در بعضی از روایات با برشمردن فوائد و منافع خربزه(بطّیخ)، به خوردن آن سفارش شده است. البته روایاتی هم در مضرات این محصول جالیزی وجود دارد که جدا از بررسی سندی به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. امام علی(ع): «خربزه پیه زمین است و درد و بلا ندارد، بلکه ده ویژگی مثبت دارد: خوراک است، نوشیدنی است، میوه است، ریحان(بوی خوش) است، نان‌خورش است، شیرینی است، شست‌وشو دهنده شکم است، خطمی است، سبزی و دارو است».[1]
2. امام صادق‌(ع): «خربزه بخورید، چون ده خاصیت را یک‌جا دارد: پیه زمین است، درد و بلا ندارد، خوراک، نوشیدنی، میوه، بوی خوش، شست‌وشو دهنده بدن و نان‌خورش بوده، و قدرت جنسی را افزایش می‌دهد، مثانه را می‌شوید و دفع ادرار را آسان می‌کند.[2]
3. امام رضا(ع):

«أَهْدَتْ لَنَا الْأَیامُ بِطِّیخَةً                                  مِنْ حُلَلِ الْأَرْضِ وَ دَارِ السَّلَامِ‏

تَجْمَعُ أَوْصَافاً عِظَاماً وَ قَدْ                           عَدَدْتُهَا مَوْصُوفَةً بِالنِّظَامِ‏

کذَاک قَالَ الْمُصْطَفَی الْمُجْتَبَی                         مُحَمَّدٌ جَدِّی عَلَیهِ السَّلَامُ‏

مَاءٌ وَ حَلْوَاءُ وَ رَیحَانَةٌ                                       فَاکهَةٌ حُرْضٌ طَعَامٌ إِدَام‏»؛[3]

زمانه به ما از پوشش‌های زمین و دارالسلام(احتمالا بغداد) خربزه‏‌ای هدیه کرد. ویژگی‌های بسیاری دارد که آن‌را به صورت شعر به شماره آورده‌ام. جدم مصطفی چنین فرمود: آب است و شیرینی، بوی خوش، میوه، شست‌وشو دهنده بدن، غذا، خورش، پاکیزه‌کننده مثانه، صفادهنده چهره، خوشبو کننده دهان.

با این همه ویژگی؛ اما بر اساس برخی روایات، خوردن خربزه آسیب‌هایی را نیز به دنبال دارد:

1. امام رضا(ع): «خوردن خربزه به صورت ناشتا موجب فلج شدن انسان می‌شود».[4]

مجلسی این روایت را ضعیف ارزیابی می‌کند. [5]

2. محمّد بن صالح خثعمی گفت: «قصد داشتم از امام عسکرى(ع) در مورد خوردن خربزه به صورت ناشتا بپرسم که قبل از هر پرسشی از حضرت‌شان(ع) شنیدم: خربزه را ناشتا نخورید که موجب فلج شدن می‌شود».[6]
3. امام هادی(ع): «خوردن خربزه موجب بیماری جذام می‌شود».[7]

نقل شده است که رسول خدا(ص) برای دفع این ضررها خربزه را همراه با خرما(رطب)‏[8] و یا شکر[9] می‌خورد.

گفتنی است که تشخیص علت ایجاد بیماری‌ها بر عهده‌ی علم پزشکی است؛ و آنچه در روایات در مورد منافع و مضرات خوراکی‌ها آمده می‌تواند ناظر به افراد و یا شرایط خاصی باشد و نباید آن‌را به عنوان اثری تخلف‌ناپذیر در نظر گرفت؛ چراکه در عمل موارد فراوانی را می‌بینیم که با وجود خوردن خربزه در ناشتا، کسی فلج نشده است.

بر این اساس و به عنوان نمونه باید روایت ناظر به فلج‌شدن را این‌گونه توجیه کرد:

الف) خوردن خربزه به صورت ناشتا احتمال فلج‌شدن را زیادتر می‌کند.

ب) فالج به معنای فلج کامل نیست، بلکه به معنای سست شدن اعضا و یا همان لرزی باشد که با عبارتی دیگر در ضرب المثلی آمده است: هر کسی خربزه بخورد، باید پای لرزش هم بنشیند!

ج) شاید این روایت در مورد مخاطبان خاصی بوده که با توجه به وضعیت جسمی و یا بیماری‌های زمینه‌ای خوردن خربزه برای آنان ضرر داشته است.

[1]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 185، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.

[2]. همان، ص 185

[3]. همان.

[4]. کلینی، محمد بن یعقوب،کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 361، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[5]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 22، ص 203، تهران، ‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.

[6]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج‏4، ص 428– 429، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[7]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 483، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404 ق.

[8]. شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 443، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.

[9]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ج 2، ص 557، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.