ «حقوق حیوانات و کشتن حیوانات موذی»، 78322؛ «امکان تبدیل شدن انسانها به حیوان»، 82505.
[2]. نساء، 119
[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 60، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 61، ص 201، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[5]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 262، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.
[6]. پاینده، ابو القاسم، نهج الفصاحة، ص 768، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، 1382ش.
[7]. مکارم الاخلاق، ص 427.
[8]. همان، ص 237.