Sual ounan ayə iki hissədən təşkil olunmuşdur. Birinci hissədən ayənin "ulul əmr" dən, Allah və Peyğəmbərdən heç bir qeydsiz itaət olunduğu kimi itaət olunmasına şamil olur; və heç bir şərt qoyulmamışdır ki, ulul- əmrin ismətini bildirir; bəs Allahın sözlərində hər bir söz üçün onun qeydini də gətirir nəin ki, ümumi olaraq desin. O cür ki, valideyndən itaət etmək mövzusunda ona riayət olunmuşdur. O yerdə ki, onların göstəriş və əmrləri İlahi əmrlərin əksinədir onlardan itaət etmək istisna sayılır. Bəs burada heç bir qeyd olmadığı üçün, məlum olur ki, ulul- əmr, Peyğəmbər (s) kimi məsumdurlar. Ulul- əmr kimlərə şamil olması üçün müraciət olunsun sual 3057 (sayt: 4302) ətraflı bəhs olunmuşdur. Ulul- əmr barəsində illətin qeyd olunmaması ki, nə üçün ayənin ardınca gəlməmişdir, ətraflı cavaba müraciət olunsun.
Sualda açıqlanan ayə Nisa surəsinin 59- cu ayəsididir. Allah Taala bu ayədə buyurur: Ey o şəxslər ki, iman gətirmisiniz Allahı itaət edin, Peyğəmbər və öz övliyalarınızı da itaət edin. Bəs hər hansı bir işdə nəzər anlaşılmağınız olsa, əgər Allah ə qiyamət gününə inamınız vardırsa onu Allah və Peyğəmbərin ixtiyarında qərar verin, ən yaxşı yol budur.[1] Ayənin zahirindən çməlum olduğu kimi, ayə iki hissədən ibarətdir. Birinci hissədə Allah, Peyğəmbər və ulu- əmrdən itaət etməyi açıqlayır və ikinci mərhələdə isə insanların ixtilaflı məsələdə kimlərə müraciət etmələrini açıqlayır. Ayənin əvvəlində Allah Taala Peyğəmbər və ulul- əmrdən itaəti, özündən itaət etməyin kənarında qərar vermişdir.
Burada iki mövzu daha çox əhəmiyyət daşıyır:
- Ayənin Peyğəmbər və ulul- əmrdən itaət etməkdə mütləq olması.
- Ulul- əmr, şiənin on iki imamına şamil və sadiq olması.
Amma birinci bəhs:
O ki, Allah Taala mütləq şəkildə və heç bir qeyd və şərt olmadan, mömin bəndələri Peyğəmbərdən itaət etməyə əmr edur. Məlum olur o cür ki, Allahdan itaət etməyin heç bir şərti yoxdur və məlum bir məsələdir, onun rəsulıundan itaət etmək də bu cürdür. Əgər Peyğəmbərdən kiçik bir səhv və nöqsan müşahidə olsaydı, həkim, əlim və alim olan Allah (şərtsiz və qeydsiz) heç bir zaman bəndələrinə bunu söyləməzdi.
Bəs məlum olur ki, Peyğəmbər (s) məsumdur və heç bir hökmü Allahın hökmünün əksinə verməmişdir. əks halda mənası yoxdur ki, Allah Taala mütləq şəkildə ondan itaət etməyə əmr etsin, deyək ki, ehtimalı var ki, Peyğəmbər səhbə yol verə bilər. Bəs Peyğəmbərdən itaət yəni Allahdan itaət etmək deməkdir və bu məsələyə bu surənin səkkizinci ayəsində işarə olunmuşdur, orada ki, buyurur: Hər kəs Peyğəmbərdən itaət etsə əslində Allahdan itaət etmişdir.[2]
Əgər kiçik bir ehtimal verilsəydi ki, Peyğəmbər günah etmişdir. Allah Taala şübhəsiz ki, bu itaəti də çərçivə daxilində qeyd edərdi.
O cür ki, ata- anadan itaət etmək əmrində işarə olunmuşdur.
O yerdə ki, buyurur: Əgər səni məcbur etsələr o şey barəsində ki, ondan elm və xəbərin yoxdur. Mənə qarşı şərik qoşasan, onlardan itaət etmə.[3]
Buraya kimi Peyğəmbərin isməti sabit oldu. Əlbəttə bu nəzəriyyəni şiə və bir çox sünni alimləri qəbul edir.
Ülul- əmri Peyğəmbər dərəcəsində tutmaq o da ki, bir əmr vasitəsi və (اطیعوا) itaət edin- sözünü təkrar etmədən. Məlum olur o şeylər ki, Peyğəmbər və onun isməti barəsində açıqlanmışdır, ulul- əmrə də şamildir və bunu isbat etmək mümkündür. Bəs ulul əmr məsum olmalıdır və həqiqətdə belədir.
Amma ikinci (məsələ) bəhs:
Yəni ulul- əmrin on iki İmama şamil olması: Bu barədə sual 3057 (sayt: 4302) müraciət olunsun.
Burada ayənin ikinci hissəsinə işarə olunur, yəni müxalifət və anlaşılmazlıq zamanı Allah və Peyğəmbərə müraciət etmək:
Burada yaranan sual budur ki, nə üçün birinci hissəyə nəzər saldıqda, ulu- əmrin isməti sabit olur və mütləq şəkildə onlardan itaət etməyə əmr olundu, amma burada onlardan heç birinin adına işarə olunmamış və deyilməmişdir müxalifət olunan zaman Allah, Peyğəmbər və ulul- əmrə müraciət edin yalnız buyurur. Müxalifətçilik olduğu zaman Allah və onun Rəsuluna müraciət edin?
Bu sualın cavabında demək lazımdır:
Birinci: Bu nöqsanı sünnülərdən bir dəstəsinə o cümlədən Fəxri Razi,[4] Zəməxşəri,[5] Təbəri[6] kimi ... şəxslərdən tutmuşdurlar; çünki ulul- əmr hər hansı bir mənada olsa bu sual onun barəsində yaranacaqdır.
İkinci: Əgər müxalifət ulul- əmrin öz barəsində olarsa, ulul- əmrə müraciət etməyin mənası yoxdur.
Bəs ayənin sonunda ulul- əmr kəlməsini gətirməmək, onların məsum olmaması və insanlara rəhbərlik ləyaqətinin olmamasına dəlalət etmir.
Üçüncü: Ülul- əmr sözü ayənin davamında gəlməmişdir, bəs imamət etiqadının batil olmasını bildirir, əsassız və dəlilsiz bir sözdür; çünki qabaqda verilən açıqlama ki, biz cavab verdik, ona əsasən məlum olur Peyğəmbər məsumdur. Şura surəsinin onuncu ayəsində buyurur: Hər hansı bir şey barəsində ixtilafınız oldu onun hakimliyi üçün Allaha müraciət edilsin,[7] sizin sözlərinizə əsasən burada da demək lazımdır ki, Peyğəmbər məsum deyil və Allah onun adını gətirmişdir! Yaxud deyək ki, onun Peyğəmbərliyinə iman gətirmək əsassız bir əqidədir, o halda ki, heç bir şəxs bu sözü dilinə gətirməmişdir. Başqa cür desək sualda işarə olunan ayə bunu bildirmir ki, müraciət olunmasın və hakimə müraciət olunmasın və ...
Bütün bujlardan əlavə Nisa surəsinin 83- cü ayəsində ulul- əmrə müraciət etmək bəhsi də açıqlanmışdır və buyurur: "o halda ki, əgər onlar barəsində ulul- əmrə və Peyğəmbərə müraciət olunsa, o məsələlərin əslindən məlumatları və xəbərləri olar.[8]" Bəs bu ayədə ulul- əmrə müraciət etmək də açıqlanmışdır.
Bu bəhslə rabitəsi olan göstərici:
Ülul- əmrdən məqsəd. 26 58. Sayt: 3057.
[1] - Nisa surəsi, ayə 59.
[2] - Nisa surəsi, ayə 8.
[3] - Ənkəbut- surəsi, ayə 8.
[4] - Razi, Fəxruddin Muhəmməd, Məfatihul ğeyb, cild 10, səh 144. Darul əhyaul- turas əl- ərəbi, üçüncü çap 1407 hicri qəməri.
[5] - Zəməxşəri, Əl- Kəşşaf, cild 2, səh 524, Darul- kitabəl- ərəbi, Beyrut, 3- cü çap, 1412, hicri qəməri.
[6] - Təbəri, Cameul bəyan fi- təfsiril- Quran, cild 5, səh 180. Darul- mərifət Beyrut, birinci çap, 1412 hicri qəməri.
[7] - Şura surəsi, ayə 10.
[8] - Nisa surəsi, ayə 83.