Ətraflı axtarış
Baxanların
8439
İnternetə qoyma tarixi: 2011/11/14
Sualın xülasəsi
Nə üçün Allahın sifətlərinin içərisində yalnız ədalət sifəti üsuliddindən hesab edilir?
Sual
Nə üçün üsuliddinin əsası kimi ədalət sifətindən Allah üçün istifadə edilmişdir. Lakin Allahın digər sifətlərinin adı çəkilmir?
Qısa cavab

Şiənin əqaidi tovhid, ədalət, məad, nübuvvət və imamətdən təşkil olunmuşdur. Baxmayaraq ki, ədalət Allahın sifətlərindən biridir və tovhid bəhsində izah edilmlədir. Lakin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyindən ayrıca izah edilir.

Amma əhəmiyyətli olmasının səbəb ondan ibarətdir ki, ədalət sifəti ədliyyə (şiə və mötəzilə) kəlamı ilə əşairə qrupunun kəlamının ayrılmasına səbəb olur. Bu sifətin isbat və rədd edilməsi fərli və ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxarır. Əlbəttə əşairə Allahın ədalətini rədd etmir. Daha doğrusu ədalət Allahın hansı əməli yerinə yetirərsə ona deyildiyini söyləyir. Baxmayaraq ki, ağıl nəzərində bu zülm olsa belə!

Ətreaflı cavab

Əhli- beyt məktəbinin əqidə üsulları tovhid, nübuvvət, ədalət, imamət və məad məsələlərindən ibarətdir. Bütün müsəlmanlar tovhid, məad və nübuvvətdə həmfikirdirlər. Lakin ədalət və imamət məsələsində on iki imam şiəsi ilə digər İslam firqələri arasında (mötəzilədən savayı ki, ədalət məsələsində şiə ilə həmfikirdir) ixtilaflar mövcuddur.

Doğrudur, ədalət Allahın sifətlərindəndir və istilahi cəhətdən tovhidə ədalət və Allah təalanın digər sifətləri daxildir. Lakin ədalət məsələsi çox mühüm olduğundan, əşairə ilə ədliyyənin (imamiyyə şiəsi ilə mötəzilə İlahi ədalətə inanırlar) ayrılığına səbəb olmuşdur. Bunun bir çox təsirləri vardır. Ədaləti ayrıcana bəhs edərək, əqaidin üsullarından biri kimi qeyd etmişlər. Dünya İslamı kəlamı cəhətdən üç qrupa bölünürlər: Əşairə, mötəzilə və şiə. Şiə və mötəzilə İlahi ədalətə inandıqlarından “ədliyyə” adlanırlar. [1]

Ədalətin mənası:

Ədalətə etiqad hüsn və qobhe əqli (yəni, yaxşı və pisin zatı cəhətdən əqli olması) ilə sıx bağlıdır. [2] Ədliyyə inanır ki, Allah təalanın təkvini və təşrii fellərinin əlaqəsi hüsn və qobh əqli ilə xarakterizə edilir. İnsan ağlı müəyyən səviyyədə hüsn və qobh (yaxşı və pis) felləri dərk etməyə qadirdir. Yəni Allah pis iş görmür. Bu (Allah qorusun) o demək deyil ki, Allaha əmr və qadağan edilsin. Daha doğrusu bu o deməkdir ki, Allah təala üçün pis iş görmək mümkünsüzdür. Əlbəttə mötəzilənin bu barədə nəzərlərinin çatışmamazlıqları vardır ki, öz yerində bəhs edilməlidir. Lakin “şiənin əqidəsi məsumların arxasınca getməklə belədir”. [3] Bu tozihlə ədalət Allahın sabit kamal sifətlərindəndir. [4] Yəni Allah zülm etmir, pis və sağlam ağıla zidd olan işlər görmür. [5] Ədliyyə yaxşı və pisin əqli olmsı qaydası ilə bir çox kəlam qaydalarını, məsələn: Səxavətliyə şükrün vacibliyi ilə lütf qaydasını, cəbr və ixtiyar məsələsini və onun nəticəsini isbat etmişdir. [6]

Əşairə, tarix və əqaid:

Əşairə Bəsrə əhalisindən olan “Əbul Həsən Əşəri”-nin tərəftarlarına deyilir. O illərlə Əbu Əli Cəbainin (Şeyx Mötəzile) böyük şagirdlərindən olmuşdur. Amma ustadla ayrılaraq yeni kəlami İslam məzhəbi təsis etdi. Onun ayrılmasına səbəb olan ixtilaflar ədalət və Qurani- Kərimin yaradılması bəhsləri olmuşdur. Bu ayrılıq hicri ili ilə 300- cü ildə baş vermişdir. [7] Əşərilərin metodu mötəzilənin metodu müqabilində ki, dəlil və kəlam idi, “əhli- sünnət” məzhəbini təqul edərək gücləndirdi. İslam cəmiyyətlərinin əksəriyyəti əhli- sünnət məzhəblərindəndirlər və əşəridirlər. [8]

Bu kəlam məktəbinin digər əhli- sünnət məzhəblərini üstələməsi və istilasının səbəbi siyasi hədəflərlər ücbatından olmuşdur. Abbasilər dövlətinin, Mütəvəkkilin zamanından Muqtədirin zamanına qədər (295- 320- ci illə) mötəzilə və əqlçilərə təzyiqləri davam etmişdir. Bu ara zamanda (295- 320) Əbul Həsən Əşəri etizal məktəbinə tövbə edərək, hədis əhli məktəbinə dail oldu. Bu əqidə də Abbasi xəlifələrinin və səlcuq hökmdarlarının qəbul və təsir etdikləri bir əqidə olmuşdur. [9]

Əşərilərin əqaidi:

Əbul Həsən Əşəri öz kəlamını dörd bünövrə üzərində və hər bünövrəni on əsasda yaratmışdır ki, bunların bəzi üsulları bizim bəhsimizə aid olduğu üçün bəyan edirik: [10]

Allah- təala bəndələrin əməllərinin yaradıcısıdır.

Allah- təala pis iş görə bilər.

Allah- təala günahsız insanlara əzab verə bilər.

İtaəti vacib olan imam olmadığı halda zamanın hakiminin əhkamına itaət etmək lazımdır.

Böyük günah sahibi əgər tövbə etmədən dünyadan köçərsə onun hökmü Allahdadır. Allah onu ya rəhməti ilə bağışlayar yaxud da peyğəmbərinin şəfaətinə çatdırar.

Həmçinin deyirlər: Ağılda əşyaların yaxşı və ya pis olmasına dəlalət edən bir şey yoxdur. Daha doğrusu şərin bildiyi hər hansı yaxşı işlər gözəl, şərin pis hesab etdiyi hər hansı işlər çirkindir. Yəni Allah həqiqi mömin insanı cəhənnəm atəşində yandıra bilər. Yaxud günahkar bir şəxsi cənnətə daxil edə bilər. Bütün bu batil inanclar yaxşı və pisin əqli olmasını rədd etməklə və təbii olaraq İlahi ədaləti inkar ilə fərdi və ictimai həyata təsir etmiş və İlahi ədalətə inanan alimlərin ədaləti əqaidin üsullarından birinə çevirmələrinə səbəb olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdir ki, əşərilər Allahın ədalətini inkar etmirlər. Amma onların inancında ədalət yəni Allah nə edirsə odur və ağıl onu müəyyən edə bilməz.

Əlaqəli indeks: Məfhume ədl dər Üsuliddin, sual 10101.(sayt: 10095).



[1] - Amuzeşe əqaid, Ayətullah Misbah Yəzdi, səh 161.

[2] - Miləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 332.

[3] - Amuzeşe əqaid, səh 162.

[4] - Bədayətul məarifdən tərcümə, cild 1, səh 112.

[5] - Üsuli şie və üsuliha, Şeyx Muhəmməd Hüseyn Al Kaşifəl Ğitai, səh 74.

[6] - Həmin mənbə, səh 75.

[7] - Fərhənge ferəqe İslam, Muhəmməd Cavad Məşkur, səh 54.

[8] - Həmin mənbə, səh 56.

[9] - Həmin mənbə, səh 56 və Meləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 31.

[10] - Fərhənge ferəqe İslam, səh 56, 57 və 58.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • İlahi kitabda hər rətb və yabis var, kitabdan məqsəd, mövcud Quandırmı? Rətb və yabisdən məqsəd nədir? Onlar necə varlıqdır?
    6342 Təfsir 2010/11/10
    Bəzi ayələrdə "kitabi mubin" qeyd olunub və ondan məqsəd Qurani kərim olmasına baxmayaraq, amma bu ayə və buna oxşar ayələrdə ki, ilahi elmin sənədini açıqlayırlar, "kitabi mubindən" məqsəd, varlıqlar yaranmamışdan qabaq, ilahi elmin mərhələsidir ki, onun özü digər kitab və lövhələrə şamildir, onun keyfiyyət və miqdarı, bizə məlum deyil.
  • Qəbrdə müsəlman və qeyri-müsəlman üçün sual-cavab necədir?
    9442 Qədim kəlam 2014/05/20
    Bərzəx sözü ərəbcədən lüğətdə pərdə və iki əşyanın arasında qərar tutan maneəyə deyilir; amma məşhurlar kalamında bərzəx dünya ilə Axirət arasında Allah-taala tərəfindən yaradılmış bir aləmdir. İnsanın ölümündən sonrakı ilk mənzili də oradır. Bərzəx aləmindən məqsəd həmin qəbr aləmidir. Elə bir aləm ki, insan ölümdən sonra Qiyamətə ...
  • منظور از «ادبار النجوم» در قرآن چه زمانی از شبانه‌روز است؟
    1512 Təfsir 2022/11/01
    خدای متعال در بخش پایانی سوره‌ی طور، به بیان احوال مشرکان و عذاب اخروی آنها پرداخته و پس از آن به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا در اجرای فرامین الهی صبر پیشه کند و به عبادت و تسبیح و تقدیس او بپردازد. در آیه ...
  • Modern dünyada dinin yol göstərməsi necə təsəvvür olunur?
    7189 Təzə kəlam 2011/06/12
    "Din" kəlməsi bütün dinlərə istər səmavi olsun istərsə də olmasın, təhrif olmuş olsun və yaxud təhrif olmamış (İslam) olsun, şamil olur. Bizim əqidəmiz budur ki, İslam dini yalnız buna malikdir ki, bütün dövr və əsrlərdə müsbət yol göstərməyə malikdir; Çünki İslam bütün dinlərin sonuncusu və ən kamil İlahi ...
  • Deyilir: Əgər niyyət pak olsa bəsdir və dua və ziyarətə daha ehtiyac yoxdur; bu doğrudurmu?
    9737 Əməli əxlaq 2010/11/10
    Bu şeytanın insanları dua, ziyarət və digər əməllərdən uzaqlaşdırmaq üçün olan bir hiyləsidir, çünki dua və təvəssül imamların vasitəsi və Allahın bir başa olan əmri ilə insanların öhdəsinə qoymuşdur. İnsanlara nümunə və qəlblərinin saf olmasına dualar səbəb olub məsum imamlarla daha çox əlaqə yaratmağa səbəb olmuşdur. Bütün ...
  • Haram yoldan əldə edilmiş və sahibi də məlum olmayan pulun xumsu ödənməlidirmi?
    6494 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/15
    Haram yol ilə əldə edilən pul əldə edənin şəxsi malikiyyətində deyil. Öz əsas maliki və ya maliklərinə qaytarılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, Maliki məchul malın hökmündədir. Və xumsu yoxdur. Bəlkə o pulun bütövü Camiuş- şərait bir mərcəi təqlidin ixtiyarında olmalıdır və ya onun icazəsi ilə sahibinin niyyətinə ...
  • Төвбә сурәсинин ики сон ајәсинин сәнәд вә әһвалаты нәдир?
    6853 Təfsir 2010/04/22
    Үмуми олараг суалда гејд олунан “сәнәд”дән мәгсәдин нә олдуғу там ајдын дејил вә заһири белә олан суалларын мүәјјән ҹавабы јохдур. Амма, ола биләр бу сөздән мәгсәд, ајәнин назил олма сәбәби вә ја тәфсири олсун. Јахуд, Гуранын охунушларында олан бәзи ихтилафлара ҝөрә мәсум Имамлардан ...
  • Bəni İsrailin dana pərəstişinin cəzası hikmətli idi?
    6925 Təfsir 2012/04/17
    Təfsirçilər bu ayədə Allahın öldürmək əmrindən məqsədində üç ehtimal veriblər: 1. Bu əmr, imtahan əmri olub və onların tövbəsiylə bu əmr onlardan götürülübdür. 2. Bu ayədə qətldən məqsəd şeytani vəsvəsələri və nəfsani şəhətlər kəsməkdir. 3. Ayədə qətldən məqsəd, həqiqi qətldir yəni bir- birinizi öldürüb həlak ...
  • Fəlsəfə, irfan, ağıl və hikmət arasındakı fərq nədir?
    14299 İslam fəlsəfəsi 2012/04/19
    Fəlsəfə – ən xüsusi mənada varlıq aləmindəki gerçəklikləri dərk etmək üçün zehni, əqli və istidlal yönlü səylər mənasınadır. Hikməti fəlsəfədən fərqli bir məsələ hesab etdiyimiz halda o, fəlsəfədən yüksəkdədir və ilahi və lədünni mənşəyə malikdir. Quranda da “ilahi bir əta və nemət” kimi qeyd olunmuşdur. Belə ki, ...
  • Müsəlmanlar arasında müxtəlif firqələrin yaranmasının səbəbləri nədir?
    10696 Qədim kəlam 2010/12/07
    Müxtəlif məzhəblərin yaranmasında, çoxlu səbəblər var. məsələn, bir dəstənin peyğəmbər (s)- in həzrət Əli (ə)- nin imamlığı barəsində olan vəsiyyət və əmrlərinə diqqət etməmələri, digər dinlərin ardıcıllarinin müsəlmanların içinə yol tapması və mədəniyyət cəhətdən onlarla qarışmaları, islamın əsl təlimlərindən və Əli- beyt (ə)- in maarifindən uzaq düşmək bir əsrə yaxın ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164847 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164435 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119909 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113977 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111163 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94257 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54933 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54704 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46349 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45943 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...