Ətraflı axtarış
Baxanların
6886
İnternetə qoyma tarixi: 2010/01/20
Sualın xülasəsi
Əxlaqın din əsasında olması hansı mənada istifadə olunur?
Sual
Sizin nəzərinizdə din əsasında olan əxlaq nə deməkdir? Əxlaqın din əsasında etiqadı olan şəxslərin nəzərini açıqlayın?
Qısa cavab

Din və əxlaq arasında olan rabitə barəsində iki nəzəriyyə vardır ki, ibarətdirlər:

  1. Əxlaq müstəqildir və dinlə heç bir rabitəsi yoxdur.
  2. Əxlaq din, iman və etiqadsız yarana bilməz.

Qərb mədəniyyətində bu mövzu geniş şəkildə bəhs olunur və onun tarixi Renesansdan əvvəlki dörvlərə qayıdır;çünki Rensansdan əvvəl geniş və inkişaf etmiş din Məsihiyyət idi və insan həyatına o cümlədən elm, mədəniyyət, ictimai, əxlaq və digər məsələlərdə hakim idi. Kilsələrin müxtəlif mövqelərdə məğul olması, insanların ondan çəkinməsinə səbəb oldu. Allaha yaxın olmaqdan üz çevirib insanlıq və insan hüquqlarına üz tutdular.

Sonralar bu fikir iyandı ki, əxlaq dindən kənar təsəvvür etsinlər. Bu idaya getdikcə özünə yer tutub son əsrlərdə rəsmi olaraq əxlaqı dindən ayrı bəhs və elan etdilər. Bunun qarşısında bəziləri əxlaqın din əsasında olmasını təkid edib inanırlar ki, əxlaq din olmadıqda mümkün deyildir. Əxlaqın dinə bağlı olmasını açıqladıqda, bu nöqtəyə diqqət etmək lazımdır ki, əxlaq qanununu təsis etmək dünyanı özündə toplaya bilən bir qanun olmalıdır ki, o əxlaq qanunu hər bir şəxs tərəfindən qəbul olunsun. Bildiyimiz kimi dini nəzərdən insanın kamilliyi Allaha yaxın olmaq və İlahi sifətlərə yiyələnməkdir; bunun üçün də əməl və əxlaq bir çərçivə daxilində olmalıdır ki, insanı bu məqsədə çatdırsın.

İndi isə bu əsli qəbul etməklə insan özü bu yolu seçməlidir baxmayaraq ki, kamilliyin ilk mərhələsidir. Lakin bu kamillik məqamına tamamıyla sahib olmağa malikdirmi? İxtiyarında olan əxlaq qanunu çərçivəsində müstəqil olaraq heç bir köməyə ehtiyacı olmadan məqsədə çata biləcəklərmi?

Təbiidir əgər insanın məqsədi Allaha çatmaqdırsa, onun əxlaqında İlahi əxlaq olmalıdır, istər bu əxlaqın əslindən istərsə də kiçik bir hissəsində İlahi və vəhy olan mənbələrdən ehtiyacsız deyildir.

Əlbəttə burada bu nöqtəyə işarə etmək lazımdır ki, əxlaqın dinə bağlı olması o demək deyil ki, bir şeyin yaxşı və ya pis o cümlədən əməlin əxlaqlı və yaxud əxlaqsız olması Allahın əmr və ya inkar etdiklərindən qaynaqlanır. Bəlkə o deməkdir ki, insan daxilində bildiyi yaxşı və pis işləri bir çox yerlərdə şəriət vasitəsiylə tanımaq lazımdır; ağılı bütün işlərdən müstəqil görmək olmaz.

Ətreaflı cavab

Əxlaq kəlməsi dünyada büyün insanların dilində məşhur bir lüğıtdir, lakin həqiqət budur ki, ən çətin tərif olunan lüğətlərdən hesab olunur və odur ki, az bir sayda alimlər arasında bu lüğət üçün ortaq olan bir tərif üçün yaxşı bir nəzərə gəlmişlər; çünki hər bir nəzər o cümlədən dini, fəlsəfi, ictimai və... hər bir dəstə öz düşüncə və fikri əsasında əxlaq barəsində tərif etmişdirlər. Amma yaxşı olardı burada iki nəzəriyyəyə işarə edək ki, dinlə əxlaq arasında olan rabitəni özündə əks etdirmişdir.

Bu iki nəzəriyyə ibarətdirlər:

  1. Əxlaq dindən müstəqil və dinlə heç bir rabitəsi yoxdur.
  2. Əxlaq din, iman və Allaha etiqad olunmadıqda həyata keçir.

Bəhsin tarixi

İslam cəmiyyətində əxlaqla din arasında olan rabitə müstəqil şəkildə bəhs və tədqiq olunmur.

Mümkündür bunun illəti din maarifi İslam cəmiyyətində inkişaf etməsi olsun və bu cür məsələdir ki, hansı biri əsas və əsl sayılır deyə bir o qədər cəmiyyətdə şübhə və sual yaratmamışdır.

Bizim cəmiyyətin əksinə isə qərb cəmiyyətində bu bəhs geniş şəkildə diqqətə cəlb olunmuş və onun tarixi isə Rensansdan əvvəlki dövürlərə təsadüf edir. Çünki Renesansdan əvvəl o məntəqədə Məsihiyyət dini geniş şəkildə inkişaf etmiş və insanların həyat tərzində o cümlədən elm, mədəniyyət, ictimai, əxlaq və... öz hakimiyyətini irəli sürürdü lakin Kilsənin müxtəlif səhnələrdə məğlub olması insanların dinə qarşı olan zövq və əlaqəsini zəiflətdi; Allaha itaət etmək yerinə bəzi insanlara üz tuturlar. Zaman keçdikcə bu fikir yarandı ki, Əxlaqı dindən kənar hesab etmək mümkündür. Bu fikir getdikcə qüvvələnib son əsrlərdə rəsmi olaraq əxlaqı dindən kənar bəhs etdilər. Əlbəttə bunun qarşısında bəziləri payidar və istiqamət göstərərək istər Məsihiyyət və istərsə də digər məzhəblərdən əxlaqın dindən kənar olmasına etiraz etdilər.[1]

Əxlaq din çərçivəsində

Əxlaqın din çərçivəsində olması mövzusuna toxunduqda, bu nöqtəyə diqqət etmək lazımdır ki, əxlaqi bir qanunu cəmiyyətə təhvil vermək üçün, müəyyən bir idayaya sahib olmaq lazımdır ki, o cəmiyyətdə əxlaq qanunu qəbul olunsun; çünki hər bir mədəniyyətə əsasən insan kamalının nəticəsi bir başqa şəkildə tərif olunmuşdur və əməl əxlaqı o əmələ deyilir ki, insanı bu kamala daha yaxın edir.

Din göstərişlərinə əsasən, insan kamalı Allaha çatmaqdır; buna əsasən bir əməl o zaman əxlaqi olar ki, insanı bu məqsədə çatmaqda kömək etsin. Bu əsası qəbul etdikdə müşahidə etmək lazımdır ki, kamal yolunda olan bir insan baxmayaraq ki, hədəf və məqsədə çatmaq üçün bəzi münasib yolları müstəqil olaraq təyin etmişdir, amma bir hidayət edən şəxsə və hidayət edici bir əsl və mənbəyə ehtiyac yoxdurmu?

Təbiidir əgər insanın məqsədi Allaha yaxın olmaqdırsa, onun əxlaqıda İlahi əxlaq olmalıdır istər əslində istərsə də ən kiçik bir hissəsində İlahi və vəhy olan mənbıdən bəhrələnməlidir; bu məqamda İlahi tərəfdən olmayan əxlaq məlum deyil insanı Allaha çatdıracaq yoxsa əksinə insanı öz istəklərinə çatdıracaq.

Bunun üçün də ağılın müstəqillik iddiası o da mənfəət tələb düzgün və doğru əxlaqı təhvil verməsi (bir nəzərdir ki, insanın məqsədini Allaha çatmaq bilir) qəbul edilməzdir. Əlbəttə insanlıq əxlaqı əsasında əgər əxlaqa yer verilsə ki, insan kamalını İlahi məsələlərdən müstəqil olduğunu bildirir, bəs dinə ehtiyac duyulmur. Bu nəzəriyyəyə əsasən bir çox dini əxlaqi göstəriş və təlimlər o cümlədən dini etiqadlar puç və mənasız olacaqdır.

Bunun üçün də o şəxslər ki, əxlaqı Allah və dindən ayrı bilirlər.

İstər- istəməz insan nəfsi daxilində bu əxlaq məhdud olacaqdır və insan özünü hər kəsdən yüksək bilib İlahi ağıl və dəyərlərdən kənar olacaqdır; çünki İlahi ağıl həmişə İlahi vəhy və nurdan bəhrələnmişdir, lakin öz mənafelərini qoruyan ağıl öz mənliyində puç olmuşdur odur ki, özünü əsl olması iddiasında və əxlaqın Allahdan kənar məqamda təyin etdiyindən puç və sonsuz olmuşdur.

Tanınmış Dastayevskinin məruf sözü vardır ki, "Əgər Allah olmasa hər şeyə icazə vardır"[2] bu həqiqətə işarədir. İnsan Allahı nəzərdə tutmasa əxlaq düşüncəsi fikrində oyanmaz. Hər miqdarda əxlaq öz mənliyindən qaynaqlansa o qədər də özünü təmiz və İlahi şəkildə insan çöhrəsində özünü əks etdirəcəkdir. Bu İlahi- məqam yalnız Allahla rabitə yaratmaq vasitəsiylə yaranır.

Bəs din çərçivəsində olan əxlaq, əxlaqın dindən müstəqil olması nəzəriyyəsiylə (əxlaq qanunu təhvil vermək üçün ) müxalifdir və əxlaqı dindən kənar təsəvvür etmək mümkün deyildir və bunun yaranma imkanı belə yoxdur; istər əxlaqın əslində istərsə də kiçik bir hissəsində vəhydən kömək almaq lazımdır.

Əlbəttə burada bu nöqtəyə işarə etmək lazımdır ki, əxlaqın din əsasında olması, o demək deyil ki, yaxşını pisdən və əməllərin əxlaqi və qeyri əxlaqi olması Allahın əmr və qadağan etməsinə bağlıdır, bəlkə məqsəd o cür ki, yaxşı və pisi dərk etmək insanın fitrətindədir lakin bir çox yerlərdə onu şəriətdən öyrənmək lazımdır. Ağılı bütün bunlarda müstəqil görmək olmaz. Odur ki, bu mövqelərdə vəhy isbat məqamındadır nəinki sübur.[3]

Bu mövzuda olan göstəricilər:

Din və insan (sayt: 2128)

Dinə və mədəniyyət (sayt: 1974)

Dini mənbələrin əxlaqda təsiri (sayt: 615)

 


[1] - Misbah, Məhəmməd Təqi, Duruse fəlsəfeye əxlaq, səh 195. İttilaat nəşriyyatı, Tehran 1376.

[2] - Mütəhhəri, Murtəza, Fəlsəfeye əxlaq, səh 195, Sədra nəşriyyatı, Tehran 1381.

[3] - Duruse fəlsəfeye əxlaq, səh 170.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...