İslamın insanlara qiymət verməsi mədəniyyətində, insanların şəxsiyyətini üç müsbət kəlməylə açıqlayır:

1-     Ədalət: İslamda o insan ki, öz ruhunu o cür tərbiyyə etmişdir ki, günah qarşısında möhkəm durmuş və itaət müsabiqəsində həmişə digərlərindən qabaqda olmuşdur, buna "ədalət" deyilir. Bu cür insan özünü günahlardan qorumuş və ilahi əmrləri yerinə yetirməkdə hamıdan birinci olmuşdur.

Bu məqam ən azı yaxşı insanların məqamıdır. Allahın razı olması da elə bundan ibarətdir ki, insanlar hamısı bu dərəcəyə sahib olsunlar.

Bu məqama çatmağın yolu (kəbirə) böyük günahlardan çəkinmək və (səğirə) kiçik günahlara qovuşmaqda israrlı olmaqdır. Amma lazım deyil günah etməyi fikrinə gətirməsin.

2-     Əzəmət: o insan əzəmətə sahibdir ki, ədalətdən yüksək məqama getmiş və Allahın saleh bəndələrindən və təmiz bir insan olmuşdur. Bu cür insanlar nurlu və parlaq ruha malikdirlər.

Belə insanlar günah dikrinə düşməkdən yox, bəlkə ruhu çirkləndirən hər bir pislikdən izaqlaşırlar. Bu əzəməti bir çox ibarətlərlə misal üçün "vərə", "zöhd", "Taliye tulue ismət", (ismətə yaxın bir məqam) "səlibul iman" və "nafizul bəsirət" kimiləriylə açıqlayırlar.

Bu nöqtəyə işarə etmək lazımdır ki, ismətdən aşağı və ədalətdən yuxarı məqamı əzəmət adlandırırıq və insanlara nisbət veririk. İsmətdə (məsum) bunun kimi o dərəcələrə bölünür. İnsan hər nə qədər Allaha yaxın olsa, dünyada kı vilayətə yiyələnmiş və bir çox şeylərə qüdrəti çatacaqdır. Bunun üçün də Allah övliyaları bir məqamda olmamış və bir- birindən fərqli olmuşdurlar.

Amma bu o demək deyil ki, hər bir şəxs bunu əldə edir. Çünki bu məqamı əldə etmək üçün "nur"- dan bəhrələnib "zülmətdən" uzaq olmaq lazımdır.

Baxmayaraq ki, Quran və əhli beyt maarifində bu iki kəlmə yaxşı insanları və yaxşılıqları əks etdirmiş və yaxud pis insanlar və pislikləri hekayət etmişdir. Bunun üçün də bəzilərini "saleh bəndə" "ruh nurunun sahibi" və "nurani ruhdan bəhrələnmiş" adlandırmaq yalnız ilahi nur və nurlara səlahiyyəti olan eyğəmbərlərə və məsum imamlara (ə) məxsusdur.

Nəticədə: Əzəmətin məqamı ədalətdən yüksəkdir" çünki ədalətdə böyük günahları tərk edib kiçik günahlrda israrlı olmamaq kifayət edir. Amma Allahın saleh bəndələri isə ən üstün zöhd (zahidliyə) yiyələnmişdirlər ki, onların bütün vücudlarını əhatə etmişdir.

Mütləq şəkildə də saleh bəndə ləqəbinə ləyaqətli görünmüşdürlər.

əzəmətli və şəxsiyyətli bir insan nurlu bur ruha malikdir; çünki onun kamil ağlı və yüksək ruhu onu zülmət və qaranlıqlardan uzaqlaşdırmış və yalnız saleh əməl və ibadət ətrafında səy etmişdir.

Bu xüsusi bur və parlaqlıq, yüksək mərifət, xalis iman, saleh əməl, pak və təmiz nütfə və bunların başında mütləq vəlinin (Allahın) vəonun mütləq övliyalarının (məsumların) səmərəsinin məhsuludur.

O nur, hər bir insanın həqiqətini canlandırır. O cür ki, bəzi insanların həqiqəti zülmət qaranlıq kimi pərdə arxasındadır.

Allahın saleh bəndələri bütün yaxın əməlləriylə müqəddəs ruha yiyələnmə bilmişdirlər. müqəddəs ruh bir mələk yox bəlkə pak və böyük ruhdur ki, Allahın rəsulundan (s) başqa heç bir Peyğəmbər ona yəyələnməmişdir və o ruh həmişə məsum imamlara kömək olmuşdur.

Son nəticə budur ki:

1. Baxmayaraq ki, bəzi insanlar böyük şəxsiyyətlərdir, amma olduqları məqam ismət məqamını kölgəsinə belə çata bilməz. İsmət bir çox işlərə bağlıdır ki, onların ən ucasını yalnız 14 məsumda (Allahın salamı onlara olsun) körmək olar. Nə üçün və necə? Bunu bilmək üçün bizim sözlərimizi sonuna kimi izləyin.

2. Bir çox böyük şəxsiyyətlər həzrət Əbülfəzl, həzrət Məsumə, həzrət Zeynəb, həzrət Rüqəyyə, həzrət Əbu Talib, həzrət Xədicə, həzrət Fatimə binti Əsəd (mirəlmpmininin anası) həzrət Əli Əkbər və bir daha neçə belə böyük şəxsiyyətlər məsum deyildirlər. amma bunların hamısı "Əzəmət" məqamına yiyələnərək Allah övliyalarına məxsus olan yerdə özlərinə yer tutmuşdurlar.

O şəxsiyyətlərin əzəmət məqamını isbat edən dəlillər.

İsmət dəlil və imamın öz iddiası yolu ilə sabit olur. amma Allahın seçilmiş övliyaları ki, əzəmət məqamına sahibdirlər, heç zaman buna iddia etməmiş və müqəddəs ruhun onların ismətini təsdiqləyən heç bir dəlil yoxumuzdur. Onların əzəmətlərini təsdiqləyən bir neçə dəlil varımızdır ki, onlardan bir neçəsinə işarə edirik:

Həzrət Əbu Talib (ə)

Hədisdə gəlmişdir: Bir şəxs- həzrət Əmirəl- möminin Əli (ə)- a tənə və atasına ləkə vurmaq məqsədilə bir dəstə insanların arasında (düşmənlər tərəfindən yayılmış təbliğat nəticəsində ki, deyirdilər cənam Əbu Talib müsəlman deyil). O həzrətdən soruşdu: Sənin atan cəhənnəm odunda Allah əzabına düçar olmuşdur?

O həzrət buyurdu: And olsun o Allaha ki, Məhəmmədi (s) Peyğəmbərliyə seçmişdir, mənim atam hər günahkara şəfaət edir Allahda onun şəfaətini qəbul edir. Ola bilər ki, mənim atam cəhənnəm odunda əzab olsun, amma onun övladı Əli cəhənnəm və cənnət nemətlərini ayıran? And olsun Allaha mənim atamın nuru qiyamət güna başqa nurları söndürər yalnız beş kimsənin nurunu söndürə bilməz. çünki atamın nuru bizim nurumuzdandır. Bizim nurumuz isə iki min il əvvəl Adəm Peyğəmbərin yaranmasından qabaq yaranmışdır.[1]

Həzrət Xədicə (ə)

Allahın rəsulu (s) öz Meracından belə xəbər verir ki, Meracdan qayıtdığım zaman Cəbrailə dedim: Mənimlə işin və ya məndən bir istəyin var? Dedi: istəyim odur ki, " أن تقرأ علی خدیجة من الله و منی السلام"

Allah və mənim tərəfimdən Xədicəyə salam yetir...[2]

Allahın rəsulu (s) " إن الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین "

"Şübhəsiz ki, Allah Adəm, Nuh, İbrahim ailəsi və İmran ailəsini dünya əhli üçün seçib təyin etmişdir" ayəsinin təfsirində buyurur: (bunlardan başqa seçilən insanlar) Əli, Həsən, Hüseyn, Həmzə, Cəfər, Fatimə və Xədicədir ki, dünya əhlinə sərvər və seçilmiş insanlardır".[3]

Bəs bu nöqtəyə də diqqət etmək lazımdır ki, Allahın salamı oinsanlara nazil olur ki, Allahın əmrləri qarşısında hər an təslim olsun.

Həzrət Fatimə binti Əsəd (həzrət Əmirəl mömininin anası.

Böyük alim və müqəddəs (hədis tədqiqatçısı) hacı Şeyx Abbas Qumi (Məfatihul əl- cinanın tərtibçisi) bu əzəmətli və böyük şəxsiyyətə sahib olan qadının haqqında yazır: "Onun uca və parlayan məqamı (ki, Allah ondan razı olsun) Əmirəl möminini Kəbə evində dünyaya gətirməsindən məlumdur. Bundan əlavə o Allah rəsuluna ilk iman gətirən insanlardan biridir ki, onbirinci şəxsdir iman gətirməsini aşkara elan edir. Allahın rəsulu (s) həmişə ona ehtiram etmiş və əzəmətli olaraq ana deyərək səsləmişdir."

Bir çox ravilərdən rəvayət olmuşdur ki, onun vəfatı zamanı, Allahın rəsulu (s) onun üçün ağlayıb əzadarlıq keçirtdi. O həzrət onu özünün xüsusi köynəyində kəfən edib ona namaz qıldı, onun cənazə namazında qırx təkbir deyib, onu axirət səfəri üçün özü qəbrə qoydu"...[4]

Həzrət Məhəmməd (s) onu vəsf edərkən buyurur: O, Allahın ən gözəl bəndələrindən biri idi ki, Əbu Talibdən sonra mənə qarşı bütün yaxşılıqlara əməl edirdi.[5]

3)- Üçüncü kəlmə ki, İslam qanunlarında ona qiymət verilmişdir, "İsmət" kəlməsidir; ona qısa olaraq işarə edirik: (əqidə) Etiqad maarifində ismətə yiyələnən insana məsum deyilir. Məsum o şəxsdir ki, Allahın lütfü sayəsində hər cür pislik, günah və çirkin əməllərdən uzaq olmuşdur; əlbətdə məcbur olaraq yox, bəlkə o işləri görməyə ixtiyarı vardır amma bütün bunlardan çəkinirlər. İmam Cəfər Sadiq (ə) bu haqda buyurur:

«المعصوم؛ هو الممتنع بالله من جمیع المحارم. و قد قال الله تبارک و تعالی:

و من یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم»

Məsum o şəxsdir ki, Allahın vasitəsiylə bütün günahlardan hifz olur. Allah Taala buyurur: Hər hansı bir şəxs Allaha pənah aparsa, həqiqətən doğru yola hidayət olmuşdur.[6]

Nöqtə: Elmlə ismətin bir- biriylə yaxın rabitəsi vardır. O cür ki, ismətin mənşəyi də elm və mərifətdir. İnsan o zaman bir şeyin həqiqətini dərk edir ki, onun əsər və nəticəsindən xəbəri olsun. Belə olan halda insan istər- istəməz o işi tərk edir və yaxud o işə başlayır.

İsmətin məxsus olmasının sirri:

Soruşursunuz: Nə üçün məsum olmaq on dörd məxsus insanlarda məhdudiyyətlənmiş və başqa insanlar məsum deyildir?

Birinci nöqtə: Bunun cavabının lazımdır ki, Allahın iradə, hikmət və təqdirindən dərk edək. Bu cür seçim Allahın iradə və məsləhətinə bağlı olduğunu bilməliyik. Amma bu iradə və məsləhət əlbəttə ki, hikmət və ədalət çərçivəsindən kənar deyildir. Dini mətləblərdən bunu başa düşmək olar ki, insanın həyatı bu maddi dünyadakı bir neçə ilə bağlı düyildir və ruhun yaranması insan cisminin yaranmasından daha çox illər əvvəl yaranmışdır.[7]

Bunun üçün də bizim keçmişdə qarşımıza qoyduğumuz məqsədlər və Allahın hər bir insanın gələcəyinin necə olacağının bilməsi ki, hansı doğru yolu seçəcək və hansı biri münhərif olacaqdır. Bir çox müsbət məqamların birləşməsiylə məqam və üstünlük müəyyən olur misal üçün: İsmət, elm, Peyğəmbərlik, imamət vəhyin nazil olmasına yol açır. Bunun mənasını daha yaxşı anlamaq üçün nüdbə duasının bi hissəsinə diqqət edin:

«اللهم لک الحمد علی ماجری به قضائک فی اولیائک...؛»

İlahi sə özün öz Peyğəmbər və övliyalarının haqqında qərar verməlisən, sənin iradən qarşısında ürəkdən təslim olub sitayiş edirik. Sənin övliyaların o insanlardır ki, onların özü və dinin üçün xalis (məxsus) qərar vermisən. Onlara üstünlük verib seçməyin nişanəsi odur ki, qiyməti olmayan, hədsiz və əbədi olan memətdir. Heç bir zaman azalmaz və sona çatmazdır ki, onların guzurunda qərar vermisən. Amma bu cürbəhrələnməyin əslində bir dəlili vardır ki, sən onlarla (əvvəlki aləmlərdə) şərt kəsmisən ki, bu yalançı dünyada zahid olub və onun sərvət və mənfəətləri qarşısında diqqətsizlik etsinlər. o zaman onlar bu şərti qəbul etdilər və səndə bilirdin ki, buna vəfadar olacaqlar. Nəticədə onları qəbul edib öz yanında onları əziz etdin. Sonra isə öa kəramət və məqamını onlara əta etdin (o zamana kimi ki) mələklərini onlara nazil edib onları kəramət sahibi qərar verərək onlara vəhy nazil etdin. Onları əziz edib özünə məxsus olan elm süfrəsində əyləşdirdin. Onlara elm bağışlayaraq bu cür insanları özünə doğru hidayət edib cənnətə daxil olmaq üçün vasitəçi oldun."

Bu duanın bəzi hissələrinə nəzər saldıqda bunu əldə etmək olur ki, insanlar əvvəlki elmlərdə, imtahan səhnəsini arxada qoymuşlar bunun üçün də insan özünü əziz və əzəmətli olmaq və Allahla rabitə yaratmaq müsabiqəsində özünü məğlub olmaq istəmir. Bu aman imtahandakı şərtlərdən az bir hissəsini belə yetirsələrdə Allah Taala bilirdi ki, yalnız bu insanlar öz əhdlərinə vəfadardırlar; bunun üçün də öz nemətlərini onlara bağışladı. O nemətlərdən bir neçəsi də bunlardan ibarətdir: Allaha yaxın olmaq, əlini zikr etməkdən bəhrələnmək, sitayiş etmək, mələklərin onlara nazil olması, vəhyin onlara nazil olması və xüsusi elmdən bəhrələnmək, insanların cənnətə getməsinə səbəb olmaları. Allah dərgahına doğru yol göstərmək və ...

Bunun üçün də bəziləri imam və bəziləri də Peyğəmbər olmuşdur.

Bəziləri isə ismət məqamına layiq görülmüşdür, əlbəttə hər məqamında özündə bir çox ardıcıl məqamlar vardır ki, o mərtəbənin əhlinə layiq görünür.

Amma bunu da bilmək lazımdır ki, İslam Peyğəmbəri həzrət Məhəmməd (s) və onun övladlarının məqamı bütün seçilmiş insanların məqamından yüksəkdir. Nə üçün? və necə?

Bu mövzuda həzrət imam Əli ibn Musa Rza (ə)- ın sözlərinə diqqət edin: "o uca və əziz tanrı bizi bir cür təyid etmişdir ki, bizimlə həmişə birlikdə olan müqəddəs ruhu qərar verdi. O ruh bir mələk olaraq bizdən əvəlki insanların heç birində olmamışdır yalnız Allahın rəsulunda. Bu ruh biz imamların hər biriylə ayrı- ayrılıqda bir olmuşdur və odr ki, imamlardan şüdafiə edərək, imamlar müvəffəq olurlar. O nurdan olan bir sutundur bizlə rəbbimizin arasında qərar tutmuşdur.[8]

İkinci nöqtə: Allahın insanlara və hər bir yaranmışa verdiyi az və ya çox nemətlər yaradılmışın ehtiyacı olan ölçüdə verilmişdir. O cür ki, iki əl və iki qulaq bir dil insana kifayət qədər bəs olduğunu bildirir. İslam dinində isə yalnızon dörd məsumun (ə) əvvəlki nəsillərdə olmaması. Onların buna ehtiyacı olmamasını açıqlayır. İixtiyarında olsun. İsməti vücuda gətirən amillər də bəs o zaman olmamışdır ki, digər insanların ixtiyarında olsun. İsməti vücuda gətirən amillərdən biri də "ruhul qüdus" müqəddəs ruhdur. Əlbətdə əvvəlki bəhslərdə ona işarə olundu indi isə onun açıqlaması.

Şiənin etiqadı budur ki, Allah- Taala seçilmiş bəndələrini müqəddəs ruhla təyid edir. Bunun vasitəsiylə hər növ qəflət və xətadan amanda qalırlar. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurur: "Həqiqətən Allahın rəsulu (s) Ruhul Qüdus) müqəddəs ruhun vasitəsilə Allahın təyidini əldə etmişdir. Onun vasitəsilə idi ki, insanların məsələlərinin həllində heç bir zaman səhv və xətaya yol verilməzdi."[9]

Bundan əlavə, məsum imamlardan bizə çatan rəvayətlərdə gəlmişdir ki, imamın isməti yalnız onların imam olduqları dövrə məxsus deyil, bəlkə imamətə seçilmişdən əvvəl də "ismətdən" bəhrələnmişdirlər.

İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur: "Ey Cabir! (İmamlar və Peyğəmbərlər) Ərşin altından tutaraq yerin altına qədər müqəddəs ruhla tanınmış və onun vasitəsilədir ki, onların hamısına elmləri vardır.[10]"

Başqa bir rəvayətdə isə buyurur: "Müqəddəs ruh əbədi olaraq həmişə imamın vücudunda sabit qalır. İmam onun vasitəsilə şərqdə və qərbdə, quruda və dəryada olan hər bir şeydən xəbəri olur. (bir nəfər soruşdu:) sənə fəda olum: İmam bunu edə bilər ki, öz əliylə uzaqda olan misal üçün Bağdadda olan bir əşyanı götürsün?

Həzrət buyurdu: Bəli!Bundan əlavə buna qüdrəti çatır ki, Allahın ərşi altında olan hər bir şeyə imkanı çatır.[11]

Bu hədis, imamın dünyada olan o böyük qüdrətə malik olduğunu bildirir ki, Allahın izni ilə onun ixtiyarında qoyulmuşdur. Bəs bundan məlum olur ki, elmlə qüdrətin arasında rabitələri vardır.[12]