قسم دو نوع است: الف: قسم براى انجام یا ترک کارى در آینده. ب: قسم براى اثبات یا نفى چیزى. کسى که براى اثبات یا نفى چیزى قسم مى‏خورد، اگر حرف او راست باشد قسم خوردن او مکروه است و اگر دروغ باشد حرام و از گناهان بزرگ مى‏باشد ولى کفاره قسم را ندارد. ولى اگر براى اینکه خودش یا مسلمان دیگرى را از شر ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشکال ندارد بلکه گاهى واجب مى‏شود امّا اگر بتواند توریه کند یعنى: موقع قسم خوردن طورى نیّت کند که دروغ نشود بنا بر احتیاط واجب

اگر قسم بخورد که کارى را انجام دهد یا ترک کند، مثلا قسم بخورد که روزه بگیرد، یا دود استعمال نکند چنانچه عمداً مخالفت کند، باید کفّاره بدهد؛ یعنى یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را سیر کند، یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید سه روز، روزه بگیرد^[1] و این در صورتی است که شرایط زیر را دارا باشد:

1- کسى که قسم مى خورد باید بالغ و عاقل باشد (و اگر مى‏خواهد راجع به مال خودش قسم بخورد باید در حال بالغ شدن سفیه نباشد و حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع نکرده باشد) و از روى قصد و اختیار قسم بخورد، پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسى که مجبورش کرده‏اند، درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانى بودن بى قصد قسم بخورد.

2- کارى را که قسم مى‏خورد انجام دهد باید حرام و مکروه نباشد، همچنین آن کاری را که قسم مى‏خورد ترک کند، باید واجب و مستحبّ هم نباشد و اگر قسم بخورد که کار مباحى را به جا آورد، باید ترک آن در نظر مردم بهتر از انجامش نباشد. نیز اگر قسم بخورد کار مباحى را ترک کند باید انجام آن در نظر مردم بهتر از ترکش نباشد.

3- به یکى از اسامى خداوند عالم قسم بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمى‏شود؛ مانند «خدا» و «اللَّه» و نیز اگر به اسمى قسم بخورد که به غیر خدا هم مى‏گویند، ولى به قدرى به خدا گفته مى‏شود که هر وقت کسى آن اسم را بگوید، ذات مقدّس حقّ در نظر مى‏آید، مثل آن که به خالق و رازق قسم بخورد صحیح است. بلکه اگر به لفظى قسم بخورد که بدون قرینه، خدا به نظر نمى‏آید، ولى او قصد خدا را کند بنابر احتیاط باید به آن قسم عمل نماید.

4- قسم را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلبش آن را قصد کند صحیح نیست، ولى آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحیح است.

5- عمل کردن به قسم براى او ممکن باشد و اگر موقعى که قسم مى‏خورد ممکن باشد و بعد تا آخر وقتى که براى قسم معین کرده عاجز شود یا برایش مشقّت داشته باشد، قسم او از وقتى که عاجز شده به هم مى‏خورد.^[2]

ولى اگر براى این که خودش یا مسلمان دیگرى را از شرّ ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشکال ندارد، بلکه گاهى واجب مى‏شود و این جور قسم خوردن غیر از قسمى است که در مسائل پیش گفته شد.^[3]

بنابراین، اگر انسان به یکی از اسامی خداوند قسم خورده و شرایط ذکر شده نیز موجود باشد و در عین حال، با آن قسم، مخالفت نماید، گنه‌کار است و باید کفاره بپردازد،[4] که عبارت است از اطعام ده فقیر یا تهیه لباس برای آنان و اگر نتواند انجام سه روز روزه‌ی پى‌درپى.[5]

البته در صورتی که یک بار با قسم مخالفت شود آن قسم شکسته شده و تکرار مخالفت با آن کفاره ندارد[6] و برای اینکه قسم شرعی باشد و آثارشرعی قسم را داشته باشد، باید تجدید شود.(دو باره منعقدشود)

[1]. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص 623.

[2]. همان، ص 624.

[3]. همان، ص 628.

[4]. بر گرفته از سؤال 3495 (سایت: 3721)، نمایه: قسم خوردن به قرآن و عمل نکردن به آن.

[5]. ر. ک: نمایه 36873 (کفاره شکستن نذر).

[6]. امام خمینی استفتائات ج2،ص456،بخش قسم و عهد و نذر،س 1.