Ətraflı axtarış
Baxanların
10863
İnternetə qoyma tarixi: 2012/03/18
Sualın xülasəsi
Meyqunun halal və xərçəngin haram olmasının fəlsəfəsi nədir? Halbuki hər ikisi bir növdəndir?
Sual
Meyqunun yeyilməsinin caiz, xərçəngin yeyilməsinin isə haram olmasının səbəbi nədir? Lütfən, izah edin: bu ikisinin dərisi və növü arasındakı fərq nədir?
Qısa cavab

Bütün şəriət hökmləri məsləhət (fayda) və məfsədə (zərər) əsasındadır. Hər hökmün də müəyyən bir fəlsəfəsi, səbəbi vardır. Lakin bütün incəliklərinə qədər hökmlərin səbəblərinin kəşf edilməsi çox çətin məsələdir. Sadəcə hökmlər üçün külli qayda-qanunlar bəyan etmək olar. Əlbəttə, burada “külli” dedikdə əksəriyyət mənasıdır və onda da istisna halları vardır. Meyqunun yeyilməsinin halal olmasının səbəbi barəsində bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, meyqu (pulcuqlu) balıq növündəndir ki, xərçəngdə belə bir şey mövcud deyildir.

Ətreaflı cavab

Bu məsələnin aydın olması üçün bir qədər izah veririk:

1. Şiə alimlərinin və fəqihlərinin etiqadı budur ki, düzgün və səhih nəzəriyyəyə əsasən Allahın hökmləri məfsədə (zərər) və məsləhət (mənfəət) əsasındadır. Yəni əgər müəyyən bir əməlin yerinə yetirilməsində mühüm və həyati bir mənfəət olarsa, o əməl vacib hesab edilir. Əgər onun mənfəəti həyati zərurət həddində olmasa, ona əməl etmək müstəhəbdir (vacib deyil, bəyəniləndir). Əgər müəyyən bir əməli yerinə yetirməkdə təhlükəli və öldürücü zərərlər varsa haram, zərəri böldürücü və təhlükəli həddə olmasa məkruhdur (bəyənilməzdir). Əgər bir əməlin mənfəəti və zərəri bərabər olarsa ona əməl etmək mübahdir (eybi yoxdur). Əlbəttə, mənfəət və zərər dedikdə məqsəd sırf şəkildə maddi zərər və mənfəət deyil, əksinə sözün ümumi mənasındadır və insanın vücud yönlərinin hər birini əhatə edir.

2. İlahi hökmlərin məsləhət və məfsədə əsasında olan külli qayda-qanunları və prinsipləri yəqin əsasında olsa da, bir çox hallarda onun nümunələrində məfsədə və məsləhətin kəşf edilməsi çox çətindir. Çünki əvvəla, müxtəlif elmi sahələrdə geniş imkanları tələb edir. İkincisi, bəşər elm və texnologiyada nə qədər inkişaf etsə də, onun məlumatları hələ də naməlum şeylər müqabilində okean qarşısında bir damlaya bənzəyir: “Sizə elmdən az bir miqdardan başqa verilməmişdir.”[1]

Bəlkə də din rəhbərləri və övliyalar tərəfindən bütün hökmlərin səbəb və fəlsəfinin bəyan olunmamasının səbəbi bu ola bilər ki, hələ indinin özündə belə elmi həqiqətlərin çoxundan xəbərsiz olan insan üçün şəriət hökmlərinin hamısının sirlərini bəyan etmək çox hallarda dinləyicilərin nifrət hissinə də səbəb ola biləcək bir müəmmanı demək kimidir. İmam Əli (əleyhis-salam) buyurur: “İnsanlar bilmədikləri şeylərə qarşı düşməndirlər.”[2] Buna görə də ilahi övliyalar və məsumlar şəriət hökmlərindən bəzilərinin səbəb və fəlsəfəsini insanların düşüncələri hüdudlarında bəyan etmişlər. Bundan əlavə, şəriətin və dinin əsas hədəfi insanların elm və əməl məqamında gözəlliklərə yiyələnməsi, fikri və əməli cəhətdən çirkinliklərdən uzaqlaşmasıdır. Bu hədəf yalnız şəriət göstərişlərinə əməl etməklə müyəssər olur, hətta insanlar hökmlərin səbəb və fəlsəfəsini bilməsələr də belə. Bu məsələ eynilə həkimin göstərişlərinə əməl etməklə sağlamlığını əldə edən bir xəstəyə bənzəyir – hətta dərmanların faydalarını və həkim göstərişinin səbəb və fəlsəfini bilməsə belə.

Bundan əlavə, möminlər dini göstərişlərin elm və agahlıqlarında heç bir xətaya yol verilməyən şəxslər tərəfindən bəyan olduğuna dair yəqinlikliləri olduğundan, bu göstərişlərin faydalı və təsirli olmasına da yəqinləri vardır.

3. Hökmlərin fəlsəfə və səbəblərini dərk etmək çətin olsa da, onlar barədə külli qayda-qanunlar əldə etmək mümkün bir işdir. Əlbəttə, bu, əqli məsələlərdə olan külliyyət kimi deyildir ki, heç bir istisna yönünə malik olmasın; hüquqi və ictimai məsələlərdə “külliyyət” dedikdə “əksər hal” mənası nəzərdə tutulur, buna görə də onda istisna halları mövcud ola bilər.

4. Heyvanların ətinin haram və ya halal olması barəsində külli qayda ilə əlaqədar məsumların (əleyhimus-salam) rəvayətlərində çoxlu meyarlar bəyan olunmuşdur. Məsələn, quruda yaşayanlar üçün bir qayda, uçanlar üçün digər bir qayda, suda yaşayanlar üçün tam başqa bir qayda bəyan olunmuşdur.

Suda yaşayan heyvanların halal olmasının meyarı olaraq onların pulcuqlu olması bəyan edilir. Bir rəvayətdə[3] Məhəmməd ibni Müslim imam Baqir (əleyhis-salam)-dan soruşdu: “Bizim üçün pulcuğu olmayan balıqlar gətirirlər. (Onu yemək olarmı)?” İmam  buyurdu: “Pulcuğu olan hər bir balığı yeyin, pulcuğu olmayanları yeməyin.” Rəvayətlərdə pulcuq dedikdə balığın pulcuğu nəzərdə tutulur.[4]

Əlbəttə, məqsəd budur ki, əsl xilqətində və zatən pulcuğa malik olsun, hətta müəyyən mühit şəraitlərində yaşayış tərzinə əsasən aradan getmiş olsa da belə. Bu da rəvayətlərdə qeyd olunmuşdur.[5]

Meyqunun halal olması barəsində xüsusi rəvayət gəlmişdir: “Onu yeməyin işkalı (eybi) yoxdur və meyqu bir növ balıqdır.”[6]

Onun yeyilməsinin halal olması səbəbi barəsində bir neçə ehtimal verir:

1. Meyqu bir növ pulcuqlu balıqdır, hətta onun pulcuqları cihaz (mikroskop) olmadıqda gözlə görünməsə belə;

2. Meyqu xilqətinin əslində pulcuqlu idi və sonralar aradan getmişdir;

3. Meyqu növ baxımından pulcuqlu olmasa da, hökm baxımından pulcuqlu balıqlar hökmündədir və onun yeyilməsi işkalsızdır (eybi yoxdur). Başqa sözlə, bu cür dəniz heyvanları hal-hazırda bizə məlum olmayan səbəblər üzündən pulcuqsuz olsalar da, istisna olunmuşdur və rəvayətlərdə onun yeyilməsinin halal olmağına dair hökm verilmişdir.[7]

Həmçinin, xərçəngin haram olması barəsində də xüsusi rəvayət vardır: “Bir növ balıq olan cəzi, tısbağa və xərçəngin yeyilməsi haramdır.”[8]

Xərçəng pulcuqlu balıqlar növündən deyildir.

Qeyd olunanlara diqqət yetirməklə meyqunun halal, xərçəngin isə haram olmasının hökmü aydın olur, hətta dəqiq yollarla bu ikisinin arasında zati və cövhəri fərqləri bəyan edə bilməsək də. Elmi nailiyyətlərin indiyə qədər  bu ikisinin arasında zati (cöhvəri) fərqi kəşf edə bilməməsi onların arasında zatən fərq olmamasına bir dəlil deyildir. Ümidvarıq ki, müxtəlif elm sahələrində mütəxəssis olan alimlər, xüsusilə bioloqlar, yaxud yeyinti sənayesində olan mütəxəssislər gələcəkdə bu həqiqətləri aşkar edə biləcəklər.

 


[1] “İsra” surəsi, ayə: 85

[2] “Mizanul-hikmət”in xülasəsi, 1-ci cild, səh. 214

[3] “Vəsailuş-şiə”, 16-cı cild, səh. 397-398, bab 8

[4] Yenə orada, hədis 3 və 7

[5] Yenə orada, 10-cu bab (haram yeməklər), səh. 405

[6] “Vəsailuş-şiə”, səh. 408, hədis 5 və 12 (haram yeməklər)

[7] “Vəsailuş-şiə”nin vərəqaltı haşiyəsi, səh. 508

[8] Hədis 1, bab 16 (haram yeməklər), səh. 145

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...