Ətraflı axtarış
Baxanların
6872
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/10
Sualın xülasəsi
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Sual
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Qısa cavab

“Növi məhdəviyyət”ə etiqad “imam Məhdi” (əleyhis-salam) adlı xüsusi bir şəxsin olmadığına inanan və məhdəviyyət məsələsini hər bir əsrdə kamil insanda qərarlaşan bir məqam hesab edən etiqaddır. Bu etiqada görə o şəxs bəşər övladlarından hər biri ola bilər. Bunun müqabilində “şəxsi məhdəviyyət” termini də bu mənayadır ki, vədəsi verilən Məhdi yalnız konkret və müəyyən bir şəxsdən – on ikinci imamdan ibarətdir, sair insanlardan heç biri belə bir məqama malik deyildir.

Sözlərindən növi məhdəviyyətə etiqad bəsləməsi sezilən və belə sözlərinə istinad edilən ariflərdən çoxu da eyni halda on ikinci İmamın “Məhdi” olmasına inanmışlar.

Bu məsələ barəsində əlavə izah və təhlil üçün ətraflı cavaba müraciət edin.

Ətreaflı cavab

Şəxsi və növi məhdəviyyət barəsində müxtəlif nəzəriyyələr

Növi məhdəviyyət xüsusi və konkret şəkildə “imam Məhdi” (əleyhis-salam)  adlı bir şəxsin olmadığına inananların etiqadıdır. Onlar “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsən özünü inkar etməklə, məhdəviyyəti hər bir əsrdə kamil insanın vasitəsi ilə və hər bir bəşər övladından ola bilməsi mümkün olan bir məqam hesab edirlər.

Bunun müqabilində şəxsi məhdəviyyət termini xüsusi şəkildə bu nəzəriyyələrdən ibarətdir: vədəsi verilən Məhdi yalnız xüsusi və konkret şəxsə həsr olunur. Şiələrin etiqadına əsasən o, on ikinci imamdan ibarətdir, ondan başqa insanlardan heç biri belə məqama malik deyildir.

Birinci nəzəriyyə əhli-sünnətin və bəzi sufilərin etiqadı ünvanı ilə irəli çəkilir. Lakin onların sözlərini hərtərəfli şəkildə araşdırmaq lazımdır. Çox hallarda başqa yerlərdə şəxsi məhdəviyyətə də etiqad və iqrar etmələri mümkündür. Belə olan halda üçüncü bir nəzəriyyə əmələ gətir. Həqiqətdə ariflərdən bir çoxunun (o cümlədən Mövləvi və s.nin) sözü olan bu etiqad növi məhdəviyyəti qəbul etməklə eyni zamanda, mütləq (qeydsiz-şərtsiz) bir imam ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsi məhdəviyyətinə də etiqaddır. Yəni onlar kamil arifləri də tuli məqamda və ikinci dərəcəli diri imam Hadi (hidayət edən) və Məhdi (hidayət olunan) imam hesab edirlər.

Bu zaman üçüncü nəzəriyyə ilə yalnız zahirdə fərqli olan dördüncü bir nəzəriyyəni də qeyd etmək olar. O da hər bir əsrdə on ikinci imamın və mütləq Məhdinin güzgüsü hesab olunan kamil bir arifin olduğuna inanmaqla eyni zamanda, şəxsi məhdəviyyətə də inanmaqdan ibarətdir – onlara Məhdi adı, yaxud “diri imam” aid edilməsə belə. Mövləvi kimi şəxslər tərəfindən irəli sürülən bu əqidənin əvvəlki nəzəriyyələrlə fərqi Məhdi və ya imam kəlməsinin kamil və vasil ariflərə aid edilməsidir. Belə ki, onların arasında bəhsin əsil qoyuluşunda sözdə və termində ixtilafdan başqa əməldə əsaslı fərq görünmür. Bu nəzəriyyəni bir çox şiə alimlərinin sözlərindən də əldə etmək olar.

Rəvayətlərdə ümumi mənaya olan məhdəviyyət

Bir çox rəvayətlərdə “Məhdi” ümumi şəkildə bəyan olunur. O cümlədən, imamların xüsusi səhabələri “Məhdiyyun” (Məhdilər) kimi adlandırılmışlar.[1]

Bəzi rəvayətlərdə Məhdini şəkkə salan bir ünvanla qeyd edirlər: اَلْمَهْدِيُّ مَنْ هُدِيَ yəni, “hər kəs Pərvərdigarın hidayətindən hər hansı dərəcədə bəhrələnmiş olsa, onu Məhdi adlandırmaq olar.”[2]

Bəzi rəvayətlərdə on ikinci imamdan başqa digər məhdilərə də işarə olunur. Onlardan bəzilərini qeyd edirik:

Əbu Bəsir imam Sadiq (əleyhis-salam)-a dedi: “Mən atanızın “Qaimdən sonra on iki Məhdi olacaqdır!” deyə buyurduğunu eşitmişəm.” Həzrət buyurdu: “Bəli, düz buyurmuşdur! On iki Məhdi; nəinki on iki imam. Onlar bizim şiələrimizdən olan bir dəstədir ki, camaatı bizim vilayətimizə və haqqımızı tanımağa dəvət edəcəklər.”[3]

Başqa rəvayətdə Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dən belə nəql olunur: “Ya Əli! Məndən sonra on iki imam, onlardan sonra da on iki Məhdi gələcəkdir. Ey Əli! Sən on iki imamın birincisisən.”[4]

Deməli, Məhdi termininin həm məsum imamlara, həm də xüsusi şiələrə aid edilməsi əvvəlcədən şiə rəvayətlərində olmuşdur.

Növi məhdəviyyətə inananların tədqiqi

Qeyd olunduğu kimi, bəzən sözlərindən növi məhdəviyyətə inandıqları başa düşülən adamlardan bəziləri on ikinci imamın konkret şəkildə və şəxsən vədəsi verilən Məhdi olması ilə əlaqədar (xüsusi və) şəxsi məhdəviyyətə də etiqadlı olmuşlar. Bununla eyni zamanda, təsəvvür edildiyinin əksinə olaraq onlar növi məhədəviyyət əqidəsini şəxsi məhdəviyyətlə müxalifət kimi icad etməmişlər. Məsələn, Mövləvinin sözlərinə əsas etibarı ilə növi məhdəviyyət nəzəriyyəsi kimi istinad edirlər. O, “Məsnəvi” kitabında növi məhdəviyyətə; yəni hər bir zamanda və hər bir irqdən və tayfadan ola bilən diri imamın, yaxud kamil arifin hazır olduğuna inanır, digər tərəfdən, “Divani şəms” kitabında və bir çox başqa yerlərdə imamların adını bir-bir zikr etdikdən sonra on ikinci imamı “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə təqdim edir. Həmin mətləbin oxşarını İbni Ərəbinin kitablarında da görmək olar.[5]

Həmin məsələnin oxşarı irfan elmində və ariflərin arasında məhdəviyyət bəhsləri ilə əlaqədar irəli çəkilən xüsusi və ümumi imamət və vilayət məsələsində də mövcuddur. Nəzəri irfanda vilayət bəhsində olan bu iki nəzəriyyəni (xüsusi və ümumi vilayət və ya imamət) bir-biri ilə təzadlı hesab etmək olmaz. Ümumi vilayətə inananları xüsusi vilayəti inkar edənlər; və ya əksinə hesab etmək olmaz. Bizim nəzərimizə görə, ümumi vilayətə və ümumi məhdəviyyətə etiqad nəinki xüsusi vilayəti və şəxsi məhdəviyyəti inkar edir, üstəlik onları dəstəkləyir və onunla əlaqədar maariflərin daha yaxşı düşünülməsinə səbəb olur.

 


[1]

السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا شِيعَةَ اللَّهِ وَ شِيعَةَ رَسُولِهِ وَ شِيعَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا طَاهِرُونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا مَهْدِيُّونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرَار

“Salam olsun sizə, ey Allah şiələri, Rəsulunun şiələri; ey Əmirə-mö’minin Əlinin, Həsənin, Hüseynin (əleyhimus-salam) şiələri! Salam olsun sizə, ey pak insanlar! Salam olsun sizə, ey məhdiyyun (hidayət olunanlar)! Salam olsun sizə, ey yaxşı insanlar!” Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 98-ci cild, səh. 330, “Vəfa” müəssisəsi, Beyrut

[2] Kuleyni, “Kafi”, 3-cü cild, səh. 310, "Darul-kutubil-islamiyyə"

[3] "Biharul-ənvar", 53-cü cild, səh. 115 və 145, “Vəfa” müəssisəsi; “Kəmalud-din”, 2-ci cild, səh. 358, "Darul-kutubil-islamiyyə":

قُلْتُ لِلصَّادِقِ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ سَمِعْتُ مِنْ أَبِيكَ أَنَّهُ قَالَ يَكُونُ بَعْدَ الْقَائِمِ ع اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً فَقَالَ قَدْ قَالَ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ يَقُلْ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالَاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا

[4] “Biharul-ənvar", 36-cı cild, səh. 269, 53-cü cild, səh. 147; “Əssiratul-mustəqim”, 2-ci cild, səh. 152; “Qeybət”, Şeyx Tusi, səh. 150:

فَأَمْلَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَصِيَّتَهُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى هَذَا الْمَوْضِعِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّهُ سَيَكُونُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ أَوَّلُ الِاثْنَيْ عَشَرَ الْإِمَام

[5] O, “Fütuhatu Məkkiyyə” kitabında yazır:

اِنَّ أَسْعَدَ النَّاسِ بِالْمَهْدِيِّ أَهْلُ الْكُوفَةِ

“Camaata arasında Məhdi olmaq üçün ən səadətlilər Kufə əhlidir.” İbni Ərəbi, Muhyiddin, “Fütuhatu Məkkiyyə”, 2-ci cild, səh. 443, “Darus-sadir”, Beyrut. Bu sözlər şəxsi məhdəviyyətə də dəlalət edir.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...