آنچه در پرسش آمده ناظر به این عبارت از روایت مفضل از امام صادق(ع) است:
«وَ یُلْقِحُ الذِّئْبُ الضَّبُعَ فَیَخْرُجُ مِنْ بَیْنِهِمَا السِّمْع عَلَى أَنَّهُ لَیْسَ یَکُونُ فِی الَّذِی یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِهِمَا عُضْوُ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا»؛[1]
«ذئب» با «ضبع» جفتگیری می‌کند و حیوانی به نام «سمع» از این میان به وجود می‌آید که شباهت کامل با هیچ‌کدام از آن دو ندارد.
در این زمینه ابتدا باید گفت؛ با توجه به فراوانی گستره جانوران و فقدان مرزبندی دقیق میان گونه‌های مختلف و زیرگونه‌های آنها در سده‌های گذشته، ممکن بود در برخی موارد، چند جانور که شباهت‌هایی با هم داشتند، همگی با یک‌نام شناخته شوند. بر این اساس، ممکن است نام‌های مندرج در روایات، ناظر به جانورانی دیگر باشد که اکنون نیز با نام دیگری وجود داشته و یا اساسا منقرض شده‌اند.
با این وجود، اما پاسخ را با این پیش‌فرض ارائه می‌کنیم که معنای فراز یادشده از روایت این‌گونه باشد:
«گرگ با کفتار جفتگیری کرده و به دنبال آن، سگ وحشی آفریقایی (Lycaon pictus) متولد می‌شود»
سپس با ذکر نکاتی بررسی می‌کنیم که آیا این موضوع قطعا بر خلاف دانش روز است یا خیر:
- معنای «ذئب» همان گرگ و یا جانورانی نسبتا مشابه و از تیره سگ‌سانان است و جانوری از تیره‌های دیگر با این نام شناخته نمی‌شود.
- اگرچه معنای «ضَبُع» کفتار است؛ اما شامل مجموعه جانوران گوناگونی می‌شود که شاید بتوان آنها را تیره مستقلی با نام «کفتارسانان» و یا «ضبعیات» جای داد.[2]
به هر حال، کفتارها که به صورت گروهی زندگی می‌کنند و جزء دسته حیوانات تهاجمی هستند، اگرچه امروزه در تیره «گربه‌سانان» گنجانده می‌شوند؛ اما در برخی رفتارها مشابه گربه‌سانان و در برخی رفتارها مشابه سگ‌سانان عمل می‌کنند. همچنین در ساختار بدنی و اسکلت و دندان‌ها، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با این دو گروه و با یکدیگر دارند.
به عبارت دیگر، شکل دندان‌ها و استخوان‌بندی کفتارها هم با گربه‌سانان متفاوت است و هم با سگ‌سانان.
همچنین ادعا شده است که کفتارهایی از تیره سگ‌سانان وجود داشتند که میلیون‌ها سال قبل منقرض شدند![3]
- «سمع» امروزه به «سگ وحشی آفریقایی» گفته می‌شود. و همان‌گونه که گفته شد، فرض را بر آن می‌گذاریم که هنگام صدور روایت نیز همین جانور مد نظر بوده است.
این جانور اگرچه در رده سگ‌سانان طبقه‌بندی می‌شود؛ اما بر خلاف تمام دیگر سگ‌سانان که 5 انگشت در پایشان دارند، تنها سگ‌سانی است که مانند بیشتر گربه‌سانان 4 انگشت در هر پای خود دارد!
جمجمه این جانور نیز مانند جمجمه کفتاری است که گربه‌سان می‌باشد. علاوه بر آن مانند سگ‌ها واق واق نمی‌کند و همچون گرگ‌ها زوزه نمی‌کشد! تعداد دندان‌های این حیوان نیز با تعداد دندان‌های دیگر سگ‌سانان متفاوت است. و ...
با توجه و دقت در موارد یاد شده، دست کم این احتمال، دور از ذهن و مخالف دانش قطعی روز نیست که جفتگیری «گرگ سگ‌سانی» که اکنون نیز وجود دارد، با «کفتار سگ‌سانی» که منقرض شده است، منشأ اولیه شکل‌گیری «سگ وحشی آفریقایی» بود. و امام(ع) در این روایت به دو نمونه‌ای اشاره کرد که شکل‌گیری یکی از آنها(قاطر) هم‌اکنون نیز جریان دارد و منشأ شکل‌گیری جانوری دیگر در دوره‌های بسیار کهن بوده است.
به هر حال، نمی‌توان این فراز از روایت را در مخالفت قطعی با دانش قطعی دانست.[4]
[1]. منسوب به امام صادق(ع)، توحید المفضل، محقق، مصحح، مظفر، کاظم، ص 104، قم، داوری، چاپ سوم، بی‌تا.
[2]. «هو أیّ حیوان ینتمی لفصیلة الضَبُعِیّات».
[3]. «أن الضباع الشبیهة بالکلاب قد ازدهرت قبل 15 ملیون عام». ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B6%D8%A8%D8%B9
[4]. در مورد اعتبار کتاب توحید مفضل می‌توانید پاسخ fa57714 را ملاحظه فرمایید.