یکی از قواعد فقهی پُرکاربرد در ابواب مختلف فقه؛ «قاعده‌ی فراغ» است. معنا و مفهوم این قاعده آن است که انسان عاقل و آگاه هرگاه عملى را انجام داده و سپس در كيفيت آن شک كند كه آيا آن عمل را صحيح به جا آورده يا نه، قاعده‌ی مزبور می‌گويد که آن عمل انجام شده در حکم عمل صحيح است.

زمينه‌ی اصلى قاعده‌ی مزبور آن است كه در هر تكليفی، شخص مكلّف باید احراز قطعى نمايد كه از عهده‌ی آن تكليف بر آمده است، ولى نظر به اين‌كه شخص عاقل و آگاه با داشتن اختيار، متوجه كارى است كه انجام می‌دهد؛ اگر تردیدی بعد از انجام عمل به وجود آید، ترديد مزبور نمی‌تواند مكلّف را به انجام دوباره همان تكليف وادار نمايد؛ زیرا طبيعت اوليه‌ی انسان، توجه و التفات داشتن به رفتار خود هنگام انجام عمل می‌باشد و اين از اصول مسلّم عقلایى بوده كه در هنگام شک، جارى می‌شود.

قاعده پرکاربرد دیگر، «قاعده تجاوز» نام دارد که بر اساس آن اگر مكلّف در انجام عملى چند جزئی، و پس از پایان یک جزء و شروع در جزء بعدى، نسبت به انجام صحیح جزء قبلى شک كند، نباید به این شک و تردید خود ترتیب اثر بدهد.

علماى اصول درباره اين‌كه «قاعده‌ی فراغ» با «قاعده‌ی تجاوز» يك قاعده بوده و يا هر يک جداى از ديگرى می‌‏باشند تا حدودى اختلاف نظر دارند، اما به نظر می‌رسد كه فراغ و تجاوز در واقع يک قاعده باشند که مصداقشان عبارت است از: «شکّ در چيزى پس از گذشت از محلّ آن و ورود به عملى ديگر». چنین تعریفی هم قاعده تجاوز و هم قاعده فراغ را تحت پوشش خود قرار می‌دهد.