همان‌گونه که در پرسش آمده در گزارشی منسوب به پیامبر(ص) در بیان حق شوهر بر زن آمده است:
اگر زنی یکی از سینه‌هایش را بپزد و دیگری را کباب کند، حق شوهرش را ادا نکرده است. اگر یک لحظه از شوهرش سرپیچی کند، به پایین‌ترین نقطه جهنم سقوط خواهد کرد؛ مگر این‌که توبه کند و از آن کار دست بردارد.[1]
این روایت را ابوبکر، احمد بن عبدالله کندی، از علمای اباضیه، در کتاب المنصف خود نقل کرده است. مجدی خلیل، در مقاله‌ای با عنوان «المرأة المحتقرة فی التراث الاسلامی»، این روایت را به نقل از این کتاب[2] در ردیف روایاتی که در منابع اسلامی وارد شده و مضمون آن برخلاف شأن و جایگاه زن است، ذکر کرده است.[3]
البته در چاپ جدید کتاب المصنف که در سال 1437ق (2016م) که به تحقیق مصطفی بن صالح باجو منتشر شده است، به جای واژه «ثدییها» (سینه‌هایش) کلمه «یدیها» به معنای دست‌هایش قرار گرفته است.[4]
در میان شیعیان اولین فردی که این روایت را نقل کرده، حسن بن فضل طبرسی(فرزند شیخ طبرسی) است که آن را بدون ذکر سند و منبع در کتاب مکارم الاخلاق خود ذکر کرده که باید گفت به احتمال زیاد آن‌را از کتب اهل سنت – از جمله کتاب یاد شده - نقل کرده است؛ زیرا تاریخ حیات حسن بن فضل متأخر از الکندی بود.
در توضیح مضمون این روایت و میزان اعتبار آن می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- اصل این روایت در منابع اهل‌سنت و به نقل از «ابوهریره» از پیامبر(ص) نقل شده است.[5]
این راوی نه تنها از طرف شیعه؛ بلکه از جانب خود علمای اهل‌سنت نیز متهم به جعل حدیث بوده و مورد انتقاد قرار گرفته است؛[6] از این‌رو، نقل روایت از طرف این راوی، اعتبار آن‌را به شدت کاهش می‌دهد.
- علاوه بر آن، در کتاب المصنف هم سلسله سند مؤلف تا ابوهریره نیز وجود نداشته؛ بلکه تنها به این بسنده شد که ابوهریره چنین روایتی را نقل کرده است و با توجه به فاصله زمانی پنج قرن میان مؤلف و راوی، چنین روایتی در میان روایات قابل استناد رده‌بندی نمی‌شود.
- در ادامه روایت آمده است که اگر زن تنها یک لحظه از شوهرش نافرمانی کند، به درک اسفل، یعنی پایین‌ترین طبقه جهنم سقوط خواهد کرد. به نظر می‌رسد چنین جزا و عقابی متناسب با چنین خطایی نیست. این مسئله نیز شاهدی بر جعلی بودن این حدیث به شمار می‌رود.
- حتی اگر فردی -با تمام آنچه گفته شد- این روایت را بپذیرد، باید گفت؛ در این حدیث از واژه «لو» به معنای «اگر» استفاده شده است. این کلمه در جایی استفاده می‌شود که وقوع مطلب ذکر شده بعد از آن، غیرممکن باشد؛ از این‌رو به آن «لو امتناعیه» گفته می‌شود. استفاده از این اسلوب، نشان می‌دهد که این مطلب، به صورت کنایی ذکر شده و معنای حقیقی آن اراده نشده است.
- در منابع اصیل اسلامی، ارزش فراوانی برای زن ذکر شده است؛ تا جایی که در قرآن دو زن به عنوان الگوی والایی برای همه زنان و مردان مؤمن معرفی شده اند؛ آسیه همسر فرعون و مریم(س) مادر حضرت عیسی(ع).[7]
اگر قرار بر آن باشد که هر زنی با کوچکترین نافرمانی از شوهرش روانه دوزخ شود، نعوذ بالله آسیه آن بزرگ زن تاریخ را نیز باید در زمره دوزخیان دانست، چون در روایت نیامده است که شوهر باید دارای چه جایگاهی باشد تا نافرمانی کردن از او مجاز باشد!
گفتنی است؛ رفتار مناسب میان زن و شوهر در اسلام به اندازه‌ای مورد تأکید است که بر اساس نقل سعد بن معاذ که به درجه شهادت رسید و جایگاه والایی نزد خدا و پیامبرش داشت؛ اما به دلیل اندکی بداخلاقی با خانواده، به صورت موقت دچار فشار قبر شده است؛[8] از این‌رو، هرگونه حدیث یا روایتی که مضمون آن در تضاد با توصیه اسلام به رفتار مهربانانه میان زن و شوهر باشد، مورد پذیرش نخواهد بود.
[1]. «لو أنّ امرأة وضعت أحد ثدییها طبیخة والآخر مشویة ما أدّت حقّ زوجها، ولو أنّها عصت مع ذلک زوجها طرفة عین ألقیت فی الدرک الأسفل من النار إلاّ أن تتوب وترجع».
[2]. أبو بکر بن عبد الله موسى الکندی، المصنف، تحقیق، مصطفی بن صالح باجو، ج 1، ص 255، عمان، وزارت ارشاد و امور دینی، 1437ق.
[3]. مجدی خلیل، المرأة المحتقرة فی التراث الاسلامی، وبگاه الاخ رشید.
[4]. المصنف، ج 2، ص 333.
[5]. همان، ج 2، ص 333.
[6]. ابن قتیبه، عبد الله، تاویل مختلف الحدیث، ص28ـ27، بیروت، 1405ق؛ بغدادی، عبد القادر، الفرق بین الفرق، ص89، 192، قاهره، 1367ق/1948م.
[7]. تحریم، 11 و 12.
[8]. ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، ص 385، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.