Ətraflı axtarış
Baxanların
11417
İnternetə qoyma tarixi: 2012/01/08
Sualın xülasəsi
Əxlaq və əxlaq elmi arasında nə fərq var?
Sual
Əxlaq və əxlaq elmi arasında nə fərq var? Hansı hər tərəflidir? Əxlaq elmi barəsində hansı tərif hər tərəflidir?
Qısa cavab

"Əxlaq" kəlməsi lüğət cəhətdən xasiyyət, təbiət, səciyyə və adət mənasında olan "xulq" kəlməsinin cəmidir. Həmin adət və səciyyənin yaxşı ya pis olmasından asılı olmayaraq.

Əxlaq elminin alimləri və filosofları əxlaq üçün çoxlu təriflər bəyan ediblər. İslam alimlərinin təriflərindən ümumi verə biləcəyimiz tərif budur: "Əxlaq insan nəfsi üçün bir keyfiyyətdir ki, ona uyğun rəftarlar insandan baş verir."

Əxlaq elmi üçün də çoxlu təriflər açıqlanıbdır. O cümlədən mərhum Məraqinin buyurduğu tərifdir. O camius- səadət kitabında deyir: "Əxlaq elmi nicat və həlak xüsusiyyətləri və nicat tapmaq xüsusiyyətlərinə necə yiyələnmək və həlak edən xüsusiyyətlərdən necə azad olmaq elmidir."

Əxlaq və əxlaq elmi arasında cəm etdikdə deməliyik: Onların fərqi yalnız nəzəriyyə və əməl səhnəsidir. Buna əsasən, onların hər birinin digəri ilə müqayisədə daha hər tərəfli olması barəsində danışmaq mənasız olacaq.

Ətreaflı cavab

Əxlaq lüğətdə

Əxlaq lüğət cəhətdən, xasiyyət, təbiət, səciyyə və adət mənasında olan "xulq" kəlməsinin cəmidir.[1] O adət və səciyyənin yaxşı ya pis olmasından asılı olmayaraq.

Əxlaq termin olaraq

Əxlaq elmi alimləri əxlaq üçün çoxlu mənalar irəli sürüblər:

a). Bəziləri onu nəfsani xüsusiyyət sayırlar ki, fikir və düşüncəyə ehtiyac olmadan insandan işlərin baş verməsinə səbəbdir.

b). Bəziləri də əxlaqı yalnız əxlaqi fəzilətlərə aid bilirlər və onu əxlaqa ziddin qarşısında işlədirlər.

c). Bəzən də həyatın əxlaqi xarakteri mənasında işlənir.[2]

Buna əsasən əxlaq üçün fərqli termin mənaları açıqlanıbdır ki, onları dəqiq cəm etmək mümkün deyil. Amma əxlaqi İslam alimlərinin terminində elə cəm etmək olar ki, nisbətən onların arasında hər təriflidir və o budur: "Əxlaq insan nəfsi üçün bir keyfiyyətdir ki, ona uyğun rəftarlar insandan baş verir: "Yəni əgər nəfsin keyfiyyəti yaxşı olsa, yaxşı işlər və əgər pis olsa pis işlər baş verir. Deməli əxlaq gözəl, yaxşı və pis və çirkin əxlaqa bölünür. Bu nəfsani keyfiyyətin zəif və ya daxili xüsusiyyət formasında olması mümkündür.

Əxlaqi elmi

Əxlaq elmi üçün də çoxlu və müxtəlif təriflər qeyd olubdur.

İslam və qərb alimləri əxlaq elminə təriflər veriblər ki, onların bəzisinə işarə edirik:

a). Bəzi alimlər əxlaq elminin yaxşı əxlaqı necə əldə etmək elmi bilirlər ki, ona əsasən insanın hah və işləri yaxşı olur.[3]

b). Bəziləri də onu necə yaşamaq elmi adlandırıblar.[4]

c). Bəziləri əxlaqın lüğətdəki mənasına əsasən, əxlaq elmini tərif ediblər. Misal olaraq, əxlaq elminin sonların adət, qayda və səciyyələrini öyrənmək elmi[5] kimi tərif olubdur.

d). Həmçinin mərhum Nəraqi camius- səadət kitabında deyir: "Əxlaq elmi nicat və həlak xüsusiyyətləri və nicat tapmaq xüsusiyyətlərinə necə yiyələnmək və həlak edən xüsusiyyətlərdən necə azad olmaq elmidir".[6]

Camius- səadət, Meracus- səadə və...[7] kimi əxlaq kitablarına diqqət etdikdə, İslam alimləri nəzərindən əxlaq elminin, yaxşı və pis xüsusiyyətlərin növündən bəhs edən, onları tanıtdıran, tərif və açıqlayan, yaxşı və gözəl xüsusiyyətləri necə aradan aparmağı bəyan edən bir elm olduğunu demək olar.

Buna əsasən, əxlaq elminin mövzusu, yaxşı xüsusiyyətlər və onları əldə etmək yolu və pis xüsusiyyətlər və onları aradan aparmaq yolundan ibarətdir. Bu yaxşı və pis xüsusiyyətlər, insanın ixtiyari əməlləri ilə əlaqəli olduğuna görə, əxlaq elmində diqqət olunur. Əxlaq elminin hədəfi, insanı əbədi xoşbəxtlik və təkamülə və ona yetişmək üçün yarandığı qəsd olunmuş mənzilə yetişməkdir. Dediyimiz kimi, əxlaq elmi fəlsəfənin ümumi mənasındakı şöbələrindən biri olubdur.

Hər tərəfli tərif

Əxlaq istər yaxşı və istərsə də pis yol və rəftarlardan ibarətdir. Əxlaq elmi isə, yəni bu yol və rəftarlara və onların hansı birinə əməl etməyə olan elmdir.

Başqa sözlə, əxlaq və əxlaq elminin fərqi yalnız nəzəriyyə və əməl səhnəsindədir. Buna əsasən, hər birinin dəyəri ilə müqayisədə hər tərəfli olmasından danışmaq mənasız olacaq.

 



[1] - Qerşi, Seyid Əli Əkbər, Qamusi- Quran, cild 2, səh 293 Darul- kutubul- islamiyyə, Tehran, altıncı çap, 1371 ş, Tərihi, Fəxrəddin, Məcməul- bəhreyn, cild 5, səh 156, Murtəzəvi kitab mağazası, Tehran, üçüncü çap, 1375 ş.

[2] - Daha çox izah üçün "hovze net saytına" baxın.

[3] - Baxın: Tusi, Xacə Nəsrəddin, Əxlaqi- nasiri, səh 14, İslamiyyə kitab mağazası, Bita,Tehran.

[4] - Mutəhhəri, Murtəza, İslam elmləri ilə tanışlıq, cild 2, səh 190, Sədra, Tehran, altıncı çap, 1368.

[5] - Jane, Pir, Əxlaq, səh 53, tərcümə Bədrəddin Kitabi, İsfahan, Təlim və tərbiyə nəşriyyatı, 1373.

[6] - Nəraqi, Məhəmməd Məhdi, Cameus- səadət, cild 1, səh 34, Nəcəf, Mətbəətuz- Zəhra, 1368 q.

[7] - Baxın: Nəraqi, Molla Məhdi, Cameus- səadət, Ələmi müəssisəsi, beyrut, altıncı çap, 1408 h, q, Nəraqi, Molla Əhməd, Meracus- səadə, Tehran, Rəşidi nəşriyyatı, Tehran, Bita.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Вилајәти-фәгиһин шәраити нәдир?
    7847 Nizamlar hüquq və əhkam 2010/02/06
    Исламда рәһбәрлијин әсаслары бунлардан ибарәтдир: фәгиһлик, әдаләт вә ислам ҹәмијјәтини идарә етмәк гүдрәти. Иран Ислам Республикаснын конститусијасынын 109-ҹу маддәсиндә бу үч шәртә ишарә олунуб.Рәһбәрин шәраит вә сифәтләри:
  • Müsəlmanların tarixi nə vaxtdan başlanmışdır?
    6591 تاريخ کلام 2012/04/09
    Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in besətindən sonra, habelə islamın coğrafi sərhədləri Ərəbistan yarımadasının bir hissəsində olduğu zaman və müsəlmanların əlaqələrinin cüzi və mühüm ümumi hadisələrin az olduğuna görə bir müddət zamanı bilmək üçün tarixin başlanğıcının və hadisələrin baş vermə zamanının müqayisə olmaması heç bir problem yaratmırdı. İkinci ...
  • Quran və rəvayətlərdə həzrət Xızır (ə) barəsində bəhs olunmuşdurmu?
    24494 تاريخ بزرگان 2011/11/21
    Qurani- kərimdə bir başa olaraq həzrət Xəzər (ə)- ın adı gəlməmişdir bəlkə bu ünvanla: " عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً" [i] ki, onun elm və bəndəlik məqamını açıqlayır və Musa ibni İmranın müəllimi olaraq ondan yad edilmişdir. Bir çox rəvayətlərdə böyük ...
  • Tükümün tökülməsinə görə, yapşqanla başıma parik qoymağa məcbur olmuşam. Mənim dəstəmaz və qüslümün hökmü nədir?
    5355 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/11
    Həzrət Ayətullah əl- uzma Hadəvi Tehrani (damət bərəkatuh)- nin cavabı belədir: Əkilmiş tük, təbii inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tük, təbii və inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tükü hökmündədir. Əkilmiş tük, inkişafsız təbii ya süni liflər ...
  • Qədr gecəsində oyaq qalmağın fəlsəfəsi nədən ibarətdir?
    6633 شهادت امام علی ع 2014/05/18
    Qədr gecəsi, Qurani-Kərimdə məqamına təkid olunmuş ən mühüm zamanlardan biridir və bu gecənin mənəvi məqamı haqqında çox hədislər vardır. Qədr surəsində belə bir xüsusi məqamın səbəbinə o cümlədən, Quranın[1] və mələklərin[2] nazil olması işarə olunur. Quran-Kərimdə bu gecə başdan-başa mənəviyyətlə dolu ...
  • “Аллаһын илк јаратдығы әглдир” – сөзүнүн мәнасы нәдир?
    7127 İslam fəlsəfəsi 2010/10/13
    Фәлсәфи терминолоҝијада әгл (шәриәт вә Гуранда дејилән мәләк дә адландырмаг олар) елә бир субстансијадыр (ҝөвһәрдир) ки, һәм затән (өзлүјүндә) вә һәм дә фелән (ишдә)  мүҹәррәддир. Јәни, затән мадди олмајыб, ишләрини һәјата кечирмәкдә бәдән кими мадди аләтә еһтиајҹы јохдур. Әлбәттә бу там мүҹәррәд варлығы ...
  • Əgər behişt nemətləri yorucu və bezdirici deyilsə, onda behişt əhli bir ləzzətdən necə əl çəkərək başqası ilə məşğul olurlar?
    5630 Qədim kəlam 2012/06/23
    Belə nəzərə çarpır ki, bu sualın mənşəyi bir növ bu dünyanın xüsusiyyətlərini axirət məsələləri ilə müqayisə etmək və dünyanın nöqsan, eyib, xəstəlik, ölüm, süstlük, xoşagəlməz hadisələr və s. xüsusiyyətlərini meyar qərar verməkdir, halbuki Quran və rəvayətlərə əsasən axirət aləminin xüsusiyyətləri bu dünya ilə uyğun gəlmir.
  • Fiqhi hökmlərin fəlsəfəsi haqqında sual etmək olarmı?
    7648 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/08/01
    Bu sualın cavabı aşağadakı mövzuda cavablınır; 1.İlahi hökmlərin həmişə məsləhətlər və fəsadları nəzərə almaqla olduğuna görə heç vaxt hansısa hökm heç bir səbəb olmadan halal və ya haram və vacib ola bilməz. Heç də belə deiyl ki, ilahi hökmlər heç bir meyar və hikmət olmadan bəşəriyyətə gəlmiş ...
  • Rəvayət vardır ki, Allah- Taala Fatimənin paklığına xatir onun övladlarını cəhənnəmə aparmaz. Xahiş edirik onu təhlil edin.
    6043 Hədis elmləri 2012/01/08
    Bu rəvayət şiə və Əhli- sünnə kitablarında vardır və onu nəql edən ravilərin və mənbələrin çoxluğu ona etimad etməyə dəlildir.Amma bu qeyri- müəyyənlik həmişə olubdur ki, bu hədisin genişliyi və əhatə dairəsi hara kimidir? Başqa rəvayətlərə əsasən bu nəticəyə gəlmək olar ki, ancaq həzrət Zəhranın (s.ə.) vasitəsiz övladları o ...
  • Kimlər cənnətə daxil olacaq?
    12008 Qədim kəlam 2011/02/14
    Bir çox Quan ayələrində tədqiqat aparıldığı zaman, bu nəticəni əldə etmək olur ki, cənnət Allahın insanlara verdiyi bir vədədir. Cənnət o insanlara nəsib olur ki, "müttəqi" "mömin" Allahın və onun rəsulunun göstərişlərini tamamlaya yerinə yetirsin. Bu cür insan səadətə çatmış və xoşbəxt insandır. Allahın və həzrət rəsul əkrəmin ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163757 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158583 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118631 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111664 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    104931 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92425 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54038 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48841 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44789 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44212 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...