محمد ابن عثمان عمری دومین نائب خاص حضرت مهدی (ع) است که به دستور آن حضرت بعد از پدرش (عثمان بن سعید عمری)، نیابت را بر عهده گرفت. بعد از آن بعضی از افراد، در نیابت او شک کردند. امام مهدی(عج) با قرار دادن برخی از کرامت ها و شواهد صدق، در اختیار ایشان، تردید ها را زدودند و شیعیان به نیابت او مطمئن شدند و تنها چند نفر مانند ابو محمد شریعی و احمد ابن هلال کرخی و محمد ابن نصیر نمیری به جهت ریاست طلبی و هواپرستی با او به مخالفت برخاستند. اینها به دروغ ادعای نیابت کردند. محمد بن عثمان با بهره گیری از کرامت ها و شواهد صدق، ادعای آنان را باطل کرد و شیعیان بیشتر به حقانیت محمد بن عثمان پی بردند.
محمد بن عثمان بن سعید دومین نائب از نواب اربعه امام زمان (عج) بود. وی نیز همچون پدر بزرگوارش (عثمان بن سعید)، از بزرگان شیعه و از نظر تقوا و عدالت و بزرگوارى مورد قبول و احترام شیعیان و از یاران مورد اعتماد امام عسکرى(ع) بود، چنانکه حضرت در پاسخ سؤال «احمد بن اسحاق» که به چه کسى مراجعه کند؟ فرمود: "عَمرى (عثمان سعید) و پسرش محمد ابن عثمان، هر دو، امین و مورد اعتماد هستند، آنچه به تو برسانند، از جانب من مىرسانند، و آنچه به تو بگویند از طرف من مىگویند. سخنان آنان را بشنو و از آنان پیروى کن، زیرا این دو تن مورد اعتماد و امین منند."
پس از درگذشت عثمان، از جانب امام غایب توقیعى مبنى بر تسلیت وفات او و اعلام نیابت فرزندش «محمد» صادر شد. عبد الله بن جعفر حِمیَرى مىگوید: وقتى که عثمان بن سعید در گذشت، نامهاى با همان خطى که قبلاً امام با آن با ما مکاتبه مىکرد، براى ما آمد که در آن ابو جعفر (محمد بن عثمان بن سعید) به جاى پدر منصوب شده بود. همچنین امام، ضمن توقیعى در پاسخ سؤالات «اسحاق بن یعقوب»، چنین نوشت: "خداوند از محمد ابن عثمان و پدرش، که قبلاً مىزیست، راضى و خشنود باشد. او مورد وثوق و اعتماد من، و نوشته او نوشته من است."[1]
ابو جعفر تألیفاتى در فقه داشته است که پس از وفاتش، به دست حسین بن روح، سومین نایب امام رسیده است.
محمد بن عثمان، حدود چهل سال عهده دار سفارت و وکالت امام زمان بود و در طول این مدّت، وکلاى محلّى و منطقهاى را سازماندهى و بر فعالیتشان نظارت مىکرد و به اداره امور شیعیان اشتغال داشت. توقیعهاى متعددى از ناحیه امام صادر، و توسط او به دیگران رسید. او سرانجام در سال 304 یا 305 درگذشت. او پیش از مرگ، از تاریخ وفات خود خبر داد، و دقیقاً در همان تاریخى که گفته بود، در گذشت.[2]
امام عسکری (ع) در باره محمد بن عثمان (نایب دوم) فرمود: همانا فرزند عثمان، محمد وکیل پسرم مهدی است. در این تعابیر، علاوه بر تأیید و توثیق سفیر اول و دوم در ابلاغ پیام و سخن امام، امر به اطاعت از آنان و تبعیت از سخنانشان شده است که دلالت بر شایستگی و درجه بالای عدالت آنان دارد.[3]
بنا بر این نیابت محمد ابن عثمان در نظر شیعه پذیرفته شده و قطعی است اگرچه در ابتدا عده ای مانند ابومحمد شریعی و محمد ابن نصیر نمیری و احمد ابن هلال کرخی با وی به مخالفت برخاستند ولی با کرامات و توقیعات امام زمان (عج)همه آن مخالفتها از بین رفت و دیگر هیچ شک وشبهه ای در نیابت ایشان نبود[4].
[1] - رضوانی علی اصغر موعود شناسی ص 349 ( به نقل از کتاب الغیبه شیخ طوسی ص 219تا 221) انتشارات مسجد جمکران چاپ چهارم
[2] -مجلسی محمد تقی بحار الانوار ج51 ص351 وکتاب الغیبه شیخ طوسی ص222
[3] - با استفاده از پاسخ 3593 سایت (برای توضیح بیشتر مراجعه شود به کتاب موعودی که جهان در انتظار اوست تالیف استاد علی دوانی).
[4] -برای آگاهی بیشتر، نک: پاسخ 1397 سایت.