در برخی منابع از رسول خدا(ص) در فضیلت امام علی(ع) این روایت نقل شده است:
«لَا تَسُبُّوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مَمْسُوسٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ تَعَالَى».[1]
به علی(ع) دشنام نگویید؛ چرا که او در ذات خدا مسّ شده است.
اگرچه این روایت در کتاب‌های معتبر نقل شده است؛ اما به دلیل ناشناس بودن راویانش، از دیدگاه دانش رجال نمی‌توان آن‌را به عنوان حدیثی صحیح و یا موثق در نظر گرفت.
اما صرف نظر از سند، در ارزیابی معنایی و محتوایی این روایت - با فرض پذیرش آن - باید چند نکته را متذکر شویم:
- مقصود از ذات خداوند، گاهی باطن و کنه ذات است که در این صورت باید گفته شود: باطن و کنه ذات خداوند بر همه پوشیده است و فردی جز خود خداوند از آن خبر ندارد. به بیان امام باقر(ع) هر آنچه انسان می‌اندیشد مخلوق انسان بوده و به خود او بر می‌گردد.[2] اما گاهی منظور از ذات خداوند، اصل وجود و واقعیت داشتن خداوند است.[3] ظاهرا مقصود از ذات در این روایت معنای دومی است؛ زیرا ارتباط انسان با واقعیت خداوند ممکن است.
- واژه‌ی «ممسوس» از ریشه‌ی «مسس»، به معنای لمس و حس کردن است؛ از این‌رو و از باب کنایه به فرد دیوانه و مجنون نیز ممسوس می‌گویند؛ زیرا اعتقاد داشتند که جن او را لمس کرده است.[4]
اما معنای این حدیث که پیامبر(ص)، علی(ع) را ممسوس در ذات خدا معرفی کرده است؛ ممکن است به این معنا باشد که امام در شناخت خداوند به درجه‌ا‌ی از شهود رسیده که ذات خدا را با تمام وجود خود حس می‌کند، نه آن‌که با بدن مادی‌اش خدا را لمس کرده باشد.
و ممکن است به این معنا باشد که امام(ع) شدیدا دوست‌دار، شیفته و دل‌داده ذات خداوند است و تمام سعی و تلاش خود را در کسب رضایت او انجام می‌دهد.[5]
به عبارت دیگر، تمام گفتار و کردار علی(ع) در جهت رسیدن به اوج معنویت و نزدیک‌شدن با پروردگار است.
[1]. ابن بابویه الرازی، منتجب الدین علی بن عبید الله، الأربعون حدیثا عن أربعین شیخا من أربعین صحابیا فی فضائل الإمام أمیر المؤمنین(ع) ، ص 54 – 55، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1408ق؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 3، ص 221، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ صالحی دمشقی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج 11، ص 295، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1414ق.
[2]. «کلما میزتموه بأوهامکم فی أدق معانیه مخلوق مصنوع مثلکم مردود إلیکم»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 110، ص 34، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[3]. «ذات خدا»، 44264؛ «شناخت ذات خدا»، 33934.
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین، ج 6، ص 218، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[5]. بحار الأنوار، ج 39، ص 313.