کد سایت
id23092
کد بایگانی
36809
نمایه
بررسی روایت زیر یک لحاف خوابیدن پیامبر(ص) علی(ع) و عائشه
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث
خلاصه پرسش
آیا پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع) و عائشه در سفری با هم زیر یک لحاف خوابیدند؟ اگر چنین است، چگونه در روایات دیگر آمده است که اگر دو نفر در زیر یک لحاف باشند، باید شلاق بخورند؟!
پرسش
علامه مجلسی در بحث فرق میان شب و روز جهت اقامه حد شرعی، روایتی را به شرح زیر بیان می‌کند: امام علی(ع) فرمود: «همراه پیامبر و عائشه به سفر رفتم، پیامبر در این سفر جز من خادمی نداشت و فقط یک لحاف همراه داشتیم، هنگام خواب پیامبر در بین من و عایشه می‌خوابید و سه نفری زیر همان لحاف بودیم، وقتی پیامبر به نماز شب بر می‌خاست، با دستش وسط لحاف را بر زمین می‌چسباند به طوری که میان من و عائشه فاصله بیفتد».
آیا این روایت صحیح است و فقها آن‌را قبول دارند؟
پاسخ اجمالی
روایت مطرح شده در پرسش از نظر سند، معتبر نیست؛ و در بسیاری از منابع روایی و تاریخی نیز به چنین ماجرایی اشاره نشده است. البته با فرض قبول در تعارض با روایات تعزیر دو فردی که در زیر یک لحاف باشند، نیست؛ زیرا روایات تعزیر ناظر به مواردی است که هر دو برهنه باشند، فاصله‌ای میانشان نبوده و اضطراری نیز وجود نداشته باشد.
پاسخ تفصیلی
حکم تعزیر دو فردی که در زیر یک لحاف خوابیده‌اند، برگرفته از روایاتی از این دست است:
1. «امام علی(ع) حکم به تعزیر دو مرد و یا دو زنی می‌کرد که زیر لحاف بوده‌اند و اگر یک مرد و یک زن را شب هنگام زیر یک لحاف می‌یافتند، حکم به سنگسارشان نکرده، بلکه تعزیرشان می‌کرد».[1]
2. امام علی(ع): «دو مرد، دو زن و یا یک مرد و یک زن برهنه که در یک لباس بوده، و در مظان اتهام نیز هستند، باید حدّ شرعی را در مورد آنان اجرا کرد».[2]
در این روایت؛ اگرچه در یک لباس‌بودن مطرح شده، اما می‌توان زیر یک لحاف بودن را نیز از مصادیق آن دانست.
3. امام صادق(ع): «دو زن نمی‌توانند در زیر یک لحاف بخوابند، مگر این‌که بین آنها مانعی وجود داشته باشد، اما اگر خوابیدند؛ ابتدا به آنان هشدار داده می‌شود و اگر باز هم چنین رفتاری را مرتکب شدند، بر هر کدامشان حد شرعی جاری می‌شود ...».[3]
در جمع‌بندی این روایات، برخی فقها، حکم را محدود به زمانی کرده‌اند که هر دو، یا یکی از آنان، برهنه در زیر لحاف باشد، و شواهد و قرائنی نیز بر ارتکاب عمل نامشروع توسط آنان وجود داشته باشد:
لخت خوابیدن دو نفر غیر ذى رحم در زیر یک لحاف و مانند آن باید از سى تا نود و نه تازیانه بزنند بر حسب اختلاف حال معصیت کار به نظر حاکم شرع.[4]
حد شرعی بر گروه‌هایی جاری می‌شود: ... (پنجم) دو زن که در زیر یک لحاف برهنه بخوابند و دو مرتبه ایشان را تعزیر کرده باشند.[5]
دو مرد در زیر یک لحاف در حالی‌که برهنه باشند و بین آنها مانعی وجود نداشته باشد، مشهور بین علمای متأخر این است که تعزیر دارند.[6]
دو نفر مکلف که برهنه در یک لحاف جمع شده باشند به نحو محرّم به طورى که برخورد حرام آنها قطعى باشد، تعزیر می‌شوند به حسب نظر حاکم در مقدار تازیانه به حسب اختلاف موارد، و آخرین مرتبه و اشدّ آن یک‌صد تازیانه است.[7]
با تمام آنچه گفته شد، این حکم، قطعاً بنابر دستور عقل موارد اضطرار را شامل نمی‌شود. بنابر این اگر دو نفر که برهنه هم باشند و در سرما قرار گرفته‌اند، و زیر یک لحاف بروند مشمول این حکم نمی‌شوند. برخی از محققان نیز به این امر اذعان کرده‌اند: «تمام این مباحث برای زمانی است که در حالت اختیار بوده باشند و ضرورتی در کار نبوده باشد، اما اگر ضرورتی مانند سرمای شدید و ... آنها را مجبور کرد که زیر لحاف بروند، هیچ اشکالی نداشته و این مطالب بر آنها جاری نمی‌شود».[8]
بعد از روشن شدن موضوع تعزیر و مجازات چنین افرادی، به تحلیل مختصر گزارش موجود در پرسش می‌پردازیم:
در برخی منابع به نقل از امام علی(ع) آمده است: «من با پیامبر(ص) به سفر رفتم و این قبل از آن بود که پیامبر(ص) همسرانش را به حجاب امر کند. من به پیامبر(ص) خدمت می‌کردم و آن‌حضرت خدمت‌گزار دیگرى نداشت. پیامبر تنها یک لحاف(رو انداز) داشت و عائشه هم همراه او بود. پیامبر(ص) بین من و عایشه می‌خوابید و ما سه نفرى جز همان یک لحاف چیزى نداشتیم. هر گاه حضرت براى نماز بر می‌خاست وسط لحاف را بین من و عایشه پایین می‌آورد تا لحاف به زیراندازى که زیر ما بود برسد و پیامبر(ص) بر می‌خاست و نماز می‌خواند».[9]
در مورد این روایت باید گفت:
1. این روایت اگرچه در منابع کهن نیز بدان اشاره شده، اما به لحاظ سندی؛ چندان معتبر نیست؛ بنابر این نمی‌توان آن‌را از موضوعات مسلّم تاریخی دانست.
2. با این وجود، پذیرش این گزارش، منافاتی با پذیرش دیگر آموزه‌های دینی ندارد؛ زیرا از ظواهر آن برمی‌آید که نوعی اضطرار آنها را مجبور کرده تا از یک لحاف به صورت مشترک استفاده کنند و نیز هیچ کدامشان برهنه نبودند.
3. علاوه بر آن، در مرحله اول، پیامبر اسلام(ص) خود میان علی(ع) و عایشه می‌خوابید و هرگاه برای نماز برمی‌خاست، لحاف را به گونه‌ای قرار می‌داد که گویا دو نفر در دو لحاف جداگانه خوابیده‌اند و همچنین با حضور شخص ایشان در کنار بستر، هیچ شائبه‌ای به وجود نمی‌آمد.
1. «امام علی(ع) حکم به تعزیر دو مرد و یا دو زنی می‌کرد که زیر لحاف بوده‌اند و اگر یک مرد و یک زن را شب هنگام زیر یک لحاف می‌یافتند، حکم به سنگسارشان نکرده، بلکه تعزیرشان می‌کرد».[1]
2. امام علی(ع): «دو مرد، دو زن و یا یک مرد و یک زن برهنه که در یک لباس بوده، و در مظان اتهام نیز هستند، باید حدّ شرعی را در مورد آنان اجرا کرد».[2]
در این روایت؛ اگرچه در یک لباس‌بودن مطرح شده، اما می‌توان زیر یک لحاف بودن را نیز از مصادیق آن دانست.
3. امام صادق(ع): «دو زن نمی‌توانند در زیر یک لحاف بخوابند، مگر این‌که بین آنها مانعی وجود داشته باشد، اما اگر خوابیدند؛ ابتدا به آنان هشدار داده می‌شود و اگر باز هم چنین رفتاری را مرتکب شدند، بر هر کدامشان حد شرعی جاری می‌شود ...».[3]
در جمع‌بندی این روایات، برخی فقها، حکم را محدود به زمانی کرده‌اند که هر دو، یا یکی از آنان، برهنه در زیر لحاف باشد، و شواهد و قرائنی نیز بر ارتکاب عمل نامشروع توسط آنان وجود داشته باشد:
لخت خوابیدن دو نفر غیر ذى رحم در زیر یک لحاف و مانند آن باید از سى تا نود و نه تازیانه بزنند بر حسب اختلاف حال معصیت کار به نظر حاکم شرع.[4]
حد شرعی بر گروه‌هایی جاری می‌شود: ... (پنجم) دو زن که در زیر یک لحاف برهنه بخوابند و دو مرتبه ایشان را تعزیر کرده باشند.[5]
دو مرد در زیر یک لحاف در حالی‌که برهنه باشند و بین آنها مانعی وجود نداشته باشد، مشهور بین علمای متأخر این است که تعزیر دارند.[6]
دو نفر مکلف که برهنه در یک لحاف جمع شده باشند به نحو محرّم به طورى که برخورد حرام آنها قطعى باشد، تعزیر می‌شوند به حسب نظر حاکم در مقدار تازیانه به حسب اختلاف موارد، و آخرین مرتبه و اشدّ آن یک‌صد تازیانه است.[7]
با تمام آنچه گفته شد، این حکم، قطعاً بنابر دستور عقل موارد اضطرار را شامل نمی‌شود. بنابر این اگر دو نفر که برهنه هم باشند و در سرما قرار گرفته‌اند، و زیر یک لحاف بروند مشمول این حکم نمی‌شوند. برخی از محققان نیز به این امر اذعان کرده‌اند: «تمام این مباحث برای زمانی است که در حالت اختیار بوده باشند و ضرورتی در کار نبوده باشد، اما اگر ضرورتی مانند سرمای شدید و ... آنها را مجبور کرد که زیر لحاف بروند، هیچ اشکالی نداشته و این مطالب بر آنها جاری نمی‌شود».[8]
بعد از روشن شدن موضوع تعزیر و مجازات چنین افرادی، به تحلیل مختصر گزارش موجود در پرسش می‌پردازیم:
در برخی منابع به نقل از امام علی(ع) آمده است: «من با پیامبر(ص) به سفر رفتم و این قبل از آن بود که پیامبر(ص) همسرانش را به حجاب امر کند. من به پیامبر(ص) خدمت می‌کردم و آن‌حضرت خدمت‌گزار دیگرى نداشت. پیامبر تنها یک لحاف(رو انداز) داشت و عائشه هم همراه او بود. پیامبر(ص) بین من و عایشه می‌خوابید و ما سه نفرى جز همان یک لحاف چیزى نداشتیم. هر گاه حضرت براى نماز بر می‌خاست وسط لحاف را بین من و عایشه پایین می‌آورد تا لحاف به زیراندازى که زیر ما بود برسد و پیامبر(ص) بر می‌خاست و نماز می‌خواند».[9]
در مورد این روایت باید گفت:
1. این روایت اگرچه در منابع کهن نیز بدان اشاره شده، اما به لحاظ سندی؛ چندان معتبر نیست؛ بنابر این نمی‌توان آن‌را از موضوعات مسلّم تاریخی دانست.
2. با این وجود، پذیرش این گزارش، منافاتی با پذیرش دیگر آموزه‌های دینی ندارد؛ زیرا از ظواهر آن برمی‌آید که نوعی اضطرار آنها را مجبور کرده تا از یک لحاف به صورت مشترک استفاده کنند و نیز هیچ کدامشان برهنه نبودند.
3. علاوه بر آن، در مرحله اول، پیامبر اسلام(ص) خود میان علی(ع) و عایشه می‌خوابید و هرگاه برای نماز برمی‌خاست، لحاف را به گونه‌ای قرار می‌داد که گویا دو نفر در دو لحاف جداگانه خوابیده‌اند و همچنین با حضور شخص ایشان در کنار بستر، هیچ شائبه‌ای به وجود نمی‌آمد.
[1]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 76، ص 94، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 7، ص 182، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف، ج 2، ص 449، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.
[2]. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 14، ص 339، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.
[3]. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 1، ص 114، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 10، ص 59، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(ع)، ج 7، ص 160، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1414ق.
[4]. موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، مجمع المسائل، ج 3، ص 205، قم، دار القرآن الکریم، چاپ دوم، 1409ق.
[5]. شیخ بهائى، بهاء الدین محمد، ساوجى، نظام بن حسین، جامع عباسى و تکمیل آن (محشى)، ج 2، ص 420، تهران، فراهانی، چاپ اول، بی‌تا.
[6]. موسوى خویى، سید ابو القاسم، تکملة المنهاج، ص 40، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، 1410ق.
[7]. بهجت، محمد تقى، جامع المسائل، ج 5، ص 176، قم، چاپ اول.
[8]. موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج 1، ص 166، قم، دار القرآن الکریم، چاپاول، 1412ق.
[9]. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق، مصحح، انصاری زنجانی خوئینی، محمد، ج 2، ص 903، قم، نشر الهادی، چاپ اول، 1405ق؛ بحار الانوار، ج 40، ص 2.