Ətraflı axtarış
Baxanların
6065
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/09
Sualın xülasəsi
اَنْتَ تَقْضِي دَيْنِي “Sən mənim borclarımı ödəyəcəksən” hədisi borclu olmağı xoşagəlməz hal hesab edən rəvayətlərlə ziddiyyətlidirmi?
Sual
Nəql olunan məşhur rəvayətdə həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) Əliyə buyurdu: اَنْتَ تَقْضِي دَيْنِي “Sən mənim borclarımı ödəyəksən.” Burada deyilən “borclarımı” kəlməsi zahiri və maddi borcdur, yoxsa mənəvi? Bu hədis borclu olmağı xoşagəlməz hal hesab edən rəvayətlərlə ziddiyyətlidirmi?
Qısa cavab

Lüğət və Quranda “dəyn” kəlməsi borc mənasına gəlmişdir. Bu hədisdə də “dəyn”in zahiri mənası olan borc nəzərdə tutulur. Amma görəsən, bu rəvayət borc etməyin məzəmməti ilə əlaqədar məsumlardan nəql olunan sair rəvayətlərlə təzadlıdırmı? Sualda da qeyd olunduğu kimi, bəzi rəvayətlərdə borc almaq qadağan edilmişdir. Digər tərəfdən də, Peyğəmbər, Əli, Həsən, Hüseyn (əleyhimus-salam), habelə müsəlmanlardan bir çoxu borclu olan halda şəhadətə çatmış, yaxud təbii ölümlə dünyadan getmişlər.

İki qisimdən olan rəvayətlərin arasında uyğunluq yaratmaq üçün demək lazımdır ki, rəvayətlərdəki qadağa o zamandır ki, bir şəxs ehtiyacı olmadan borc alsın. Bu da borc almağın məkruh (bəyənilməz) iş olmağına dəlalət edir. Əlbəttə, müəyyən hallarda bu işin haramlığını da göstərə bilər.

Ətreaflı cavab

Lüğət alimləri “dəyn” kəlməsini “borc almaq” kimi məna etmişlər.[1] Həmçinin, bu kəlmə Quranda dörd yerdə işlənmişdir və hamısında da borc məsələsini çatdırır.[2] Buna əsasən, qeyd olunan hədisdə “dəyn”in zahiri mənası – “borc almaq” nəzərdə tutulur.

İndi görəsən, bu məna məsumların (əleyhimus-salam) borc almaqla əlaqədar qadağaları ilə təzadlıdırmı, yoxsa yox? Məsələnin aydın olması üçün bir neçə məqamı da diqqət mərkəzində saxlamaq lazımdır:

1. Sualda qeyd olunduğu kimi, bəzi rəvayətlərdə borc almaqdan çəkindirilir, yaxud Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in borclu şəxsin cənazəsinə namaz qılmadığı deyilir.

Əbi Səid Xudri deyir: Peyğəmbərin belə buyurduğunu eşitdim: “Allaha pənah aparıram küfrdən və borcdan!” Dedilər: “Siz borclu olmağı küfrlə eyni bilirsinizmi?” Həzrət buyurdu: “Bəli.”[3]

Müaviyət ibni Vəhəb deyir ki, imam Sadiq (əleyhis-salam)-a dedim: “Bəziləri deyirlər ki, Peyğəmbərin dövründə səhabələrdən biri borclu halda dünyadan getmişdi. Peyğəmbərin özü onun cənazəsinə namaz qılmağa razı olmadı; səhabələrə buyurdu ki, din qardaşınıza cənazə namazı qılın. Nəhayət, meyitin qohumlarından biri borcunu ödəməyi öhdəsinə aldı. Bu söz düzdürmü?” İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurdu: “Bəli, düzdür!”[4]

2. Digər tərəfdən də, Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih), Əli, Həsən, Hüseyn (əleyhimus-salam) və müsəlmanlardan bir çoxu borclu halda dünyadan getmişdilər. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in özü barəsində nəql olunur: “Yəməndən Oman meşələrinə qədər, habelə bütün Hicazdan İraqa qədər ərazilər o həzrətin hakimiyyəti altında olsaydı da, vəfat edəndə borclu idi və onun zirehli paltarı ailəsinin yeməyi üçün girov qoyulmuşdu.”[5] Həmçinin bəzi imamlar və Peyğəmbərin səhabələrindən bir çoxu da belə olmuşlar.[6]

Buna əsasən, dini təlimlərdə bir tərəfdən borc almaq qadağan edilir, digər tərəfdən də gördüyümüz kimi, məsumların özü və onların səhabələri də borc alırmışlar. Bu qəbildən olan iki cür rəvayətlərin arasında uyğunluq yaratmaq üçün gərək borc alan şəxslərin arasındakı fərqləri araşdıraq:

a) Borc alanlardan bəziləri həqiqi mənada ehtiyaclıdırlar və ehtiyaclarını aradan qaldırmaq yalnız borc almaqla mümkündür. Misal üçün, həyat və məişətlərinin ən zəruri tələbatlarını ödəmək və ilkin vəsaitlərini təmin etmək üçün ehtiyaclı olan şəxslərin borc alması, zərurətə diqqət yetirməklə vacib olur.

b) Bəzi insanların ehtiyacı zərurət həddində olmasa da,  ailə rifahını və məişət ehtiyaclarını adi səviyyədə təmin etmək yaxşı işlərdən olduğuna görə ailəsinin məişət və güzəranını sahmana salmaq,  rifahını təmin etmək məqsədi ilə borc alması yaxşıdır.

v) Bəzi hallarda müəyyən insanlar ehtiyaclarını təmin etmək üçün deyil, şan-şöhrət, eyş-işrət, əyləncəlik məqsədi ilə və ehtiyaclarından artıq miqdarda rifah üçün borc edirlər. Bu məsələ şəriətdə qadağan edilir. Əgər möminin hörmətinin aradan getməsinə səbəb olarsa, haram da ola bilər.

Borc almağın qadağan edilməsinin hikmət və fəlsəfələrindən bəzilərini qeyd edirik:

a) Borc almaq gecə narahatçılığa və gündüz xarlığa səbəb olur. Əli (əleyhis-salam) buyurur: “Borc almaqdan uzaq olun! Çünki  o, insanın gündüz zəlil, gecə isə hüznlü, qəm-qüssəli olmasına səbəb olur.”

b) Borclu şəxsin ödəməli olduğu haqq Allah yolunda şəhid olmaqla belə, aradan qalxmır. İmam Baqir (əleyhis-salam) buyurur: “Hər bir günah əməl Allah yolunda şəhid olmaqla bərpa olunur, yalnız borc istisnadır. Heç bir şey onu əvəz edib kəffarəsi ola bilməz. Yalnız o zaman öhdəsindən götürürlər ki, borclu şəxs onu ödəsin, yaxud dostları onun tərəfindən ödəsinlər, yaxud da borc sahibi güzəştə getsin.”

v) Camaat borc almağa daha artıq cürət etməsinlər.

Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in borclu səhabələrinə cənazə namazı qılmaması ilə əlaqədar İmam  (əleyhis-salam) buyurur: “Əlbəttə, Peyğəmbərin bu əməli buna görə idi ki, camaat borc almağa cürət etməsinlər; nəinki borc almaq doğrudan da haramdır.” Çünki  bəyan olunduğu kimi, Peyğəmbəri-əkrəm, bəzi imamlar və müsəlmanlardan çoxu dünyadan gedən zaman borclu idilər.[7] Digər tərəfdən də, bir çox hədislərdə borc vermək məsələsi tövsiyə edilir. Belə ki, əgər borc almaq haram olsaydı, borc verməyə təşviqin heç bir əsası və mənası olmazdı.[8]

Mərhum Əllamə Məclisi Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in bu iki rəftarı (borclu halda ölən şəxsin borcuna o həzrətin zəmanət və kəfaləti ilə şiə və sünnülərin hədisində gəldiyi kimi, Peyğəmbərin borclu şəxsin cənazəsinə namaz qılmaması) arasında uyğunluq yaratmaq üçün deyir: “İslamın əvvəllərində (borclunun cənazə) namazının tərk olunması o zaman idi ki, müsəlmanların sayı az idi və beytul-mal (ümumxalq əmlakı) boş idi. Amma Peyğəmbər tərəfindən borclara zəmanət verilməsi Beytul-malın artmasından, fəthlər nəticəsində qənimətlərin çoxalmasından sonra idi.”[9]

Bu nəzəri dəstəkləyən məsələ sünnülərin vasitəsi ilə gəlib çatan hədisdir. Orada deyilir ki, borclu halda ölmüş şəxsi o həzrətin yanına gətirirdilər və həzrət buyururdu: “Borcunu ödəmək üçün bir şeyi vardırmı?” Əgər “varıdır” desəydilər, ona namaz qılır və buyururdu: أَنَا أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ “Mən möminlərə, onların özündən artıq ixtiyar sahibiyəm. Əgər borcu vardırsa mənim öhdəmə olsun, onun qoyub getdiyi mallar isə varislərə çatar.”[10]

 


[1] Müstəfəvi, Hüseyn, “Əttəhqiq fi kəlimatil-Quranil-kərim”, 3-cü cild, səh. 287, “Kitab tərcümə və nəşr” qurumu, Tehran, 1360-cı il

[2] “Nisa” surəsi, ayə: 11 və 12

[3] Şeyx Səduq, “İləluş-şəraye”, 2-ci cild, səh. 527-529, 1-ci çap, Qum, Bi. Ta

[4] Şeyx Səduq, “Mən la yəhzuruhul-fəqih”, tərcüməçi: Ğəffari, Əli Əkbər, 4-cü cild, səh. 242-243, “Səduq” nəşriyyatı, 1-ci çap, Tehran, 1367-ci şəmsi il

[5] Qütb Ravəndi, “Əl-xəraicu vəl-cəraih”, 2-ci cild, səh. 885, “İmam Məhdi (əleyhis-salam)”  mədrəsəsi, 1-ci çap, Qum, 1409-cu şəmsi il

[6] Bu barədə nəql olunan rəvayətləri oxumaq üçün bax: “İləluş-şəraye”, 2-ci cild, səh. 527-529

[7] “İləluş-şəraye”, 2-ci cild, səh. 527-529

[8] Faizsiz borcun əhəmiyyəti ilə əlaqədar “Qərzul-həsənə və onun sədəqəyə olan üstünlüyü” sualına – sual 13033 (sayt 12763) baxa bilərsiniz.

[9] Kuleyni, “Üsuli-kafi”,  3-cü cild, səh. 728, “Üsvə” nəşriyyatı, üçüncü çap, Qum, 1375-ci şəmsi ili

[10] Yenə orada

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Hər ay məvacibdən müəyyən miqdar bir şəxsə vəqf etmək doğru hesab edilirmi?
    4717 Vəqf 2014/05/26
    Bu haqda alimlər arasında ixtilaf var. Bəzi müctehidlər pulun vəqf olunmasını düzgün, bəziləri isə belə bir vəqfi doğru hesab etmirlər. Bəziləri isə belə bir əməli ümumiyyətlə, nəzir hesab edirlər. Bundan əlavə: Təqlid olunan müctehidlər bu sualı belə cavablandırırlar: Həzrət ayətullah-üzma Xamnei (Allah hifz etsin) Pulun vəqf olunması düzgün deyildir.
  • Nəyə görə fiqhi cəhətdən həddin icrası hakimin öhdəsindədir?
    7230 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/08/01
    Bəşər cəmiyyətlərinin ürfündə cinayətkarların cəzalanması hökumətlərin ixtiyarındadır və hökumətdən başqa kimsə hədd icrasını öhdəsinə ala bilməz. Belə bir əsas İslam fiqhində də təkid və qəbul olunmuşdur. Müəslman fəqihləri cinayətkarların həddinin icrasını zəmanənin İmamamının (əleyhissalam) hüzuru dövründə Onun və ya İmam (əleyhissalam) tərəfindən təyin olunmuş şəxslərin ixtiyarında olduğunu ...
  • Zikrdən məqsəd nədir?
    12879 Əməli irfan 2012/10/06
    Allahı zikir etmək insanın ruhiyyə və əxlqında böyük təsiri vardır ki, qarşılıqlıdır. Allahı yad etmək bəndədən və ürəyin aydın, saf və Allahın əmirlərinə əməl etməmək qorxusu, günahların bağışlanması, elm və hikmətin əta olunması isə Allah tərəfindəndir. Umumi olaraq zikri iki hissəyə bölmüşdürlər dildə və qəlbdə, dildə olan ...
  • “Əgər elm Sürəyya ulduzunda olsa, fars ölkəsindən olan kişilər mütləq onu əldə edəcəklər” hədisinin sənədi necədir?
    7255 Hədis nəql edənlər 2011/09/12
    Bu hədis Əbdüllah ibni Cəfər Himyərinin “Qurbul-əsnad” kitabında Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-dən nəql olunmuşdur. “Qurbul-əsnad” kitabı mötəbər rəvayət kitablarından sayılır. ...
  • Allahı həm sevmək, həm də Ondan qorxmaq necə mümkün ola bilər?
    9992 Əməli əxlaq 2011/09/12
    Allaha məhəbbətlə əlaqədar qorxu və ümid çox da təəccüblü deyildir. Çünki bu məsələ müəyyən mənada bizim həyatımızın hər bir sahəsində də nəzərə çarpır. Lakin bu o qədər şiddətli aşkardır ki, ondan qafilik. Ən sadə məsələ olan yol getməyimiz də qorxu, ümid və məhəbbət əsasındadır. Çünki müəyyən bir şeyə ümidimiz olmayınca ...
  • qadın xanəndəsinin səsini eştiməyin nə hökmü var?
    7160 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/06/29
    Bu sual haqqında əvvəlcədən qeyd etməliyik ki, qadın insanı vəcdə gətirən və adi halətindən çıxaran xanəndəçiliklə məşğul olmamalıdır. Bütün fəqihlər yekdilliklə istər örpəkdə olsun, istərsə də başı açıq belə bir əməlin qadın üçün haram olmasına fətva veriblər. Amma, qadının ğina və həyəcansız xanəndəlik etməsi haqqında alimlər arasında ...
  • Nə üçün həzrət Məhəmmədin (s) dörd qadından çox arvad almasına icazəsi var idi?
    15443 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2011/06/21
    Peyğəmbərin (s) qadınlareının çox olması mövzusu daim insanlar üçün sual amili olmuşdur.Biz bu məqalədə gərək bəzi məsələlərə toxunmaqla müxatəbin zehnini bu kimi suallardan təmizləyək:1). Birincisi: "Dörd qadından artıq arvad almaq mövzusu haram olmazdan öncə Peyğəmbərimiz bu qadınla ailə qurmuşdu.2). Peyğəmbərimizin bu ...
  • Nigah əxlaqın inkişafına mane olur və yaxud zəminə yaradıcı və yüksəklik vericidir? Bu barədə islam və xristiyanlıqda fərqlər mövcuddurmu?
    6832 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2011/10/02
    Nigah cəmiyyət və ictimaiyyətin yaranmasına ilkin addımdır. Bir çox təsir və nəticələrə malikdir. O cümlədən insanın cinsi ehtiyaclarının ödənilməsi, nəsil artırma, insanın təkamülü, rahatçılıq və rifah, paklıq və iffət və s aiddir.Müqəddəs islam dinində nigah dinin yarısının qoruyucusu kimi tanıtdırılır.Nigahın ictimai tərəfləri çox mühümdür. Nigah və ailə ocağının ...
  • Ananın razılığı olmadan, qeyri müsəlman qadınla evlənməyin hökmü nədir?
    7474 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/06/13
    İslam məktəbi insanların fəsada düşmələrinin qarşısını almaq üçün və əxlaqi fəsadlardan yaranan problemlərin aşkar olmasından fərd və cəmiyyəti qorumaq üçün, həmçinin ailə ocağını möhkəmləndirmək üçün və... evlənməyə çox tövsiyə edibdir. Həyatı və gələcəyi üçün qərar verə bilən inkişaf həddinə yetişən bir cavanın işinə İslam ...
  • Mən bir mağazada satıcı işləyirdim. Mağazanın sahibi məni işdən çıxarmaq qərarına gəlmişdir, lakin pulumun qalanını vermir. Qalan əmək haqqımın yerinə mağazadan, yaxud bu şəxsin başqa əmlakından bir şey götürə bilərəmmi?
    6109 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/13
    Sizin sualınız ali məqamlı mərcəyi-təqlidlərin dəftərxanalarından soruşulmuş və ona aşağıdakı şəkildə cavab verilmişdir: Həzrət Ayətullah əl-uzma Xamenei (müddə zulluhul-ali)“Tələbkarın borclunun malını təqas etməyə (öz haqqının əvəzinə malikin əmlakından bir şey götürməyə) o zaman icazə verilir ki, borclu şəxs öz borcunu inkar etsin, yaxud onu ödəməkdə səhlənkarlığa yol versin, ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164940 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164818 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119978 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    114113 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111474 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94348 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    55037 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54980 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46475 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    46013 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...