نخست باید گفت؛ ضرب المثل «دل به دریا زدن»، در زبان فارسی می‌تواند در چند معنا کاربرد داشته باشد، از جمله:
- زمانی که انسان فکرهایش را برای انجام کاری روی هم گذاشته و تا جایی که امکان داشته تلاش خود را به کار برده؛ اما دیگر نتیجه را به خدا می‌سپارد و دلش را به دریای بزرگی وصل می‌کند که بر هر چیزی قادر و توانا است.
- گاهی هم برخی بدون این‌که بررسی کافی انجام داده و بدون آن‌که توجه به نتیجه کاری که قصد انجامش را دارند، داشته باشند، از همان ابتدا و قبل از انجام کار، دچار شک و تردید شده و در دوراهی انتخاب توقف می‌کنند؛ در این مواقع بدون این‌که راه منطقی به فکرشان برسد، دست به انجام کار می‌زنند و این ضرب المثل را مستند این رویکرد خویش قرار می‌دهند؛ چرا که نه از خود آن کار اطمینان دارند نه از نتیجه‌اش.
- یعنی بی‌خیال شدن نسبت به همه چیز، هر چه بادا باد.
- با جسارت و اعتماد به نفس بالا کاری را انجام دادن، بدون هیچ ترسی.[1]
و ...
واضح است که دین اسلام، اقدام کورکورانه و بدون تحقیق در رفتارها و کردارها را نمی‌پذیرد، و اگر قبل استفاده از عقل خدادادی و مشورت با دیگران و نیز بدون در نظر گرفتن توصیه اولیای خدا، خود را در گردابی بیفکنیم، نمی‌توانیم مدعی شویم که رفتارمان اسلامی است.
با این وجود، کاری که قصد انجام آن‌را داریم، اگر از طرف اولیای خدا سفارش شده باشد، و یا آن‌که عقل انسان به انجام آن مهر تأیید زده باشد؛ اما با این وجود، دغدغه‌هایی در مورد موفقیت و یا ناموفق بودن آن داریم، دین اسلام توصیه می‌کند که تردید را رها کن و دل به دریا بزن و آن‌را انجام بده.
شواهدی از آیات قرآن و روایات معصومان(ع) در توصیه به این نوع از «دل به دریا زدن» وجود دارد.
در روایتی از امام علی(ع) آمده است:
«إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ».[2] و در تعبیر دیگر به جای «أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ»، «أَشَدُّ مِنَ الْوُقُوعِ فِیه» آمده است.[3]
یعنی اگر از انجام کارى هراس داری، خودت را درگیر انجامش نما؛ زیرا تحمل دودلی‌های ناشی از انجام ندادن کار، دشوارتر از آن است که (دل به دریا زده و) کار را آغاز کنی!
معنای این سخن امام(ع) این است که اگر بر فرض هم در کار مورد نظرت موفق نشوی، بهتر از آن است که یکسره در حالت بیم و اضطراب ناشی از دودلی بمانى!
البته همان‌گونه که گفته شد، این بدان معنا نیست که انسان خود را درگیر فعالیت‌های نامشروع و یا هر کاری کند که انجامش را در توان خود نمی‌بیند و به اصطلاح دارای ریسک بالایی است، سپس شکست خود را نتیجه عمل به این روایت بداند؛ بلکه منظور آن است که اگر کار خیری را صلاح دیدی و نیز احتمال می‌دهی که از پس آن برمی‌آیی، دچار وسواس و تردید نشو، دلت را یک‌جهت کرده، با توکل بر خدا کار را آغاز کن؛ زیرا چنین رویکردی بهتر از آن است که دائما فکر خود را مشغول آن کنی.
در قرآن نیز به داستان حضرت موسی(ع) و پیروانش اشاره شده است که از سوی فرعونیان مورد تعقیب قرار گرفتند، و بعد از آن‌که با رود نیل یا دریای سرخ روبرو شدند، دل به دریا زدند و خداوند با شکافتن دریا به آنان فرمان داد که نهراسند و از آن عبور کنند.[4]
.[1] ر.ک: https://www.daneshchi.ir/
[2]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 501، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[3]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح، حسنی بیرجندی، حسین، ص 132، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.
[4]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «گشوده شدن رود نیل یا دریای سرخ به‌روی بنی اسراییل».