بر اساس آیات قرآن و روایات، جایگاه اصلی محاسبه، مجازات و پاداش، سرای آخرت است، و دنیا جایگاه عمل است.[1]
از نظر عقلی نیز این مسئله منطقی و مقبول است؛ زیرا اگر قرار باشد هرکس در این دنیا گناهی انجام داده، در همین دنیا مجازات شود، باید بیشتر افراد کره زمین از بین بروند! قرآن کریم نیز به این واقعیت اشاره می‌فرماید:
«وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُون»؛[2]
و اگر خدای متعال (در این دنیا) مردم را به مجازات ستم‌‌هایشان می‌رساند، هیچ جنبندهاى را بر روی زمین باقى نمی‌گذاشت، ولى به آنها تا زمان معیّنى مهلت می‌دهد و هنگامى که اجلشان فرارسد، نه ساعتى تأخیر میکنند، و نه ساعتى پیشى می‌گیرند.
علاوه بر این‌که مجازات در دنیا، با فلسفه معاد و خلقت انسان سازگار نیست؛ چون در آن صورت همه‌ی افراد به‌اجبار دین را می‌پذیرفتند و به آن عمل می‌کردند؛ بنابر این، خدای متعال برای این‌که انسان‌ها با اختیار و آزادی مسیر زندگی را انتخاب کنند، فرصت و امکانات زیادی را در اختیار آنها قرار داده است.
البته این‌گونه نیست که در دنیا هیچ‌گونه مجازات یا پاداشی برای کردار مردم وجود نداشته باشد؛ بلکه خدای متعال برای تنبه و بیداری و یا دلگرمی و یا ... گاهی در همین دنیا برخی از مجازات‌ها، یا پاداش‌ها را برای بعضی از اعمال نشان می‌دهد،[3] به‌ویژه نسبت به مؤمنان که برای پاک‌شدن آنان از گناهان در همین دنیا و کمتر شدن مشکلات آنان در قیامت و آخرت، بیشترین مجازات‌های آنان را در همین دنیا قرار می‌دهد تا با پرونده‌ای سبک‌تر نزد خداوند حاضر شوند.[4]
[1]. «الَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ الْعَزیزُ الْغَفُورُ». (ملک، 2)؛ «جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ ذلِکَ جَزاءُ مَنْ تَزَکَّى». (طه، 76)؛ «فَإِنَّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ إِنَّ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل». کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 8، ص 58، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. نحل، 61.
[3]. «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ». (روم، 41)؛ «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ». (اعراف، 96)
[4]. ر. ک: «بلایای طبیعی(سیل، زلزله، طوفان و...) و عذاب الاهی»، 288؛ «رابطۀ تقرّب به خدا و بلایا»، 8737.