Сула ҹаваб вермәкдән өтрү әввәлҹә “исмәт” сөзүнүн мәнасына нәзәр салаг. Әлламә Тәбатәбаи (рәһмәтуллаһ)бу һагда јазыр: “Исмәт”дән бизи мәгсәдимиз будур ки, мәсум шәхсдә елә бир гүввә олсун ки, ону хәта вә ҝүнаһ кими бәјәнилмәз ишләрдән горусун.[1]

Шиәнин кәлам елминин бөјүк алимләриндән сајылан мәрһум Фазил Мигдад даһа там тәриф јазыр: “ “Исмәт” Аллаһ-тааланын бир шәхсә етдији бир лүтфдүр ки, онун васитәси илә инсан гүрдәти чатдығы һалда ҝүнаһ вә итаәтсизлијә мүбтәла олмур. Бу лүтф, о шәхсдә ҝүнаһа дүшмәјә мане олан гүввәнин артыг адәт һалына дүшмәси илә онда вүҹуда ҝәлир. Бунда әлавә белә шәхсдә итаәтин савабы вә ҝүнаһын ҹәзасына елм вардыр вә о бәјәнилмиш бир ишин тәрк олунмасы вә ја бир әмәлин унудулмасынын гаршысында олан ҹәзаја да аҝаһдыр.”[2]

Диггәт олунмалы мәсәләләрдән бири дә будур ки, “исмәт” һеч вахт мәсум шәхси һансыса бир әмәлдә итаәтә вә ја ҝүнаһын тәрк олунмасына мәҹбур етмир. Һеч дә белә дејил ки, мәсумун ҝүнаһ етмәјә гүдрәти вә ихтијары олмасын, бәлкә дә камил иман вә елм, јүксәк дәрәҹәли тәгва, Аллаһ-тааланын ҹәлал вә әзәмәтинә олан аҝаһлығы ону ҝүнаһа мүбтәла олмаға вә ја Онун итәаәтиндән бојун гачырмасына мане олур. Бундан әлавә, пејғәмбәрләр вә мәсум Имамлар (әлејһимуссалам) һаггында мәхсус рәвајәтләр вар ки, онлар Аллаһ-тааланын мәхсус нәзәриндә олуб, Руһул-гудус, Руһул-иман, Руһул-гүввәт, Руһуш-шәһвәт вә Руһул-мәдәррәҹ васитәси тәсдиг вә мөһкәмләндирилирләр.[3]

Пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлил:  Гуран ајәләринә истинад етмәздән әввәл бир мәсәләјә диггәт етмәк зәруридир ки, билдијимиз кими әгллә вәһј арасында һеч бир зиддијјәт олмадығына ҝөрә ајәләри елә ачыгламаг лазымдыр ки, ағылын гәти һөкмү илә зиддијјәт тәшкил етмәсин. Пејғәмбәрләрин исмәти һаггында тәкҹә бир әгли дәлил зикр едирик. Мүһәггиг Туси (рәһ) гыса ифадә илә бу һагда јазыр: “Пејғәмбәрә инсанларын гәти јәгинликләри олмасы үчүн онларда исмәт лазымдыр вә нәтиҹәдә онларын јолландырылмасындан олан һәдәф әлә ҝәлсин.”[4] Беләликлә, пејғәмбәрләрдә исмәтин олмасы инсанларын онлара гәти (шүбһәсиз) инамынын олмасы үчүн лазымдыр.

Бәзи тәһгигатчылар пејғәмбәрләрин исмәти һаггындакы әгли дәлили белә изаһ едирләр: “Елә ки, Аллаһ-тааланын пак варлығы бүтүн ҹамал вә ҹалал сифәтләри илә јанашы сүбута јетир вә мүмкүн вәһј вә үмуми пејғәмбәрлик дә сабит олур, әглин инсана һөкм етдији мәсәләләрдән бири дә Аллаһдан вәһј алыб инсанлара чатдырмасында пејғәмбәрдә исмәтин олмасынын зәрурилијидир. Јәни, Өз бәндәләрини һидајәт етмәкдән өтрү пејғәмбәрләр сечән Аллаһ-таала үчүн һәр ҹүр хәта, сәһв вә ҝүнаһдан узаг олан шәхси пејғәмбәрлијә сечмәси зәрури нәзәрә ҝәлир. О ки, галмыш вәһјин алынмасы вә инсанлара чатдырылмасында ҝүнаһкар олмуш олсун. Чүнки, әҝәр белә олмаса, јаранышын һикмәти илә бағлы олан пејғәмбәрлијин, мүгәддәс китабларын назил едилмәси вә елчиләрин ҝөндәрилмәсинин һикмәти илә ујғун ҝәлмәз. Илаһи елчиләрин сечилмәси инсанларын һидајәти үчүндүр вә инсанларын һидајәт олунмасы о заман һасил олар ки, Аллаһ-тааланын әмрләрини ҝәтирән шәхс һәр ҹүр сәһв вә хәтадан, вәһјин алынмасы вә чатдырылмасында мәсум олсун.

Бу дәлил, кәлам елминин мөвзусу олуб, илаһи сифәтләрин көкүнә гајыдыр. Белә ки, јаранышын елм, гүдрәт вә һикмәти, шәриәтин ҝөндәрилмәси фәлсәфәси, һәмчинин, Аллаһ-тааланын һәр ҹүр зүлм, һәдәфсизлик вә бәјәнилмәз ишләрдән пак вә мүнәззәһ олмасы буну тәләб едир. Јәни, әҝәр һансыса бир пејғәмбәрин илаһи вәһји алмаг вә инсанлара чатдырмагда сәһви, хәтасы, ҹәһаләти вә аҹизлији олмуш олса, бунлар Аллаһын рүбубијјәт мәгамы илә дүз ҝәлмәз. Белә ки, әҝәр илаһи пејғәмбәр ҹүзи дә олса мәсум олмаса вә ја һидајәт јолунда сәһв вә ја хәтаја јол версә, онда ән азы үммәт онун пејғәмбәр олмасында, јахуд ҝәтирдији бүтүн тәклифләрин вә ҝөстәришләрин һамысынын илаһи олмасында она етимад етмәзләр. Биринҹи фәрздә, ҹәһлә тәшвиг вә инсанларын јолуну азмасы, икинҹи фәрздә исә Аллаһын ишиндә ләғв вә һәдәфсизлик гаршыја чыхыр. Һалбуки, Аллаһ-таала һәр ики тәсәввүрдән пак вә мүнәззәһдир.”[5]

Бура гәдәр исмәт вә ондан мәгсәд ачыгланды. Пејғәмбәрләрин дә исмәтинин һикмәтинә ишарә олунду. Бәзи әгли дәлилләрин пејғәмбәрләрдә исмәт һаләтинин адәтә чеврилмәсинә дәлаләт етдијини дә гејд етдик. Бәһсимизин давамында Гуран ајәләринин ики мөвзуда бәһсләринә ишарә едәҹәјик; биринҹиси, пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлаләт едән ајәләр; икинҹиси, заһирдә пејғәмбәрләрин исмәти илә ујғун ҝәлмәјән ајәләр. Сонда суалын ҹавабы ајдынлашаҹаг.

Биринҹи гисм ајәләр:  Пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлаләт едән ајләр; Гуранын бәзи ајәләриндә ашкар шәкилдә “исмәт” кәлмәси ишләнмәсә дә пејғәмбәрләрдә исмәт адәтинин (мәләкәсинин) олмасына дәлаләт едир. Амма, исмәтин мәна вә мәфһумуну о ајәләрдән әлә ҝәтирмәк олар. Бу ајәләрин өзүндә бир нечә дәстәдә ајырмаг олар.

Биринҹи дәстә: О ајәләр ки, Пејғәмбәрләри (әлејһимусаалам) халисләрдән сајыр. Халисләр о кәсләрдир ки, Шејтанын онлары јолдан аздырмаг гүдрәти јохдур. Нәтиҹәдә онларын мәсум олмасы мәлум олур. Мүбарәк Сад сурәсиндә охујуруг: “(Јa Рəсулум!) Гүввəт вə бəсирəт сaһиби oлaн бəндəлəримиз Ибрaһими, Исһaгы вə Јə’губу дa јaд eт! Биз јурду (axирəт јурдуну) aнмaг xислəтини oнлaрa мəxсус eлəдик. (Oнлaр нaз-нe’мəтə, шaн-шөһрəтə ујмaјыб өмүрлəрини Аллaһa ибaдəт вə итaəт ичиндə кeчирдəр, дүнјaлaрындaн дaһa чox axирəтлəри һaгындa дүшүнəрдилəр). Шүбһəсиз ки, oнлaр дəрҝaһымыздaн сeчилмиш əн јaxшы кимсəлəрдəндирлəр! (Јa Пeјғəмбəр!) Исмaили, (Илјaсын əмиси oғлу) əл-Јəсə’и вə Зүл-Кифли дə xaтырлa! Oнлaрын һaмысы сeчилмиш, əн јaxшы кимсəлəрдəндир!