“Вилајәт” сөзү әрәб дилинин лүғәтиндә “вәлјун” көкүндән олуб бүтүн лүғәтчиләрин етирафына ҝөрә јалныз бир мәнадә, о да “јахын” мәнасдыр.[1] Бундан әлавә, әрәб дилиндә “вәли”[2] сөзүндә исә үч мәна вар: 1)дост, 2) достлуг,3) көмәкчи. Вилајәт сөзүнә исә бу үч мәнадан әлавә даһа ики мәна вар: 1.Сәлтәнәт вә гүдрәт, 2. Һөкумәт вә рәһбәрлик.[3] Фарс дилиндә дә “вәли” сөзү, дост, көмәкчи, саһиб вә һафиз мәналарында ишләниб. Һәмчинин, вилајәт сөзү дә һөкумәт вә рәһбәрлик мәнасындадыр.[4]

“Вилајәт” термини фәгиһ барәсиндә ишләнәндә ондан мәгсәд, ҹәмијјәтин рәһбәри вә идарәси нәзәрдә тутулур. Бәзиләри бу мәнадә бир нөв гүдрәт тәләблик вә ағалыг мәнасыны да ахтарырлар вә вәли сөзүнү киминсә үзәриндә рәһбәрин мәхсус гүдрәтинин олмасы кими гәләмә верирләр.[5]  Һалбуки рәһбәрликдә мәна, “Сејјидул гөв хадимуһум”[6] јәни, тајфанын башчысы онун хадимидир – мәсәли кими анланмалыдыр. Фәгиһ, ҹәмијјәтин рәһбәрлијини бир хадим вә вәзифә кими өз үзәринә ҝөтүрүр.

Фигһ термининдә “вилајәт” сөзү ики мәнада ишләнир:

1.             “Мүвәлли әлејһ” (рәһбәри олунан шәхс) өз ишләринин өһдәсиндән ҝәлә билмәсин. Мәс, өлү, дәли, ушаг, вә саир. Бу мәгамларда “вилајәт” сөзү “гәјјумлуг” вә һами мәнасында ишләнир. Бурда мәгсәд фәгәт өз ишләрини өзләри идарә едә билмәјәнләр үзәриндә рәһбәрликдир. Бу сәбәбдән рәһбәрлик олунан шәхс мәхсус инсан олуб о вахта кими бу рәһбәрлији гәбул едир ки гүдрәти олмамыш олсун ки бана фигһдә “гасир” дејирләр. Она ҝөрә да белә шәхсләрин нә вахт үзрү арадан ҝетсә фәгиһин онлар үзәриндәки вилајәти дә сона чатыр. Мәслән, дәли ағыллы олса, ушаг һәдди булуға чатса фәгиһин бу саһәдәки гәјјумлуғу да сона чатыр.

2.             Рәһбәрлик олунан шәхс өзүнү ишләрини идарә етмәк габилијјәти вардыр. Бунунла белә бәзи ишләр вар ки диҝәринин һамичилијнә вә вилајәтинә дә еһтијаҹ вар.бу мәнада вилајәт јәни, ҹәмијјәтин ишләринин идарәси кими мәна олунур ки бу да һәмән сијаси вилајәтдир. Доғрудур ки вилајәти олан фәгиһ һәр ики мәнада вилајәти вар. Амма бизим бәһсимиздә вилајәт-фәгиһдән мәгсәд һәман икинҹи мәнадыр. Чүкни, ҹәмијјәтин рәһбәрлијни өһдәсинә алан фәгиһ әслиндә ҹәмијјәтин һәр тәк-тәк фәрдләринә һәтта өзүнә дә рәһбәрлији вардыр. Бу ишин бәзиләринин вилајәт дедикдә, “ҹәмијјәтин ҹәмијјәт олмасы” бахымындан фәгиһин һансыса өлү, ушаг вә ја јетимләр үзәриндәки вилајәти илә мүгајисә етмәләри кими дејилдир.[7] Әксинә, һәр бир ҹәмијјәтә рәһбәр ваҹиб олмасы зәрурәтиндәндир. Әмирәл-мөминин Әли (ә) бујрур: “Һәр бир ҹәмијјәтин истәр јахшы истәрсә дә пис олсун рәһбәри ваҹибдир.” [8]

Бу иҹтимаи бир зәрурәтдир. Һәр јердә ҹәмијјәт тәшкил олунса о ҹәмијјәтин идарәсиндән өтрү рәһбәр сечилмәлидир. Беләликлә, үммәт ичиндә фәгиһ о демәкдир ки, ҹәмијјәти ислам шәниндә олараг ислам һәдәфләринә доғру апарсын. Бу ҹәһәтдән фәгиһин ҹәмијјәтдә вилајәти вардыр вә о вилајәт дә ҹәмијјәтә рәһбәрликдә тәҹәлли тапыр.

Әлавә мүталиә үчүн бах:

1. Меһди Һадәви Теһрани, “Вилајәт вә дәјанәт”, Мүәссеји фәрһәнҝије ханеји хирәд. Гум. Икинҹи чап, 1380 шәмси или.