Müqəddimə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif rəvayətlərdə İtrət Allahın Kitabının şəriki, onun tayı-bərabəri kimi təqdim olunur. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) bu barədə buyurur:

إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللهِ وَ أَهْلَ بَیْتِی فَنَحْنُ أَهْلُ بَیْتِهِ

“Həqiqətən mən sizin aranızda iki əmanət qoyuram: Allahın kitabı və Əhl-beytimi.” İmam (əleyhis-salam) buyurur ki, “Biz də onun Əhl-beytiyik.”[1]

Ziyarətlərin birində İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a xitabən deyirik:

اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یاَ اَمِینَ الرَّحْمَانِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا شَرِیکَ الْقُرْآنِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یاَ عَمُودَ الدِّینِ...

“Salam olsun sənə, ey Rəhman Allahın əmanətdar şəxsi! Salam olsun sənə, ey Quranın şəriki! Salam olsun sənə, ey dinin sütunu...”[2]

Bu kimi hədislərin zahiri mənasına əsasən bu ikisi (İtrət və Quran) əslində vahid bir həqiqətdən ibarətdir, heç birinin digərinə üstünlüyü yoxdur. Halbuki, bəzi rəvayətlərdə Quran “böyük siql”, İtrət isə “kiçik siql” kimi qeyd olunur. Aşağıdakı rəvayətdə olduğu kimi:

إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی وَ أَحَدُهُمَا أَکْبَرُ مِنَ الْآخَرِ کِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِی أَهْلُ بَیْتِی أَلَا وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ

“Həqiqətən mən sizin aranızda iki ağır əmanət qoyuram ki, onlara sarıldığınız vaxta qədər məndən sonra heç vaxt yolunuzu azmayacaqsınız. Onların biri digərindən böyükdür: Allahın kitabı asimandan yerə doğru çəkilmiş bir ipdir, digəri isə Əhli-beytim olan İtrətimdir. Agah olun, bu ikisi “Kövsər” hovuzunda gəlib mənə qovuşana qədər bir-birindən ayırmazlar.”[3]

İmam Əli (əleyhis-salam) buyurur: “Sizin aranızda öyük siql”ə, yəni Qurana əməl etmədimmi və “kiçik siql”i sizin aranızda qoymadımmı?!”[4]

Hamının zehnində yaranan “bu təbirlər Quranın İtrətdən üstün olmasına dəlil deyildirmi? Bu kimi rəvayətlər Quranla İtrətin bir-birinə bərabər olması ilə ziddiyyətli deyildirmi?” kimi suallarla əlaqədar bəzi böyük alimlər demişlər: “İmam natiq Quran və (samit – sükut edən) Quranın zahirindən üstün olsa da, belə üstünlük sadəcə olaraq camaatın ixtiyarında olan zahiri Qurandan üstünlükdür. Amma imam həqiqi Quranın və ilahi kəlamın qarşısında boyun əyir, onun müəllimi və yayanıdır. Yəni Quran ilahi kəlam olduğundan, Əhli-beytdən irəlidir.

Başqa sözlə desək, iki şeyə Quran deyilir: birincisi camaatın əlindəki çap olunmuş Quran nüsxəsi, digəri isə Cəbrəilin vasitəsi ilə Peyğəmbərə nazil olan, həmin zahiri çap nüsxələrindən hekayət edən ilahi vəhydir. Bu ikincisi də həmin “böyük siql”dir ki, onun əbədi qalaraq əməl edilməsinin müqabilində imamlar öz canlarını qurban etmişlər və onun bəzi nüsxələrinin qalması ilə də qalar. Əhl-beyt isə, “kiçik siql”dir. Quranın bütün nüsxələrə aid edilə bilən birinci mənasını Əhl-beytin məqamı ilə müqayisə etmək olmaz. Əksinə, imam “Natiq Quran”dır, kağız üzərində  çap olunan bu nüsxə isə samit (sükut edən) Qurandır. Əgər imamın canını qorumaq və onun göstərişlərinə əməl etməklə Quranın çap olunmuş kitab şəkilindəki nüsxələrinin hansı birini qorumağı istəsək, qəti olaraq imamın qorunmasını irəli salmalı, onun göstərişlərinə əməl etməyi Quranın yazılı nüsxələrindən irəli keçirməliyik. Quranın ehtiramına riayət etmək bəhanəsi ilə imamın fərmanından imtina etmək olmaz. Amma təəssüflər olsun ki, bu məsələ Siffeyn müharibəsində baş vermişdi.[5]

Bəziləri inanırlar ki, Quran Allahın kəlamı olduğuna görə “böyük siql”dir və bütün peyğəmbərlər və övliyalar buna görə məbus olmuşlar ki, Allahın sözünü, əmr və fərmanını insanlara çatdırsınlar, onun əməli hökmlərini icra etsinlər. Təbiidir ki, bu, Allahın böyük höccəti olacaqdır. Bəzi rəvayətlərdə “Səqəleyn”in yanaşı olan iki barmağa oxşadılmasında məqsəd budur ki, onların arasında heç vaxt ayrılıq düşməz.[6]

Bəziləri deyirlər ki, Quran İtrətsiz, İtrət də Quransız insanı yekun məqsədə – həqiqi səadətə və xoşbəxtliyə çatdıra bilməz. Quran və İtrət bir ünvanın iki təbiridir və həqiqətdə iki şəkildə təcəlli etmiş olan vahid bir həqiqəti çatdırır. Quran və İtrət hər ikisi Allahın vəhyi və sözüdür ki, gecə-gündüz camaatla danışır. Yəni İtrət təməssül etmiş (aşkar olunmuş) Qurandır. Quranın sözləri höccət və mötəbər olduğu kimi,[7] İtrətin də sözləri höccət və mötəbərdir,[8] hər ikisi “urvətul-vusqa”, “sirati müstəqim” və hər ikisi haqqın mehvəridir.

Başqa sözlə, bu təbir Quranın İtrətdən üstün olmasını çatdırmaq məqamında deyildir. Çünki Quran və İtrət hər ikisi ilahi maarifin mənbəyi olaraq eyni səviyyəli xüsusiyyətlərdən bəhrələnmişdir. Üstəlik, Quranı “böyük siql” adlandırılan təbir İtrətdən nəql olunan rəvayətlərin etibar və sənədi barəsindədir. Quran Allahın kəlamı olduğuna görə onun etibarı zatidir, başqasının dəstəkləməsinə və təsdiqləməsinə ehtiyac duymur. Amma başqalarının sözünün etibarı zatən etibarlı olan bir mənbə tərəfindən dəstəklənməyə ehtiyac duyulur, o da Qurandır. Yəni isbat məqamında İtrətin sözlərinin etibarı Quranın etibarına istinad verilir. Çünki Quran

مَا آتَیکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَیکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا

“Rəsulumuzun gətirdiyi (əmr etdiyi) şeyləri alıb əxz edin, çəkindirdiyi şeylərdən də çəkinin!”[9] deyə buyuraraq Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in sözünə etibar verir, Peyğəmbər də buyurur:

اِنِّى تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِى

“Həqiqətən mən sizin aranızda iki əmanət qoyuram: Allahın kitabını və İtrətimı.” Bu iki müqəddimədən belə nəticə alınır ki, İtrət Quranın bərabəri kimi mötəbərdir. Bu fərqlə ki, Peyğəmbərin sözü Quranın təsdiqləməsi ilə etibar qazanır. Buna görə də Quran “böyük siql”, İtrət isə “kiçik siql” kimi ünvan olunur. Lakin bu təbirlər Quranla İtrətin fəzilət baxımından eyni səviyyədə olması ilə təzadlı deyildir.[10]

Amma bu zəmində mövcud olan rəvayətləri düzgün başa düşmək üçün bir neçə məsələyə diqqət yetirmək lazımdır:

1. Şübhəsiz, Quranın və Əhli-beytin həqiqəti Allah yanındadır və bir növ ittihaddan bəhrələnmişlər. Bu həqiqət Peyğəmbərin vücudunda əmanət qoyulmuş, zahirdə fərqli görünən iki qalibdə təcəlli etmişdir. Onlardan biri Quran, digəri isə Əhli-beyt ünvanı ilə təbir edilir və hər ikisi də “Peyğəmbərin özündən sonra yadigar qoyduğu şey” ünvanı ilə deyilir. Bəzi rəvayətlərdə qeyd olunur ki, Peyğəmbər “Səqəleyn”i təqdim edərkən buyurdu:

أَنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ کَإِصْبَعَیَّ هَاتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ سَبَّابَتَیْهِ وَ لَا أَقُولُ کَهَاتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ سَبَّابَتِهِ وَ الْوُسْطَى فَتَفْضُلُ هَذِهِ عَلَى هَذِهِ

“(Allah mənə xəbər vermişdir ki,) o ikisi hovuzda mənə qovuşana qədər bir-birindən ayrılmazlar. Bunlar mənim bu iki barmağım kimidir (hər iki əlinin şəhadət barmağını bir-birinə yapışdırdı). Mən demirəm ki, bu iki barmağım kimidir (şəhadət barmağı ilə orta barmağını göstərdi), çünki bu ikisi bir birindən fərqlidir.”[11]

2. Bəzi rəvayətlərdə birinci məsələyəyə işarə olunması mümkün olsa da, Quranın “böyük siql” olmasına işarə edən digər rəvayətlərdə elə şahidlər vardır ki, bu Quranla İtrətin (Kamil insanın) vilayətinin həqiqətini bir-biri ilə müqayisə etmək məqamında olmadığını göstərir.[12] Həmçinin, o rəvayət Əhli-beytin ünsür vücudu ilə Quranın yazılı vücudu (Quranın həqiqət və məfhumlarını hekayət edən və kağız üzərində yazılan Quran) və ləfzi vücudu (qiraət olan Quran) arasında müqayisə aparmaq istəməmişdir. Çünki bu ikisindən birinin digərinə üstünlüyü yoxdur. Bundan əlavə, rəvayət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in özündən sonra yadigar qoyub getdiyi şeyləri bəyan etmək istəyir ki, onlar həmin vaxt Peyğəmbərin hüzurunda idilər. Şübhəsiz, Quranla vilayətin həqiqəti, eləcə də Quranın ləfzi (şifahi) vücudu ilə Əhli-beytin ünsür vücudu bir mənada “o həzrətin qoyub getdiyi tərəkə” hesab olunur. Amma Peyğəmbərin bu ikisini bir yerdə bəyan etməklə məqsədinin belə dəqiq məna olduğu uzaq ehtimaldır. Əksinə, Peyğəmbər aşağıdakı məsələlərə işarə etmək məqsədində idi:

a) Ləfzi Quranın hekayət etdiyi və Əhli-beyt tərəfindən təfsir olunan Quran təlimlərindən ayrı düşməyin;

b) Əhli-beytin təlimlərindən ayrı düşməyin.

Bu müqayisədə də Quranın sözü Əhli-beytin sözü ilə bir rütbədə qərar verilmişdir. Hər ikisi vahid bir natiqdən baş verən sözlər kimidir.[13] Amma Əhli-beytin sözü Quranın vasitəsi ilə etibarlı olduğuna görə “kiçik siql” hesab olunur. Yəni isbat məqamında Quran məsumları təqdim edir və onların sözlərinə höcciyyət bağışlayır. Digər tərəfdən də məsumların kəlmələri üçün istinad qərar verir. Buna görə də Quranı “böyük siql” hesab etmək olar.

3. Kətbi və ya ləfzi (yazılı) Quran ilə Əhli-beytin arasında müqayisə baş verən zaman – dini təlimlər əsasında və yəqin olaraq – məsumların Quranın ləfzi (şifahi) və ya kətbi (yazılı) vücudundan üstün olmasında şəkk-şübhə yoxdur. Bu hesabla “böyük siql” hesab olunurlar. Çünki onlar ləfzi (şifahi) və ya kətbi (yazılı) Quranda gizlənmiş olan həqiqətləri şərh etməlidirlər. Belə ki, əgər onlar olmasaydı, Quranın həqiqətləri camaata çatmazdı. Bu da Əli (əleyhis-salam)-ın Siffeyndə nizəyə vurulan Quranlarla necə rəftar etməsini sirrini göstərir.[14]