نخست باید گفت در نگاهی گسترده، هر رفتار نیکی که انسان انجام می‌دهد را می‌توان گنجی -هرچند کوچک- از گنج‌های بهشت دانست؛ اما روایاتی وجود دارد که جهت تشویق به برخی از رفتارها و گفتارها، آنها را به صورت برجسته به عنوان گنجی از گنج‌های بهشت معرفی نموده‌اند که در این‌جا به مواردی از آنها اشاره می‌کنیم:
- «وَ قَالَ ص: أَرْبَعٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ: کِتْمَانُ الْفَاقَةِ وَ کِتْمَانُ الصَّدَقَةِ وَ کِتْمَانُ الْمُصِیبَةِ وَ کِتْمَانُ الْوَجَع»؛[1]
رسول خدا(ص) فرمود: چهار چیز از گنج‌هاى بهشت است: پنهان‌داشتن فقر و نادارى، پنهان‌داشتن صدقه، پنهان‌داشتن مصیبت و پنهان‌داشتن بیماری.
در توضیح این روایت باید گفت:
الف) منظور از کتمان فقر این است که اگر انسان محتاج و نیازمند شد، نباید تنگ‌دستی و نیاز خود را نزد دیگران مطرح کند. و به عبارتی باید «با سیلی صورت خود را سرخ نگه دارد».
انسان مؤمن مشکلات خود را ابتدا باید با خدا مطرح کند و از او بخواهد که نیازمند دیگرانش نکند؛ زیرا چه بسا مطرح‌کردن این نیاز، موجب خفت و خواری او خواهد شد. البته اگر چاره‌ای جز کمک‌گرفتن از دیگران نباشد که با شرایطی می‌توان به دنبال مساعدت مالی حداقلی بود.
ب) مخفی‌کردن صدقه بدین معنا است که اگر انسان کار خوبی را در حق دیگران انجام داد، یا به کسی کمک مالی کرد، و یا صدقه جاریه‌ای -مانند ساخت مدرسه و بیمارستان- از خود بجا گذاشت، به دنبال افشا و رسانه‌ای کردن آن نباشد، مگر آن‌که قصدش خودنمایی نباشد؛ بلکه مطمئن باشد که افشای کارهای خیر، موجب تشویق دیگران به انجام چنین کارهایی خواهد شد.
ج) پنهان نگه‌داشتن مصیبت؛ یعنی اگر رخداد ناگواری برای انسان پیش آمد، تلاش کند تا جایی که می‌تواند دیگران را از آن آگاه نسازد.
د) مخفی‌کردن درد و بیماری؛ به این معنا است که با بروز کوچک‌ترین بیماری، به‌گونه‌ای رفتار نکند که دیگران را از آن آگاه سازد و حتی سزاوار است که خانواده نزدیک او نیز از آن آگاه نباشند؛ بلکه با درخواست شفا از خداوند، خود به تنهایی به دنبال درمان درد خویش باشد، مگر آن‌که برای این درمان واقعا نیاز به کمک افرادی داشته باشد.
- «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ الْبِرُّ وَ إِخْفَاءُ الْعَمَلِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا وَ کِتْمَانُ الْمَصَائِب»؛[2]
برخی از ویژگی‌هایی که می‌توان آنها را از اندوخته‌هاى بهشتى به شمار آورد عبارت‌اند از: نیکی و خوبی به دیگران، پوشاندن اعمال و کردار نیک، صبر پایدارى در صورت بروز رخدادهای ناگوار، و اظهار نکردن گرفتاری‌ها.
- «... مَنْ أَلَحَّ عَلَیْهِ الْفَقْرُ فَلْیُکْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِ الْعَظِیمِ فَإِنَّهُ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّة...»؛[3]
کسی که تنگ‌دستی او شدت یافت، ذکر «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِ الْعَظِیمِ» را فراوان تکرار کند که این ذکر از گنج‌های بهشت است.
- «عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّة»؛[4]
امام علی(ع) از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: این‌که انسان با خواندن یک نماز، (در مسجد بماند و) در انتظار خواندن نماز بعدی باشد را می‌توان گنجی از گنج‌های بهشت دانست.
البته این بدان معنا نیست که انسان به دنبال کار نباشد، و یا به مسائل زندگی خود رسیدگی نکند؛ بلکه معنایش آن است که ماندن در مسجد و عبادت و کسب دانش در آن‌جا بسیار باارزش‌تر از آن است که انسان وقت خود را بیهوده بگذراند.
- «قَالَ النَّبِیُّ ص: أَ لَا أُعَلِّمُکُمْ خَمْسَ کَلِمَاتٍ خَفِیفَاتٍ عَلَى اللِّسَانِ ثَقِیلَاتٍ فِی الْمِیزَانِ یَرْضَیْنَ الرَّحْمَنَ وَ یَطْرُدْنَ الشَّیْطَانَ وَ هُنَّ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ وَ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ وَ هُنَّ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ؟ قَالُوا: بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ ص: قُولُوا سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ قَالَ ع خَمْسٌ: بَخْ بَخْ لَهُنَّ مَا أَثْقَلَهُنَّ فِی الْمِیزَانِ»؛[5].
پیامبر(ص) فرمود: آیا به شما پنج کلمه بیاموزم که به آسانی بر زبان جاری می‌شود؛ اما هنگام وزن‌کردن اعمال، سنگینی آن عیان خواهد شد؟ کلماتى که خدای مهربان را راضى کرده و شیطان را طرد می‌کند؟ کلماتى که از گنج‌هاى بهشت بوده و از زیر عرش آمده، و باقیات صالحاتی برای انسان است؟ اصحاب گفتند: بلى! یا رسول اللَّه. حضرتشان فرمود: بگویید: منزّه است خداوند؛ سپاس و ستایش مخصوص خداوند است؛ معبودى جز خدا نیست، خداوند بزرگ‌تر است و هیچ دگرگونى و قدرتى جز به واسطه‌ی خدای بلند مرتبه‌ی با عظمت، وجود ندارد. سپس در ادامه پنج مرتبه فرمود: به به از این کلمات! چقدر ترازوی عمل را سنگین می‌کند!
- «... فقال: یا محمّد،... و أعطیتک فاتحة الکتاب، و خاتمة سورة البقرة کنزا من کنوز الجنّة...»؛[6]
ای محمد! سوره فاتحة الکتاب و قسمت پایانی سوره بقره را به عنوان گنجی از گنج‌های بهشت به تو هدیه دادم.
گفتنی است که منظور از گنج بهشتی در این روایات آن است که اگر کسانی با خلوص نیت چنین اذکاری را بر زبان آورند و به ویژگی‌های یادشده آراسته باشند، در حقیقت اجر و پاداش خوبی برایشان ذخیره می‌شود.
به عبارت دیگر، تشبیه این امور به گنج، نشان‌دهنده ارزش ویژه آنها در عالم آخرت است. همان‌گونه که انسان‌ها در این دنیا، چیزهای بسیار ارزشمند و گرانبهای خود را در گنجینه‌ها پنهان می‌کنند، باید تلاش کنند که ذخایر ویژه‌ای نیز برای آخرتشان فراهم نمایند.
[1]. قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الدعوات(سلوة الحزین)، ص 164، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق.
[2]. ابن همام اسکافی، محمد بن همام بن سهیل، التمحیص، ص 66، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1404ق.
[3]. شیخ صدوق، امالی، ص 557، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.
[4]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 237، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد، ص 263، بیروت، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، 1407ق.
[6]. دیلمی، حسن بن محمد، غرر الأخبار و درر الآثار فی مناقب أبی الأئمة الأطهار(ع)، محقق، مصحح، ضیغم، اسماعیل، ص 202، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1427ق.