اسم اعظم تنها دانستن و گفتن یک لفظ نیست؛ بلکه فراتر از لفظ دارای حقیقتی است که در اثر خودسازی، تهذیب نفس، عبادت و توفیقات الهی در وجود افراد پیدا می‌شود و در پرتو این حالت، خداوند قدرت و مقام والایی به آنها خواهد داد.
با این مقدمه و در پاسخ به این سؤال از دو جنبه باید نگاه شود:
الف) آیا امکان دارد که غیر از معصوم(ع) کسانی به این علم دست پیدا کنند؟
در پاسخ باید گفت؛ بر اساس آیات قرآن، خداوند بعضی از افراد عادی را به پارهای از این اسرار آگاه می‌کند؛ مانند بلعم باعورا که آیات الهی را داشت؛ اما وقتی خواست حضرت موسی(ع) را نفرین کند، خداوند او را از این اسرار بیبهره ساخت: «وَ اتْلُ عَلَیهِمْ نَبَأَ الَّذِی آتَیناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیطانُ فَکانَ مِنَ الْغاوِینَ».[1]
لذا هرگاه انسان از حدود الهی عبور کند، خدا آن اسرار را از او خواهد گرفت. حکمت این امر آن است که انسان‌ها بدانند خدا فضیلت را به اهلش از آن‌رو که آنها را لایق و مستحق آن می‌داند اختصاص می‌دهد و اگر آن‌را به دیگران میآموخت همان خطای بلعم از آنها سر میزد.[2]
در این راستا عمر بن حنظله از امام باقر(ع) تقاضا کرد با توجه به مقام و منزلتی که نزد حضرت‌شان(ع) دارد، اسم اعظم را به وی بیاموزد. امام(ع) به او فرمود: آیا طاقتش را داری؟! عمر گفت: بله. امام(ع) وی را به داخل خانه برد و سپس دست خود را بر روی زمین گذاشت و فضا چنان تاریک شد که لرزه بر اندام عمر بن حنظله افتاد. امام(ع) پرسید: آیا هنوز تقاضای دریافت اسم اعظم را داری؟ وی گفت: نه! امام(ع) دست خود را از زمین برداشت و خانه به حال اولش برگشت.[3]
از این روایت شاید بتوان برداشت کرد که ممکن است افرادی عادی - البته اگر توان آن‌را داشته باشند - به این مقام برسند.
ب) آیا افرادی به این مقام رسیدند که به اسم اعظم دست یابند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت؛ در روایات تنها به نام برخی از پیامبران، رسول خدا(ص) و ائمه(ع)، آصف بن برخیا،[4] بلعم باعورا[5] و سلمان فارسی[6] اشاره شده است که دارای اسم اعظم بودند؛ اما ممکن است افرادی به این مقام دست یافته باشند؛ با این وجود نام آنان در روایتی نیامده باشد.
[1]. اعراف، 175.
[2]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 640 – 641، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[3]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، محقق، مصحح، کوچه باغی، محسن بن عباسعلی، ج 1، ص 210، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
[4]. «آگاهان به اسم اعظم»، 3218.
[5]. مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب(ع)، ص 65، قم، انصاریان، چاپ سوم، 1384ش.