نمی‌توان انکار کرد که مسلمانان در بعضی از مسائل عقیدتی و فقهی با هم اختلاف نظرهایی دارند، و این به دلیل آن است که مطالب و موضوعات این مسائل بسیار دقیق است و هر فردی نمی‌تواند به عمق آن مطالب برسد. اختلافات آن‌گاه شدید می‌شود که بعضی از افراد ناآگاه به خود اجازه دهند که در این مسائل دخالت کرده و اظهار نظر کرده و متأسفانه پیروان و طرفدارانی هم پیدا کنند.

اما اختلاف در کیفیت وضو در بین مسلمانان بسیار دور از انتظار است که متأسفانه واقع شده است. با این‌که قرآن کریم این مسئله را به روشنی و وضوح تمام بیان فرموده است. و می‌فرماید: "اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! هنگامى که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگى پشت پا] مسح کنید".[1]

از طرفی وضوء یکی از مسائل عملی پیامبر اسلام(ص) بود که در طول 23 سال هر روز چند نوبت آن‌را در بین مسلمانان تکرار می‌کرد و همه می‌دیدند و اگر ابهامی داشتند آن‌را از حضرتش سؤال کرده و جواب می‌شنیدند. با این‌حال جای سؤال است که چرا باید این مسئله مورد اختلاف قرار گیرد؟

عمده اختلاف در کیفیت وضوء بین مذاهب پنج‌گانه‌ی اسلام به اختلاف در مسح و شستن سر و پاها در هنگام وضو بر می‌گردد. امروزه در این زمینه در میان مسلمانان چهار نظریه وجود دارد:

1. نظریه امامیه که مسح سر و پاها، همچنین شستن صورت و دست‌ها را از بالا به پایین در وضو واجب می‌دانند.[2]
2. نظریه بعضی از مذاهب اهل‌سنت که شستن سر و پاها را در وضوء واجب می‌دانند.[3]
3. نظریه ابن جریر طبری و حسن بصری که معتقد به تخییر بین شستن و مسح سر و پاها هستند.[4]
4. داود بن علی الظاهری و الناصر للحق(از گروه زیدیه) که معتقد به جمع بین شستن و مسح سر و پاها هستند.[5]

منشأ پیدایش برخی تفاوت‌ها در کیفیت نماز و وضو، به این برمی‌گردد که:

اولا: با رحلت پیامبر اسلام(ص) و پیدایش مسائل و سؤالات جدید در زمینه‌های مختلف(از جمله در زمینه‌ی مسائل مربوط به نماز و وضو) اهل‌سنت که به زعم خود راه دسترسی به احکام الهی را بسته می‌دیدند؛ لذا برای یافتن پاسخ سؤالات خود به قیاس و اعمال سلیقه می‌پرداختند.

اما شیعه بعد از نبی اکرم(ص) امامان معصوم(‏ع) را مفسر و مبین احکام الهی می‌دانستند و همواره پاسخ سؤالات و مجهولات خود را از آنان دریافت می‌کردند. و به همین دلیل تا حدود 250 سال پس از رحلت نبی اکرم(ص) به مبین و مفسر آیات قرآن دسترسی داشتند و احکام الهی را از زبان گویای ائمه(ع) می‌شنیدند و هم‌ اکنون نیز از منبع عظیم احادیث این بزرگواران بهره مند هستند.

ثانیا: وضوی همه‌ی مسلمانان تا زمان خلافت خلیفه‌ی سوم(عثمان) صورت واحدی داشت و مانند وضوی کنونی شیعه بود. این مسئله با آیه‌ی «وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْن»،[6] کاملا تطبیق دارد؛ زیرا در این آیه خداوند امر به مسح سر و پاها نموده است، در حالی که امروزه اهل تسنن پاهای خود را هنگام وضو می‌شویند.

علت تغییر کیفیت وضوء و اختلاف در بین مسلمانان این بود که عثمان در اواسط دوران خلافت خود نسبت به چگونگی وضوی پیامبر(ص) گرفتار تردید شد، او سپس وضوی پیامبر(ص) را به شکلی که اکنون در میان اهل‌سنت مرسوم است اعلام نمود. این قضیه مورد مخالفت بسیاری از صحابه‌ی پیامبر اکرم(ص) واقع شد، لکن حکام اموی بنا به اغراض سیاسی در نقاط مختلف اسلامی شیوه‌ی عثمان را تبلیغ کردند و جوی را به وجود آوردند که برخی از صحابه جرأت مخالفت با روش دستگاه حاکم را نداشتند و در نتیجه این‌گونه وضو گرفتن رواج یافت.[7]

[1]. مائده، 6. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْن»‏.

[2]. جزیری، عبد الرحمن، غروی، سید محمد، مازح،‌ یاسر، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت وفقاً لمذهب أهل البیت(علیهم السلام)‌، ج 1، ص 122، بیروت، دار الثقلین‌، چاپ اول، 1419ق.

[3]. همان.

[4]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 11، ص 305، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.

[5]. همان.

[6]. مائده، 6.

[7]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: علی الشهرستانی، وضوء النبی من خلال ملابسات التشریع، نشر مشعر.