1. İmam lüğət kitablarında rəhbər mənasında gəlibdir. O şəxsə imam deyilir ki, öndə gedə və digərləri ona tabe ola.

Rağib müfrədatda deyir: İmam o kəsdir ki, onun ardınca gedirlər. [1]

2. Elmi termində, kəlam elmində imamət barəsində müxtəlif təriflər açıqlanıbdır.

Şiə nəzərindən imamətin tərifi belədir: Ümumi dini rəhbərlik ki, camaatın hamısını dini və dünyəvi faydaları qoruyub- saxlamaqda camaatı həvəsləndirmək və onları həmin faydalara əsasən onlara zərər olan şeylərdən çəkindirməyi ğhdəsinə almaqdır. [2]

Amma əhli- sünnənin nəzərindən imamət belə tərif olunubdur: İmamət ümumi rəhbərlikdir, camaatın dini və dünyəvi işlərində, Peyğəmbərin canişini olaraq. [3]

3. İsmətin məna və məfhumu: İsmət lüğətdə saxlamaq və mane olmaq mənasındadır. Kəlam elmində isə, nəfsin adətindən ibarətdir ki, ilahi əmrlərin əksinə getməməyi tələb edir. Bu nəfsi adət insanı xəta və səhvdən qoruyur.

İsmət vacibi vəsifə ilə qarşı çıxmamağı tələb edən nəfsi adətdir. Fərq etmir bilərəkdən olsun ya səhvən ki, onun əksini yerinə yetirməyə qadir olduğu halda. [4]

Şiə bu etiqaddadır ki, imamət Peyğəmbərliyin davamıdır. Bu fərqlə ki, Peyğəmbər (s) şəriətin bünövrəsini qoyan və ona vəhy nazil olurdu. Amma imam şəriəti açıqlayan və onu qoruyandır. Buna əsasən, mam Peyğəmbərə vəhy nazil olması məsələsindən başqa, bütün işlərdə onunla eynidir. [5] Peyğəmbər üçün zəruri sayılan bütün şərtlər, islamın üsul və fürusu və maarifinə olan elm və ...... gizlində və aşkarda olan səhv və günahdan məsum olmaq kimi, həmin şərtləri imam üçün də zəruri bilir. İsmət sifətini bilmək üçün hiss və Allahın bəyanı yolundan başqa bir yol olmadığı üçün, imaməti də Peyğəmbərlik kimi nəsb olma yolu ilə bilir və deyir: Bu məqam sahibi Allah tərəfindən təyin olunur. Amma şiənin əksinə olaraq əhli- sünnə, bu dini və ictimai məqam və məsuliyyəti, xəlifə olan şəxsə camaat tərəfindən verilmiş ictimai hədiyyə bilirlər. Xəlifə süçki yolu ilə bu məqama yetişir. Bu məna iki dəstə (şiə və sünni) tərəfindən verilmiş tərifə diqqət etməklə ələ gəlir.

İndi iki dəstənin bəzi dəlillərinə diqqət edin:

A). İmam (ə)- üçün ismətin zəruri olmasının əqli sübutları:

1. İmam şəriəti qoruyan, Peyğəmbərlərin yolunu açıqlayan və insanların tərbiyəçisi olduğuna görə, camaatın yüz faiz etimad etdiyi şəxs olmalıdır. Əgər məsumolmasa bu etimad aradan gedər.

2. Əgər imam günah etsə, onun hörmət və sevimliliyi qəlblərdən gedər və daha heç kəs onun əmrlərinə itaət etməz. nəticədə imamın nəsb olması faydası aradan gedər. [6]

3. Əgər imam məsum olmayıb və günah etsə, əmr be məruf- və nəhy əz münkər cəhətindən onu məkruh edib və cəzalandırmaq vacib olar. Halbu ki, imamla belə rəftar həm imamın nəsb olunma hədəfini aradan aparır, həm də itaət ayəsinə (nisa, 59) ziddir. Çünki həmin ayə, imama itaət və onun məqamına hörmət etməyi mütləq şəkildə qeyd etmişdir. [7]

4. İmam Peyğəmbər (s) kimi şəriəti qoruyandır. Ona görə də məsum olmalıdır. Çünki qorumaqdan məqsəd elmi və əməli cəhətdən qorumaqlıqdır. Məlumdur ki, elm və əməldə şəriəti qorumaq, yalnız məsum olduqda mümkündür. Çünki qeyri məsum ən azı səhv edir. Əgər şəriətin bəzi hissəsini qorumaqla kifayətlənsək, onda qalan hissəsini şəriət qoyanın nəzərindən etibarsız saymaq lazımdır. Halbu ki, zərurət onun əksinə hökm edir. Çünki Peyğəmbər (s) bütün hökmləri təlim etmək üçün gəlibdir.

5. Qeyd olunduğu kimi, imamın nəsbinin olmasının fəlsəfəsi, camaatın hidayətidir, səhvdən qorunmaq yolunda ki, elmi və əməli yolunu azmağa səbəb olur.

Əgər imamın özü də səhvə düçar olub və ondan amanda qamasa, imamın nəsbinin vacibliyinin fəlsəfəsinə əsasən, özünün hidayət tapması üçün, onun üçün də, imama ehtiyaclı olmaq zəruri olacaq ki, onun səhvlərini ona məlum etsin və düz yola hidayət etsin. Deməli o biri imam məsum olmalıdır.

əgər o da məsum olmasa, digər bir imamın olması lazımdır və .... beləliklə imama ehtiyaclı olmaq sonsuz davam edəcək. Bu da təsəlsüldür ki, ağılın hökmü ilə qeyri- mümkün və batildir. Deməli məsum imam olmalıdır ki, isməti olsun və onda xəta olmadan digərlərinin hidayətinə qadir olsun. [8]

B). Nəqli sübutlar:

Quranda Peyğəmbərlər və imamların isməti barəsində ayələr var ki, onların bəzisinə işarə edirik:

1-     İmamət ayəsi: (Ya rəsulum) Yadına sal ki, İbrahimi öz Rəbbi bir neçə sözlə imtahana çəkdiyi zaman, o, (Allahın əmrlərini) tamamilə yerinə yetirdi. (belə olduqda Allah ona:) Səni insanlara imam(dini rəhbər, başçı) təyin edəcəyəm, dedi: (İbrahim isə:) Nəslimdən necə?- deyə soruşdu. (Allah onun cavabında:) "(Sənin nəslindən olan) zalımlar mənim əhdimə (imamlığıma) nail olmazlar". Buyurdu." [9] Bu ayə açıqca buyurur ki, imamət məqamı olan ilahi əhd zalımlara yetişməz. bu bir tərəfdən, digər bir tərəfdən isə, hər bir günah, böyük və balavalığından asılı olmayaraq, zülmdür və Allah ondan razı deyil. Çünki Allah buyurur: "Bunlar Allahın hədləridir (hökmləridir). Onlardan kənara çıxmayın. Allahın hədlərindən kənara çıxanlar, əlbəttə zalımdırlar." [10]

Bu ayəyə əsasən, günah kiçik və böyük olmasından asılı olmayaraq, zülm sayılır. Çünki Allahın əmrindən çıxmaqdır. Buna əsasən burada iki şey qətidir:

a). Hər bir günah (kiçik ya böyük) ilahi əmrlərin əksinə olduğuna görə, zülm sayılır.

b). Allahın əhdi zalımlara nail olmaz.

Nəticə budur ki, imamət ilahi məqam və əhddir. [11]

Qurani- kərim ilahi vəzifələri o şəxslərə məxsus edib ki, zülm etməsinlər. Digər tərəfdən bilirik ki, hər bir günah ən azı özünə zülmdür. Hər bir günahkar Quranda zalım adlanır. Deməli ilahi vəzifə sahibi olan imamlar, bütün zülm və günahlardan pak və uzaqdırlar. [12]

2-     Təthir ayəsi: "Ey Əhli-beyt! Həqiqətən, Allah sizdən (hər cür) çirkinliyi (pisliyi, günahı) uzaq tutmaq və sizi pakdan pak etmək istər." [13]

Bu ayənin Əhli- beyt (ə)ın ismətinə dəlalət etməsidir ki, Allahın iradəsinin əhli- beyti bütün kinliklərdən pak etməsinə yönəlməsi, onların günahdan məsum olmaları ilə bərabər və onu lazım tutur. Çünki, ayədə ricsdən məqsəd, hər cür fikiri, ruhi və rəftari çirkinlikdir ki, günah onun mənalarından biridir. Bu iradə xüsusi şəxslərə aid olub, nəinki ümmətin hamısına, ona görə də təbiidir ki, təthir ayəsi, hamıya aid olan paklanma iradəsindən fərqli olacaq. Müsəlmanların hamısına aid olan paklanma iradəsi, təşrii iradədir. [14] Çox vaxt insanların itaətsizliyi nəticəsində baş verməməsi mümkündür. Amma bu iradə, təkvini iradədir ki, iradənin hədəfindən (günahdan pak olma) ayrı olmayacaq. [15]

3-     İtaət ayəsi: "Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan əmr sahiblərinə itaət edin." [16]

Bu ayə də o ayələrdəndir ki, imamlar (ə)- ın ismətinə dəlalət edir. Çünki, ayə, eyğəmbər və əmr sahiblərinin itaətini mütləq formada bəyan edib və heç bir şeylə şərtləndirməmişdir. Peyğəmbər və əmr sahiblərinə mütləq itaət etmək ozaman doğrudur ki, Allahın itaəti yolunda olsun və onlara itaət etmək Allahın itaətinin əksinə olmasın. Əks halda Allaha mütləq itaət etmək və xəta və səhv edən şəxslərə itaət etmək, ziddiyyətə səbəb olacaq. [17]

4. Səqəleyn hədisi: Bu hədis mütəvatir tərəfindən rəvayət olubdur. Peyğəmbər (s) buyurur:

« انی تارک فیکم الثقلین! کتاب الله و عترتی (اهل بیتی) انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض »

"Mən elə bir halda sizi tərk edirəm ki, sizin aranızda iki bahalı gövhər qoymuşam. Allahın kitabı və Əhli- beytim. Bunlar kövsər hövzunda mənə yetişənə kimi heç vaxt bir- birindən ayrılmayacaqlar.

Bu hədisin hökmünə əsasən, Peyğəmbər (s) öz Əhli- beytini Quranla bərabər qərar verib və təkid edir ki, heç vaxt bir- birlərindən ayrılmayacaqlar, bu onların ismətinə aydın bir sübutdur. Çünki, ən kiçik günah etmək, hətta səhvən də olsa, Qurandan əməli ayrılmaq deməkdir. Buna əsasən, Quran hər növ xəta və səhvdən uzaq olduğu kimi, imamlar da, bütün fikri və əməli xətadanpakdırlar.

İmam Peyğəmbər (s)- in xəlifə və canişini olaraq günah və xətadan məsum olması aydın olandan sonra, məlumdur ki, Peyğəmbərin canişini olan şəxs də ismət sifətini bilmək üçün, nəss və Allahın bəyan etməsindən başqa bir yol qalmır. Çünki yalnız o, insanların sirlərini və nəfslərində gizlətdiklərini bilir.

İndi o rəvayətlərə diqqət edirik ki, şəxsi müəyyən etməyə (o imam ki, məsum olmalıdır.) İşarə ediblər:

Bu açıqlama Peyğəmbər (s) tərəfindən, İmam Əli (ə) ın imamlığı barəsində müxtəlif yerlərdə elan olubdur ki, şiə və sünnilər qəbul edirlər və hər iki dəstənin mənbə kitablarında vardır. Onların ən aydın olanlarından biri, qədiri- xum hadisəsidir. Peyğəmbər (s) Allahın əmri ilə imam Əli (ə)- ı öz canişini kimi tanıtdırdı və buyurdu: "Hər kəsin ki, mən mövlasıyam, Əki də onun mövlasıdır." [18]

Yaxud Peyğəmbər (s) öz səhabələrinə xitab edərək buyurdu: "Hökumət və möminlərə rəhbərlikdə ona (Əli) təslim olun." [19]

Həmçinin başqa bir yerdə, Peyğəmbər (s) Əli (ə)- ın əlini tutmuş və işarə edirdi. Ona buyurdu: "Bu (Əli) mənim xəlifə və canişinimdir sizin aranızda məndən sonra. Ona qulaq asın və ona itaət edin." [20]

İmam Əli (ə)- dan sonra olan imamlar barəsində də Peyğəmbər (s) və qabaqkı imamlarin yolu ilə, özlərindən sonrakı məsumu tanıtdırırlar. Məsələn İmam Hüseyn (ə) barəsində Peyğəmbərdən nəql olubdur: "Bu mənim oğlumdur. İmamdır. İmam oğludur. İmam qardaşıdır. Doqquz imamın atasıdır ki, onların doqquzuncusu, qaimdirş höccətdir. Höccətin oğludur. Höccətin qardaşıdır. Doqquz höccətin atasıdır." [21]

Qısa olması üçün, həmin bir rəvayətlə kifayətlənirik.

Bu barədə daha çox məlumat əldə etmək üçün sizi bu kitablarla tanış edirik:

Ən- nəcat fil- qiyamə, İbn Meysəm Bəhrami;

Muntəxəbul- əsər, Safi Gülpayqani;

Əl- qədir, Əllamə Əmini.

Və aşağıdakı göstəricilər:

1. Quran nəzərindən Peyğəmbərlərin isməti, sual 8596 (sayt: 8565) .

2. Adi insanların isməti, sual 8499. (sayt: 8483)

3. Əhli- beyti neçə nəfərlə məhdudlaşdırmağın səbəbi. Sual 243. (sayt: 1850).