Please Wait
8357
İslam dinində imamət məsələsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır ki, insanın son kamillik yoludur.
Bu məqam bəzi vaxtlar Peyğəmbər və risalət məqamıyla bir araya gəlir; misal üçün: Həzrət İbrahim (ə) və əziz İslam Peyğəmbəri (s)- in İmaməti kimi; bəzi vaxt isə Peyğəmbər məqamından ayrı olmuşdur; məsum İmamların (ə) imaməti kimi.
İmamın həyatda olmasının nə qədər lazımlı olması haqqında demək olar: o cür ki, Peyğəmbərlər insanların cəmiyyətdə kəmala çatması üçün lazımdır, bəs İmamların da həyatda olması dinin hifz olması və Peyğəmbərin yolunu davam etməsi üçün lazımdır. İlahi nişanə və məsum insanın bütün zamanlarda olmasını isbat edən ağıl dərk edən dəlillər İmamət bəhsinin ümumi məsələlərindəndir. Bu dəlillərdən biri də bundan ibarətdir ki, Peyğəmbərlik və İmamət İlahi tərəfdən olan bir məqamdır bə lütf qanununa görə bu lütf və mərhəmət əbədi olmalıdır.
Əlbəttə ki, ümumi varlıq, şərəfli olmağın mümkün olma dəlilləri və son illət qanunu dəlilləri imamın lazım olmasını isbat edən dəlillərdən sayılır.
İslam dinində ,İmamət bəhsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır, Quranı- kərimdə bunu insanları kamilliyə doğru aparan son yol olaraq tanıtdırır ki, ulul- əzm Peyğəmbərlər buna nail olmuşdurlar. Həzrət İbrahim (ə) haqqında buyurur: Yad et o zaman ki, İbrahimin Rəbbi onu müxtəlif yollarla imtahan etdi və o öz imtahanını kamil etdi (və onun öhdəsindən gəldi). Allah- Taala ona buyurdu: Mən səni İmam və insanların rəhbəri təyin etdim. İbrahim dedi: Mənim nəslimdən (də İmam təyin et). Allah Taala buyurdu: Mənim əhd və peymanım (İmamət) heç zaman zalimlərə nəsib olmaz"[1], (yalnız sənin övladlarındanonlar ki, pak və məsumdurlar bu məqama layiqdirlər). bu ayədən istifadə olur ki, bu məqam o qədər ucadır ki, həzrət İbrahim (ə) Peyğəmbər və risalət məqamına çatdıqdan sonra ömrünün sonunda və çətin imtahanları geridə qoyduqdan sonra bu məqama nail olmuşdur.
İmamət məqamı bir çox yerlərdə Peyğəmbər məqamıyla bir olur və həzrət İbrahim Xəlil (ə) kimi ulul- əzm Peyğəmbər İmamət məqamına da çatır. Bundan daha məlum olan risalət və Peyğəmbərliyin İmamət məqamıyla bir olması Peyğəmbər əkrəmdə müşahidə etmək olar. Beləliklə mümkündür bir çox yerlərdə bu məqam (İmamət) risalət və nübüvvət (Peyğəmbərlik) məqamından ayrı olsun. Məsum İmamlar kimi ki, yalnız İmamət vəzifəsi onların öhdəsindədir və heç bir vəhy onlara nazil olmur.
İmamətin bütün dövürlərdə olmasına ağıl baxımından olan dəlillər ibarətdir:
A: Lütf qanunu: İmamət və nübüvvət İlahi tərəfdən mənəvi bir feyzdir ki, lütf qanununa əsasən hər zaman olmalıdır. Lütf qanunu bunu tələb edir ki, İslam cəmiyyətində İmam olmalıdır ki, haqqın nişanəsi olub insanları səhv yoldan çəkindirsin.
Qeybdə olan İmamın lütfünüaşağıda olduğu kimi işarə etmək olar:
1. İlahi dinin tam şəkildə qorunub saxlanılması.[2]
2. Tuğyan edən nəfsin tərbiyə olunması.
3. Məzhəbin payidar olması.
4. Diri nişanənin varlığı ki, səbəb olur insanlar ondan ibrət götürsünlər.[3]
B: Son nəticə illəti qanunu: Kəlam elmində sabit olmuşdur ki, Allahın bütün işlərindən məqsədi vardır və Allah- Taala mütləq kamal olduğu üçün, onda heç bir nöqsana yol yoxdur. İlahi işlərin nəticəsi yaradılmışlara qayıdır və insan varlığı və yaradılmışının nəticəsi isə, kamil insandır; yəni insan bir meyvə ağacı kimidir ki, onun səmərəsi kamil insandır.[4]
C: Şərəf imkanı qanunu: Fəlsəfə elmində bir qanun vardır, şərəf imkanı qanunu adladırılır, onun mənası bundan ibarətdir ki, o varlıq ki, şərəfli olmaq imkanına malikdir mərhələ çərçivəsində ən əvvəldə olan varlığa bu şərafət məxsus görülməsi lazımdır.[5]
Varlıq aləmində, insan bütün varlıqların şərəflisidir, mümkün deyil həyat, aləm, və camal varlıqları insan məqamına çatsın, o zaman ki, bu məqam yer üçündə İlahi nişanə olan kamil insan vardır.
D: Hər bir varlığı özündə əks etdirən varlıq qanunu: Allah Taalanın varlığı bütün yaradılışda tam şəkildə aşkar olması, tövhid hökmü ona qələbə çalmış və tövhid zatında təfsil adlara macal yoxdur. Başqa bir tərəfdən təfsil məzhəri ki, təbiətdə müşahidə olunur, çoxluq hökmü, tövhidə üstünlük təşkil edir. Odur ki, İlahi göstərişlər ədaləti özü- özlüyündə tələb edir ki, onda vəhdət (tövhid) zatı və yaxud çoxluq imkanı bir- birinə qələbə çalmasın. Bununla aşkar etsin ki, haqq üçün istər təfsil olunmuş adlar baxımından və ya həqiqi vəhdət (tövhid) baxımından olsun o bərabərlik həmin kamil insandır.[6]
Əllamə Hilli (rəh) Xacə Nəsrəddin Tusinin kəlamını açıqladığı zaman İmamın nə qədər lazımlı olmasının bəzi hissələrinə işarə edərək buyurmuşdur:
1- Peyğəmbərlərin olması lazımdır, bu vasitəylə bəşərin ağlı bir çox deyilib- açılqlanan mətləblərlə inkişaf edir; çünki baxmayaraq ki,ağıl gücüylə insan dinin bir çox usul və furu (şəriət hökümləri)- ni dərk edir, amma bəzi vaxtlar öz daxilində vəsvəsəyə düçar olur ki, öz inamını əldən verərək öz vəzifəsini yerinə yetirməkdən uzaqlaşır. Amma o zaman ki, bu hökümlər İlahi rəhbərlər tərəfindən gücləndirilsə, hər an bu vəsvəsə və qorxu onun ürəyindən çəkilər və insan öz ürək gücü və qüdrətiylə ağlının dərk etdiyinə doğru üz tutacaq.
2- Bir çox işlər vardır ki, ağıl onun yaxşı və yaxud pis olmasını dərk etmir və İlahi rəhbərlərə ehtiyac duyulur ki, onların yaxşı və pis olmasını dərk etsin.
3- Bir çox əşyalar vardır ki, bəziləri xeyirli və bəziləri isə ziyan vericidir və insan yalnız ağıl vasitəsiylə onların hansının xeyirli və hansının ziyan verici olduğunu dərk edə bilmir. budur ki, ehtiyacı olduğunu hiss edir ki, bir şəxs onun xeyirli və yaxud ziyan verici olduğunu onun üçün açıqlasın. Bu iş də yalnız İlahi rəhbərlərin öhdəsindən gəlir ki, vəhy mənbəyi ilə rabitələri vardır.
4- İnsan cəmiyyət şəklində yaşamağı sevən bir varlıqdır. Cəmiyyət isə bütün insanların haqları qorunması üçün qanunların qoyulması onları düzgün və doğru yolda irəli aparmaqdır. Bu qanunlar isə yalnız o zaman düzgün şəkildə həyata keçə bilər ki, pak, düzgün və məsum insanların orada rolu olsun.
5- İnsanlar kamillik, elm və maarifin təhsil almasında və fəzilət əldə etmək üçün fərqlidirlər, bəziləri bu yolda hərəkət etməyə qadirdirlər, bəziləri isə aciz. İlahi rəhbərlər birinci dəstəni dəstəkləyir, ikinci dəstəni isə kömək edirlər ki, hər iki dəstə mümkün qədər kamala çatsınlar.
6- İnsanlarda əxlaq mərhələsinin fərqli olmasına diqqət yetirdikdə yalnız bu fəzilətin əldə olunmasının yolunu pak rəhbərlər və məsumlarda görmək olar.
7- İlahi rəhbərlər, Allah qarşısında itaət və yaxud günah etməyin qarşılığındaolan savab və əzabdan tamamıyla xəbərləri vardır. Başqalarının bu işdən xəbərdar etdikləri zaman, bu vəzifəni yerinə yetirməkdə özlərində böyük məsuliyyət hissi keçirirlər.[7]
Diqqət etdikdə məlum olur ki, İmamət, Nübüvvət (Peyğəmbərlik) yolunun dava edilməsindən başqa bir şey deyildir, çox zamanlar da İmamətin fəlsəfəsini bu cür açıqlayırlar ki, məsum İmamlara da şamildir. Başqa sözlə desək Allah- Taala ki, insanın kamal və səadət yolunu geridə qoymaq üçün yaratmışdır, onların hidayəti üçün də məsum məqamında və vəhy nazil olan bir rəhbər də höndərməlidir. Bu yolun davamı üçün, Peyğəmbərin vəfatından sonra məsum canişinləri qərar verməlidir ki, insanları məqsəd başında olan mənzilə çatmaqda kömək etsinlər. Şübhəsiz ki, onsuz (Peyğəmbərin canişini) bu hədəfə çatmaq naqis qalacaqdır;
Çünki:
Birincisi: İnsan ağlı təklikdə kamala çatmaq üçün bütün alimləri tanımaq üçün kifayət etmir və bəzi vaxtlar onun onda birini belə dərk etmir.
İkincisi: Peyğəmbərlərin dinləri onların vəfatından sonra, mümkündür ki, təhrif olunsun. Bu təhrifin qarşısının alınması üçün, İlahi rəhbər və məsumların olması lazımdır ki, onların keşiyində dursun. Doğrudur ki, Allah Taala Qurani- kərim haqqında buyurur: " انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون"[8] yəni "biz Quranı göndərdik və biz özümüz onu qoruyub saxlayacağıq. Amma dinin qorunub saxlanmasına illət və səbəblər isə həmin məsum İmamlardır (ə).
Üçüncüsü: İlahi hakimiyyətin təşkil olması və ədalətin bərpa olub onsanları o hədəflər üçün ki, yaradılmışdır çatdırmaqdır.
Bütün bunlar yalnız məsum insanlar vasitəsiylə həyata keçə bilər; çünki tarixin göstərdiyinə əsasən insanların hakimiyyəti həmişə bəzi insanların və yaxud bir dəstənin maddi mənafeini təyin etmək üçün təşkil edilmiş və onların bütün səyləri də bunun uğrunda olmuşdur. O cür ki, bütün bunları müşahidə edirik və onları demokratiya və ya insanlara hakimiyyət və yaxud insan haqqları kimi adladıraraq öz çirkin və şeytan sifətli qüdrətlərindən istifadə etməklə öz çirkin fikirlərini insanların fikirlərində canlandırırlar.
Dördüncüsü: Dinin göstərişlərini cəmiyyətdə davamlı olaraq yaşatmaq üçün dinin bütün məsələlərindən məlumatı olan İmamın cəmiyyətdə olması lazımdır ki; bir an belə kiçik bir şübhə heç bir şəxs üçün gizli qalmasın.
Bütün dediklərimizdən məsum İmamların nə qədər lazım olmasının fəlsəfəsi ən gözəl şəkildə məlum oldu.[9]
[1] - Bəqərə surəsi, ayə 124.
«و اذا ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماماً قال و من ذریتی قال لا ینال عهدی الظالمین»
[2] - Şəriful- üləma, Kəşful- Qina, səh 148.
[3] - Bax: Göstərici: Məhdəviyyətin əqidəti əsli, sual 220.
[4] - Bax: Göstərici: Məhdəviyyətin fəlsəfi əsli, sual 221.
[5] - Təba- təbayi, Seyyid Məhəməd Hüseyn, Nihayətul- hikmət, səh 319- 320.
[6] - Bax: Təmhidul- qəvaid, səh 172. Cavadi Amuli, Abdullah, təhrire təmhidul- qəvaid, səh 548- 555.
[7] - Bax: Şərhe təcrid, səh 271, (xülasə şəklində), Pəyame Qurandan gətirilmişdir. Cild 9, səh 37- 38.
[8] - Hicr surəsi, ayə 9.
[9] - Əlavə məlumat üçün, bax: Göstəricilər:
1. İmam Əli (ə)- ın imamətini Qurandan sabit etmək, sual 324.
2. İmamət və İmamlara əqidə dəlilləri, sual 321.
3. İmam Zamanın (ə) yaşamasını isbat edən, ağıl dərk edən dəllər, sual 582.