کد سایت
fa75806
کد بایگانی
92082
نمایه
بررسی روایاتی درباره ارزش سرزمین آبادان
طبقه بندی موضوعی
حدیث,تاریخ اماکن
خلاصه پرسش
در مورد شهر «آبادان» چه روایاتی نقل شده است؟
پرسش
منظور از این سخن امام علی(ع) که می‌فرماید هر کس چهل روز در «عبادان» آماده جهاد باشد چیست و عبادان کجا است؟
پاسخ اجمالی
جدا از بحث سند و تحلیل آن، روایاتی در منابع شیعه و اهل‌سنت وجود دارد که در آنها سخن از منطقه‌ای به نام «آبادان» به میان آمده است:
1. پیامبر اسلام(ص) در پاسخ به پرسش عبدالله بن سلام که پرسید: چهار منبر از منابر بهشت در دنیا، در کجا قرار دارند؟ فرمودند: «اولین منبر، قیروان[1] است در آفریقا، دومین منبر، باب ابواب[2] است در ارمنستان و سومین منبر، عبادان در سرزمین عراق است و چهارمین منبر در خراسان است و آن در پس نهری به نام جیحون[3] قرار دارد».[4]
2. امام علی(ع) در پاسخ به صعصعة بن صوحان، در مورد روزهای دشوار آخرالزمان و پس از توضیحی در مورد زندگی و بدعت‌های مردم آن دوره، افزودند: «... [آن روز] بهترین مکان برای زندگانی، "عبادان" است. حتی خواب انسان در آن مانند جهاد در راه خدا است. هر کس در عبادان چهل شبانه‌روز ایستادگی نماید، به تکلیف خود عمل کرده است».[5]
3. انس بن مالک از پیامبر(ص) چنین نقل کرده است: «دو در بهشت برای مردم دنیا گشوده شده است؛ یکی از عَبّادان و دیگری از قزوین».[6]
در روایت دیگری در ادامه چنین نقل شده است که اصحاب گفتند: آیا عَبّادان شهری نوساز است؟ پیامبر فرمود: «اولین بقعه‌ای است که مردمانش به عیسی بن مریم ایمان آوردند».[7]
4. امام علی(ع) فرمود: «... و روزی خواهد رسید [مردم] آرزو کنند ای کاش کاهی بودیم در خشتی از خانه‌های عبادان».[8]
5. امام علی(ع) فرمود: «چهار شهر در دنیا از بهشت هستند: اسکندریه، عسقلان، عبادان و قزوین».[9]
6. عبدالملک بن عمرو از امام صادق(ع) روایت می‌کند که امام(ع) به او فرمود: «ای عبدالملک! چرا به مناطقی که همشهریانت به آن‌جا می‌روند، نمی‌روی؟» گفتم: کدام اماکن؟ فرمود: «جُدّه، عبادان، مَصیصه و قزوین». گفتم: منتظر امر شما و پیروی از شما هستم.[10]
اینک شایسته است تا درباره این روایات، نکاتی بیان شود:
الف. گفته‌اند مقصود از «عَبّادان»، همان «آبادان» -واقع در کشور ایران- است؛[11] یعنی در واقع واژه‌ی «عَبّادان»، معرّب واژه آبادان است. همه مورّخان و جغرافی‌نویسان اسلامی که در گذشته یادی از این ناحیه ایران کرده‌اند، همین رسم‌الخط؛ یعنی «عَبّادان» را به کار برده‌اند. آنان، عبادان را هم بر دِه یا شهر آبادان اطلاق کرده‌اند، هم بر تمام جزیره.[12]
ناگفته نماند این‌که در یکی از روایات، عبادان را در سرزمین عراق دانسته است منافاتی با آن ندارد که این منطقه در ایران باشد چون در آن هنگام، عراق بخشی از ایران بوده است.
درباره وجه نامگذاری «عبادان»، دیدگاه‌هایی وجود دارد که برخی از آنها تا حدودی با مستندات تاریخی همخوان بوده و بیانگر بخشی از حقیقت هستند؛ اما از برخی نظرات نه تنها در منابع تاریخی اثری نیست، بلکه واقعیت‌های موجود نیز آنها را تایید نمی‌کند. یاقوت حموی(م 626ق) درباره دلیل نامگذاری «عبادان» می‌گوید: «عباد به معنای کسی است که زیاد عبادت می‌کند ... و از آن‌جا که در این شهر مردمانی عابد و پارسا می‌زیستند، آن‌جا را "عبادان" نامیدند که به معنای شهر عَباد یا شهر عبادت‌کنندگان است».[13]
نام این منطقه در متون تاریخی و رسمی تا پیش از 1314ش، «عَبّادان» بود که به پیشنهاد فرهنگستان ایران و تصویب دولت، رسم‌الخط امروزی «آبادان» جایگزین شد.
ب. گرچه روایاتی که در ستایش از مناطق و شهرها است را باید با دقت بیشتری بررسی کرد، اما اجمالاً می‌توان به این جمع‌بندی دست یافت که این منطقه از قدمت تاریخی برخوردار بوده و از دیرباز افرادی صالح و عابد در آن‌جا زندگی می‌کردند و مردم آن‌جا از اولین افرادی بودند که در مقابل حق و حقیقت تسلیم می‌شدند.[14]
1. پیامبر اسلام(ص) در پاسخ به پرسش عبدالله بن سلام که پرسید: چهار منبر از منابر بهشت در دنیا، در کجا قرار دارند؟ فرمودند: «اولین منبر، قیروان[1] است در آفریقا، دومین منبر، باب ابواب[2] است در ارمنستان و سومین منبر، عبادان در سرزمین عراق است و چهارمین منبر در خراسان است و آن در پس نهری به نام جیحون[3] قرار دارد».[4]
2. امام علی(ع) در پاسخ به صعصعة بن صوحان، در مورد روزهای دشوار آخرالزمان و پس از توضیحی در مورد زندگی و بدعت‌های مردم آن دوره، افزودند: «... [آن روز] بهترین مکان برای زندگانی، "عبادان" است. حتی خواب انسان در آن مانند جهاد در راه خدا است. هر کس در عبادان چهل شبانه‌روز ایستادگی نماید، به تکلیف خود عمل کرده است».[5]
3. انس بن مالک از پیامبر(ص) چنین نقل کرده است: «دو در بهشت برای مردم دنیا گشوده شده است؛ یکی از عَبّادان و دیگری از قزوین».[6]
در روایت دیگری در ادامه چنین نقل شده است که اصحاب گفتند: آیا عَبّادان شهری نوساز است؟ پیامبر فرمود: «اولین بقعه‌ای است که مردمانش به عیسی بن مریم ایمان آوردند».[7]
4. امام علی(ع) فرمود: «... و روزی خواهد رسید [مردم] آرزو کنند ای کاش کاهی بودیم در خشتی از خانه‌های عبادان».[8]
5. امام علی(ع) فرمود: «چهار شهر در دنیا از بهشت هستند: اسکندریه، عسقلان، عبادان و قزوین».[9]
6. عبدالملک بن عمرو از امام صادق(ع) روایت می‌کند که امام(ع) به او فرمود: «ای عبدالملک! چرا به مناطقی که همشهریانت به آن‌جا می‌روند، نمی‌روی؟» گفتم: کدام اماکن؟ فرمود: «جُدّه، عبادان، مَصیصه و قزوین». گفتم: منتظر امر شما و پیروی از شما هستم.[10]
اینک شایسته است تا درباره این روایات، نکاتی بیان شود:
الف. گفته‌اند مقصود از «عَبّادان»، همان «آبادان» -واقع در کشور ایران- است؛[11] یعنی در واقع واژه‌ی «عَبّادان»، معرّب واژه آبادان است. همه مورّخان و جغرافی‌نویسان اسلامی که در گذشته یادی از این ناحیه ایران کرده‌اند، همین رسم‌الخط؛ یعنی «عَبّادان» را به کار برده‌اند. آنان، عبادان را هم بر دِه یا شهر آبادان اطلاق کرده‌اند، هم بر تمام جزیره.[12]
ناگفته نماند این‌که در یکی از روایات، عبادان را در سرزمین عراق دانسته است منافاتی با آن ندارد که این منطقه در ایران باشد چون در آن هنگام، عراق بخشی از ایران بوده است.
درباره وجه نامگذاری «عبادان»، دیدگاه‌هایی وجود دارد که برخی از آنها تا حدودی با مستندات تاریخی همخوان بوده و بیانگر بخشی از حقیقت هستند؛ اما از برخی نظرات نه تنها در منابع تاریخی اثری نیست، بلکه واقعیت‌های موجود نیز آنها را تایید نمی‌کند. یاقوت حموی(م 626ق) درباره دلیل نامگذاری «عبادان» می‌گوید: «عباد به معنای کسی است که زیاد عبادت می‌کند ... و از آن‌جا که در این شهر مردمانی عابد و پارسا می‌زیستند، آن‌جا را "عبادان" نامیدند که به معنای شهر عَباد یا شهر عبادت‌کنندگان است».[13]
نام این منطقه در متون تاریخی و رسمی تا پیش از 1314ش، «عَبّادان» بود که به پیشنهاد فرهنگستان ایران و تصویب دولت، رسم‌الخط امروزی «آبادان» جایگزین شد.
ب. گرچه روایاتی که در ستایش از مناطق و شهرها است را باید با دقت بیشتری بررسی کرد، اما اجمالاً می‌توان به این جمع‌بندی دست یافت که این منطقه از قدمت تاریخی برخوردار بوده و از دیرباز افرادی صالح و عابد در آن‌جا زندگی می‌کردند و مردم آن‌جا از اولین افرادی بودند که در مقابل حق و حقیقت تسلیم می‌شدند.[14]
[1]. قیروان، از شهرهای تاریخی کشور تونس و مرکز استانی به همین نام می‌باشد و نخستین شهری است که مسلمانان در سال 670 میلادی آن‌را بنا نهادند.
[2]. باب الابواب، نام شهر دربند در دوره اسلامی، واقع در داغستان، در غرب دریای خزر، در 261 کیلومتری شمال شهر باکو، و یکی از معبر و دربندهای قدیم ورودی و خروجی بزرگ کوه‌های قفقاز می‌باشد. ر. ک: دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله «باب الابواب»، شماره 34.
[3]. جیحون، رودخانه‌ای است در ماوراء النهر و امروزه مرز بین تاجیکستان و شمال شرقی افغانستان را تشکیل می‌دهد.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 57، ص 254، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[5]. «...نِعم المسکن یومئذ عبّادان النائم فیها کالمجاهد فی سبیل الله، من رابط فیها أربعین یوما و لیلة فقد أدّى ما یجب علیه»؛ ابو جعفر اسکافى(م 240ق)، محمد بن عبدالله، ص 83، بی‌نا، بیروت، 1402ق؛ مرعشی شوشتری، قاضی نور الله، إحقاق الحق، ج 29، ص 428، قم، مکتبة آیة الله المرعشى النجفى، چاپ اوّل، 1409ق.
[6]. «بَابَانِ مَفْتُوحَانِ فِی الْجَنَّةِ لِلدُّنْیَا، عَبَّادَانُ وَ قَزْوِینُ»؛ متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، ج 12، ص 300، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1401ق.
[7]. مستوفى قزوینى، حمد الله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، تحقیق: نوایى، عبد الحسین، ص 762 – 763، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، 1364ش.
[8]. «ولیأتین على الناس زمان یقول أحدهم: یا لیتنی کنت نبنة فی لبنة من بیت من بیوت عبادان»؛ کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، ج 14، ص 613.
[9]. تاریخ گزیده، ص 771.
[10]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 19، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[11]. منجم، إسحاق بن حسین، آکام المرجان فی ذکر المدائن المشهورة فی کل مکان، ص 43، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1408ق.
[12]. ر. ک: یاقوت حموى، یاقوت بن عبد الله، معجم البلدان، ج 4، ص 74، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، 1995م.
[13]. همان.
[14]. أبو شجاع دیلمی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، محقق: زغلول، سعید بن بسیونی، ج 2، ص 29، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1406ق؛ کنز العمال، ج 14، ص 613.