«قاعده حیلوله»، یکی از قواعد فقهى است که مفاد آن، عدم اعتنا به شک، پس از گذشتن وقت نماز است. بنابر این، اگر کسى بعد از غروب آفتاب شک کند که نماز ظهر و عصرش را خوانده یا نه، بر اساس این قاعده، نباید به شک خود اعتنا کند.

این قاعده، زمانی جریان می‌یابد که در اصل خواندن نماز شک کنیم؛ اما اگر در انجام صحیح آن با تمام اجزا و شرایط شک کردیم، باید از قواعد دیگری مانند «قاعده فراغ» و «قاعده تجاوز» استفاده کنیم.

گفتنی است برخى معتقدند که قاعده حیلوله در نمازهای نافله نیز جریان دارد.

نکته دیگر آن‌که اگر کسى نماز عصر و یا عشا را در وقت اختصاصى‌شان بخواند و سپس شک کند که نماز ظهر یا مغربش را خوانده یا نه، آیا می‌تواند از این قاعده بهره گیرد؟ در پاسخ باید گفت که فقها در این زمینه اتفاق نظر ندارند.

همچنین در این‌که قاعده حیلوله آیا تنها به نماز اختصاص دارد و یا در دیگر عبادات نیز می‌توان از آن استفاده کرد‌؟ نظرات متفاوتی ارائه شده است.

اگرچه به قاعده حیلوله با همین نام در روایات تصریح نشده؛ اما برگرفته از روایت امام باقر(ع) است که فرمود:

«چنانچه پس از سپرى شدن وقت نماز، شک کردى آن‌را به جا آوردى یا نه، پس (بدان که) «حایلى» داخل شده است و خواندن نماز در این صورت بر تو واجب نیست، مگر آن‌که یقین کنى آن‌را نخوانده‌‌اى؛ اما اگر یقین پیدا کردی در هر حالتی که باشی باید آن‌را اقامه کنی».[1]

این روایت که روایتی صحیح است، مستند قاعده حیلوله بوده و مفاد آن مورد پذیرش تمام فقها است.[2]

[1]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 4، ص 283، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. «إِنْ شَکَکْتَ بَعْدَ مَا خَرَجَ وَقْتُ الْفَوْتِ وَ قَدْ دَخَلَ حَائِلٌ فَلَا إِعَادَةَ عَلَیْکَ مِنْ شَکٍّ حَتَّى تَسْتَیْقِنَ فَإِنِ اسْتَیْقَنْتَ فَعَلَیْکَ أَنْ تُصَلِّیَهَا فِی أَیِّ حَالَةٍ کُنْت‏».

[2]. ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه فارسی، ج 6، ص 221- 222، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).