Ətraflı axtarış
Baxanların
6657
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/15
Sualın xülasəsi
Nə üçün Əbu Əli Sina məntiq elminin mövzusunu ikinci dərəcə dərk edilən, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir?
Sual
Nə üçün Əbu Əli Sina məntiq elminin mövzusunu ikinci dərəcə dərk edilən, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir?
Qısa cavab

İbni Sinanın nəzərində hər bir elm məxsus bir anlaşılmayan sirlərin kəşfi üçün səy edir ki, o sirlər və anlaşılmamazlıq; o elmin məsələlərini təşkil edir. Hər elmdə bu məsələlər məxsus bir şey haqqında bəhs edir ki, onu "elmin mövzusu" adladırırlar. Həqiqətdə "bir elmin mövzusu" elmin əsl bəhslərini və onu təşkil edən alimlər və yaxud onun digər elmlərdən fərqli olan məsələlərini bildirir.

Məntiq bir alətdir ki, bütün elmlərdə istifadə olunur ki, elmin qismətləri və tərifiylə yaxından rabitəsi vardır (tam şəkildə olaraq nəinki məxsus bir elmlə olsun) o şəkildə ki, elmin hissələrə bölünməsində bəzi məsələlərdə və bəlkə onun mövzusunda dəyişikliyə səbəb olur.

Elmin təsəvvür və təsdiqə bölünməsi ki, Farabi tərəfindən həyata keçirilmişdir; məntiq elminin mövzusu da Əbu Əli Sina- nın vasitəsiylə dəyişilmişdir; yəni Farabinin nəzərinə əsasən məntiq məlumatların iki hissədən ibarət olmasından bəhs edir ki, insanın fikri bu çərçivədə əhəmiyyətdə olsun. Buna görə də məntiq elminin mövzusu başqa bir şeyə çevrilsin ki, bu məsələlər onun təsiri altında toplansınlar. İbni Sina məntiq elminin bölünməsində ikinci hissədə dərk edilənləri, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir. Məntiqin tanıtdıran (muərrif) hissəsində, bir sıra qanunlar; kəlmələrin düzgün tərifini açıqlamaq üçün qərar vermiş və dəlil (höccət) hissəsində isə, dəlillər və səhvlərdən amanda qalmaq üçün olan bəhslərə yer verilmişdir.

Ətreaflı cavab

Hər bir elmin mühüm bir əsli vardır, bu əsllərdən biri də hər bir elmdə olduğu kimi (elmin mövzusu- dur. Məntiq elminin mövzusu və məntiq elminin mövzusu ibni Sina tərəfindən dəyişilməsi bəhslərinə başlamamışdan əvvəl, yaxşı olar ki, mövzunun özünə ətraflı nəzər salıb, onun tərif, bölmələrini və onun bir elmdə olan yerini araşdıraq.

Elmin mövzusu:

"Hər bir elm, bir sıra məlumat və xəbərlərdir ki, bir əslin ətrafında toplanaraq bir elmin adını özlərinə məxsus etmişdirlər, əsl binası isə, elmin mövzusudur. Başqa cür desək elmin mövzusu o elmin əsas bəhsləridir. Bunun üçündə müxtəlif məlumatların bir yerə toplanmasına səbəb ki, bir elm ünvanı altında və onların başqa elmlərdən fərqli olması o elmin mövzusu deməkdir, bunun üçün də hər bir elmin ona ehtiyacı vardır.[1]

Mövzunun tərifi:

Şeyxül Rəis mövzunu açıqlayarkən deyir: Mövzular o şeylərdir ki, o elm onların halından və həqiqətindən söhbət edir.[2]

İbni Sina hər bir elmin ünsurlarınıda bu cür təfsir edir: "Ünsurlar o qanunlardan ibarətdir ki, onların daxilindəki bəhslər həqiqətlərinə əlavə olunmuşdur o elmlərin mövzusu üçün və ya onlardan bir növü və yaxud da onların həqiqətinə əlavə olunmuşdur və hər hansı bir elmdə ki, şübhə doğurur və onu öyrənməyə tələb edir, həmin ünsürlardır.[3]

Buna əsasən əgər ibni Sinanın nəzəriyyəsi çərçivəsində biz də nəzər salsaq, buna nail olarıq ki, hər bir elm bilinməyən bir varlığın həqiqətini üzə çıxarmaq üçün çalışır ki, hamısı bir şeyin həqiqətidir. Belə olduqda hər bir elmin əslini bu iş çərçivəsi daxilində xəbər və məlumatlar təşkil edir. Bu xəbərlər, qanunlar çərçivəsində; mümkündür həmin elmin ünsürlərini bildirsin, belə olduqda hər elmin mənbəyi qanunlar daxilində bilməkdir ki, onlara elmin ünsurları deyilir və bütün bu hökümlər bir baxımdan yalnız bir şeydən xəbər verirlər ki. onu "elmin mövzusu" adlandırırlar.

Elmin Farabi tərəfindən təsəvvür və təsdiqə bölündüyündən sonra,[4] məntiq elmində olan gizli sirlərin kəşf olunmasında bir alət olduğu üçün mövzunun dəyişilməsiylə qarşılaşdı.

Əslində məntiqin mövzusu "məlum"dur. Bu cəhətdən ki, bizə məlum olmayan bəhslərə doğru yol göstərir, amma əldə olan məlumatlar (bu bölmələrlə) iki hissəyə bölünür. Əslində mövzunun həyatda yaranması üçün iki varlığa ehtiyacı vardır; təsəvvür və təsdiq hissləri.

Bu cür bölümdə; məntiq öz səlahiyyəti daxilində lazımdır ki, bu iki hissənin hər ikisində olan məlumatlardan bəhs etsin, ki, fikir və düşüncə bu iki hissədə səhvlərdən amanda qalsın. Bunun üçün də lazımdır ki, məntiqin mövzusu başqa bir şeyə dəyişsin və bu məsələlər onun ətrafında bəhrələnsin. İbni Sina bu cür hissəyə bölünməsində düşünərək məntiq elminin mövzusunu, ikinci dərəcə dərk edilən məsələləri (müərrif) tanıtdıran və yaxud dəlil (höccət) olaraq dəyişdirdi. Məntiqin (müərrif) tanıtdıran hissəsində bir sıra qanunlar, kəlmələri düzgün tərif etmək üçün açıqlamış və dəlil (höccət) hissəsində isə, dəlillərə bağlı olan bəhsləri və onda səhvlərdən qorunmaq üçün olan məsələləri açıqlamışdır.

Amma bəzi məntiq alimləri bu fikirdədirlər ki, məntiqin mövzusu həmin məntiqin ikinci dərk olunanlarıdır. Bu sözün açıqlamasında demək lazımdır: (Məlumat) dərk olunanlar, yəni ümumi məna; birinci və ikinci hissəyə bölünür. Birinci dərk olunanlar ümumi mənası onlardır ki, insan fikri onu gördüyü an dərk edir. Misal üçün insan həqiqəti (həqiqi anlam) ki, onun qarşısında ikinci dərəcə dərk edilən varlıqlara növbə çatır ki, o da iki hissəyə fəlsəfə və məntiqə bölünür. Əgər ikinci dərəcədə ağıl onu hiss edərək məna edərsə, bu ikinci dərəcə düşüncəni fəlsəfəyə və amma düşüncə və fikirləşməyə yol açarsa onu məntiq adlandırırlar.[5]

Bütün bunlardan məlum olur ki, məntiqin bütün hissələri, yalnız kiçik bir hissəsi ki, lüğətə aiddir ki, məntiqdə ikinci dərəcə dərk edilən mənalar ətrafında birləşir.

Bunun üçün də məntiq elminin mövzusu bunların nəzərində olduğu kimi (məntiqin ikinci dərəcə dərk olunması) qalmışdır.

Əlavə məlumat üçün bax:

1.             Sual 1307, (sayt: 2582).

2.             Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, səh 292- 300.



[1] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1. Məbadiye məntiq. Səh 270.

[2] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, Məbadiye məntiq, səh 272.

əntiqe şəfadan götürülmüşdür cild cild 5, Əl- buhran kitabı, səh 155.

[3] - Məntiqi- şəfa üçüncü cild, cild 5 Əl- Burhan kitabı, səh 155.

[4] - Mütəhhəri, Mürtəza, Aşnayi ba ulume İslami (məntiq və fəlsəfə) səh 38.

[5] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, Məbadiye məntiq, səh 295.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Aya qadın edə bilər ailəsinin icazəsi olmadan internetdə başqalarıyla rabitə yaratsın?
    6619 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/07
    Müctəhidlərin bu sual qarşısında olan cavabları ibarətdir: 1.             Xamineyi: Əgər kişinin malından istifadə etmirsə, icazə lazım deyil, amma diqqət etmək lazımdır naməhrəmlə rabitə həmişə fəsadla birlikdədir və ya günaha düşmək qorxusu vardır və caiz deyildir (icazə verilmir).
  • Başqasının uşağını validenylərinin icazəsi ilə ədəbləndirməkdən ötrü döymək olarmı?
    4298 Cürbəcür 2015/05/30
    Sualın mövzusunda həddi buluğa çatdıqdan sonra icazə yoxdur və artıq bu yaşda ata-ananın icazəsinin təsiri yoxdur. Amma bəzi fəqihlər[1] zərurət olan halda buna icazə verirlər və o həddə qədər ki, uşağın bədəni qızarmış və qaralmış olmasın. Əlavələr: Mərce təqlid alimlərinin bu suala cavabları:
  • Məsum kəlməsinin xarici mənası nədir?
    10589 Qədim kəlam 2012/06/13
    İsmət daxili bir qüvvə və nəfsani bir xüsusiyyətdir ki, ona sahib olanı günah etməyi düşünməkdən (o ki, qala günah etməyə) saxlayır. Elmi termində, səhv, unutqanlıq və günahdan qorunmaq mənasındadır. Ümumi bir bölümdə ismət iki növdür: 1. Ümumi məsumluq və günahdan qorunma.
  • Başqasının malından vəqf etməyin hökmü nədir?
    6178 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/11
    Vəqf etmək o vaxt düzgün olar kivəqf edən özü sahib olduğu maldan vəqf etsin.[1] Nəticədə zorla aldadmaqla və nahaq başqalarından mal ilə verilmiş vəqf batildir vəqf edən o mala zamindir və boynunda həqqunnas var başqa sözlə desək bu vəqf etməklə boynundan həqqunnas götürülmür.
  • Вилајәти фәгиһин васитә илә сечилмәси гајдасында дөвр ирады гаршыја чыхыр. Буну неҹә һәлл етмәк олар?
    7627 Nizamlar (Qurluşlar) 2010/02/06
    Һазырда Иран Ислам Республикасында вилајәти фәгиһи сечән мүтәхәссисләр (хубраган) мәҹлисини мүһафизләр шурасы тәсдиг едир. Инди бела бир шүбһә јараныр ки “әҝәр мүһафизләр шурасыны рәһбәр тәсдиг едирсә, мүһафизләр шурасынын үзвүләри вилајәти-фәгиһи сечән мүтәхәссисләри тәсдиг едирсә, вә онлар да рәһбәрлији сечирсә, бу мәсәлә гејри-мүмүкүн олан ...
  • Tarixdə imamların bir baxışla insanları batini (mənən) hidayət etmələrinin nümunəsi vardırmı?
    5734 Qədim kəlam 2012/04/10
    İmamət məqamının “haqq məzhəbinin ali hədəflərini həyata keçirmək və məqsədə çatdırmaq mənasından ibarət olan hidayət” olmasına diqqət yetirməklə bu məqam təkcə zahirdə yol göstərməyə deyil, təkvini hidayətə də şamildir. Bu, hazırlığı olan qəlblərə imamın ruhi nüfuzu, batini təsiri, vücud şüasının saçması və onları mənən hidayət etməsi mənasınadır. ...
  • Niyə İslami ölkələrdə fəsad rəvac tapır və yayılır?
    6841 Nəzəri əxlaq 2010/06/15
    Qurani kərim baxışından İslami məmləkətlərdə fəsadın yayılması və səbəbləri bir cümlədə xülasə olur: Allaha imanın olmaması və zalıma küfr etməməklə açıqlanər. Yəni Allahla olmayan və Allah rənginə boyanmayan hər şey fəsada çəkilir. Qarşəsənda isə Allaha inanc və zalımlasra boyun əyməmək, əlbəttə hər ikisi olan surətdə və bir- birinin ...
  • Bəqərə surəsinin 228- ci ayəsində, kişinin qadından üstün olmasını deməsi, Allahın ədalətli olması ilə ziddiyyəti yoxdurmu?
    19298 Təfsir 2011/04/13
    Bu ayə təlaq verilmiş (boşanmış) qadınlar barəsində olan ayədir və rəci təlaqın hökmlərindən biri yəni iddə zamanında onların ərlərinin qayıtmasıdır. Ümumi bir qanuna yəni qadınların hüquq və vəzifələrinin bərabər olmasına işarədir. Quran ayələrinin cəmindən və bu ayədən məlum olur ki, Allah üstünlüyü təqvada bilir. Hökmlərdə qadınla kişinin bərabər olmasını ...
  • haqqında qeybət olunandan hallallıq almadan edilən qebyətdən tövbə etmək olarmı?
    6416 Əməli əxlaq 2015/05/28
    Qeybətin haqunnas olduğunu nəzərə alaraq, ilk mərhələdə halallıq və razılıq lazımdır. Ondan sonra Allah dərgahında tövbə etmək zalımdır. Amma, hər hansı dəlilə görə qeybət olunmuş şəxsdən hallalıq almaq mümükün olmasa, əgər məsələ açıqlansa daha acınacaqlı hadisələrə səbəb olarsa ...bu halda, Məsum İmamların (əleyhimussalam) rəvayətlərinə əsasən, istiğfar etməli ...
  • Məsxərə etməyin dəqiq mənası nədir? Karikatura çəkmək də məsxərənin nümunəsi hesab olunmur?
    12902 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/14
    Lüğət alimləri və Quran müfəssirlərinin əksəriyyəti məsxərə və istehzanın eyni məna daşıdığını demişlər. Məsxərə və istehza etməyin mənası odur ki, bir şəxsi təhqir etsinlər, onun məqam və şənini alçalsınlar, yaxud dini və insani təlimlərdən, prinsiplərdən və əsaslardan hər hansı birini dəyərsiz qələmə versinlər və ona rişxənd etsinlər. ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164567 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163157 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119632 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113421 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110067 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    93844 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54775 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    53662 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45971 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45638 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...