Allahın xırdalığa nisbət elmi məsələsi o məsələlərdən biridir ki, Quranda və rəvayətlərdə açıqlanıbdır. Amma xırdalığa nisbət elmi necəliyi bir cürə ki, Allahın zatıyla ziddiyyəti olmasın, o işlərdir ki, çox az adamlar onu həll edə biliblər; bu cəhətdən mütəkəllimlər bəzi filsufların nəzərin ki, (Allahın xirdalıqlara olan elmini inkar edirlər). Quranın və rəvayətlərin zahiriylə ziddiyyətdə görüblər.

Amma özləri də Allahın xırdalıqlara olan elminin nə cürlüyündə filosofların söylədiklərinə oxşar mətləblər deyiblər.

Biz burada bu məsələni təhlil etmək istəmirik.

Bəlkə Allahın xırdalıqlara olan elmini, bir möhkəm qanun kimi qəbul etməklə bu elmin necəliyində heç bir söz demirik.

Qeyd olunan sual haqqında deyirik:

Bir mətləbə elmin olması istər o mətləb doğru olaun istərsə də yanlış, o mətləbi qəbul etmək mənasına deyil. Habelə savadlı insanın iki doğru və yanlış nəzəriyyəyə nisbət kamil elmi vardır, baxmayaraq ki, yanlış nəzəriyyəni qəbul etmir.

Digər tərəfdən Allahın əşyanın haqq və batil olması haqqında qəzavəti, xırdalığa nisbət olan elmlə əlaqəli deyil ki, deyək yanlış mətləblərə elmin olması onları qəbul etmək mənasına deyildir. Allahın elmi zatıdır və başqalarının məlumatlarının təsiri alyında deyil. Nə inki doğru və yanlış məlumatlar barəsində bəlkə təkvini işlərdə həmin mətləb deyilir.

Bilirik ki, bəzi dərəcələr digər dərəcələrə nisbət oyuncaq kimidir, Amma Allah bu aləmin mövcudlarına vücuddan bir növünü veribdir. Buna əsasən elm, ruzi, yaradılışla və Allahın başqa sifətləri arasında, xırda işlərlə bağlılıqda və bu xırdalığın doğru yalnış olması arasında heç bir ziddiyyət yoxdur. İstər zehni işlərdə istərsə də təkvini işlərdə; çünki bu işlərin hamısının nöqsanı yaradılmışlar tərəfindəndir, nəinki Allah tərəfindən. Allah bu qüdrəti insana veribdir ki, doğru yaxud yalnış fikri ya əməli olsun, özüdə nəzarət edir.

Əlaqədar göstəricilər:

Allah və insanın işləri, 10522 (sayt: 10476).

Allahın elmi və pis insanların yaradılışı, 11672, (sayt: 11519).

Allahın elmiylə insanın ixtiyarının rabitəsi, 3906 (sayt: 4187).

Allahın elmi insanın ixtiyarı, 2084 (sayt: 2135).