Ətraflı axtarış
Baxanların
11777
İnternetə qoyma tarixi: 2012/01/08
Sualın xülasəsi
Əxlaq və əxlaq elmi arasında nə fərq var?
Sual
Əxlaq və əxlaq elmi arasında nə fərq var? Hansı hər tərəflidir? Əxlaq elmi barəsində hansı tərif hər tərəflidir?
Qısa cavab

"Əxlaq" kəlməsi lüğət cəhətdən xasiyyət, təbiət, səciyyə və adət mənasında olan "xulq" kəlməsinin cəmidir. Həmin adət və səciyyənin yaxşı ya pis olmasından asılı olmayaraq.

Əxlaq elminin alimləri və filosofları əxlaq üçün çoxlu təriflər bəyan ediblər. İslam alimlərinin təriflərindən ümumi verə biləcəyimiz tərif budur: "Əxlaq insan nəfsi üçün bir keyfiyyətdir ki, ona uyğun rəftarlar insandan baş verir."

Əxlaq elmi üçün də çoxlu təriflər açıqlanıbdır. O cümlədən mərhum Məraqinin buyurduğu tərifdir. O camius- səadət kitabında deyir: "Əxlaq elmi nicat və həlak xüsusiyyətləri və nicat tapmaq xüsusiyyətlərinə necə yiyələnmək və həlak edən xüsusiyyətlərdən necə azad olmaq elmidir."

Əxlaq və əxlaq elmi arasında cəm etdikdə deməliyik: Onların fərqi yalnız nəzəriyyə və əməl səhnəsidir. Buna əsasən, onların hər birinin digəri ilə müqayisədə daha hər tərəfli olması barəsində danışmaq mənasız olacaq.

Ətreaflı cavab

Əxlaq lüğətdə

Əxlaq lüğət cəhətdən, xasiyyət, təbiət, səciyyə və adət mənasında olan "xulq" kəlməsinin cəmidir.[1] O adət və səciyyənin yaxşı ya pis olmasından asılı olmayaraq.

Əxlaq termin olaraq

Əxlaq elmi alimləri əxlaq üçün çoxlu mənalar irəli sürüblər:

a). Bəziləri onu nəfsani xüsusiyyət sayırlar ki, fikir və düşüncəyə ehtiyac olmadan insandan işlərin baş verməsinə səbəbdir.

b). Bəziləri də əxlaqı yalnız əxlaqi fəzilətlərə aid bilirlər və onu əxlaqa ziddin qarşısında işlədirlər.

c). Bəzən də həyatın əxlaqi xarakteri mənasında işlənir.[2]

Buna əsasən əxlaq üçün fərqli termin mənaları açıqlanıbdır ki, onları dəqiq cəm etmək mümkün deyil. Amma əxlaqi İslam alimlərinin terminində elə cəm etmək olar ki, nisbətən onların arasında hər təriflidir və o budur: "Əxlaq insan nəfsi üçün bir keyfiyyətdir ki, ona uyğun rəftarlar insandan baş verir: "Yəni əgər nəfsin keyfiyyəti yaxşı olsa, yaxşı işlər və əgər pis olsa pis işlər baş verir. Deməli əxlaq gözəl, yaxşı və pis və çirkin əxlaqa bölünür. Bu nəfsani keyfiyyətin zəif və ya daxili xüsusiyyət formasında olması mümkündür.

Əxlaqi elmi

Əxlaq elmi üçün də çoxlu və müxtəlif təriflər qeyd olubdur.

İslam və qərb alimləri əxlaq elminə təriflər veriblər ki, onların bəzisinə işarə edirik:

a). Bəzi alimlər əxlaq elminin yaxşı əxlaqı necə əldə etmək elmi bilirlər ki, ona əsasən insanın hah və işləri yaxşı olur.[3]

b). Bəziləri də onu necə yaşamaq elmi adlandırıblar.[4]

c). Bəziləri əxlaqın lüğətdəki mənasına əsasən, əxlaq elmini tərif ediblər. Misal olaraq, əxlaq elminin sonların adət, qayda və səciyyələrini öyrənmək elmi[5] kimi tərif olubdur.

d). Həmçinin mərhum Nəraqi camius- səadət kitabında deyir: "Əxlaq elmi nicat və həlak xüsusiyyətləri və nicat tapmaq xüsusiyyətlərinə necə yiyələnmək və həlak edən xüsusiyyətlərdən necə azad olmaq elmidir".[6]

Camius- səadət, Meracus- səadə və...[7] kimi əxlaq kitablarına diqqət etdikdə, İslam alimləri nəzərindən əxlaq elminin, yaxşı və pis xüsusiyyətlərin növündən bəhs edən, onları tanıtdıran, tərif və açıqlayan, yaxşı və gözəl xüsusiyyətləri necə aradan aparmağı bəyan edən bir elm olduğunu demək olar.

Buna əsasən, əxlaq elminin mövzusu, yaxşı xüsusiyyətlər və onları əldə etmək yolu və pis xüsusiyyətlər və onları aradan aparmaq yolundan ibarətdir. Bu yaxşı və pis xüsusiyyətlər, insanın ixtiyari əməlləri ilə əlaqəli olduğuna görə, əxlaq elmində diqqət olunur. Əxlaq elminin hədəfi, insanı əbədi xoşbəxtlik və təkamülə və ona yetişmək üçün yarandığı qəsd olunmuş mənzilə yetişməkdir. Dediyimiz kimi, əxlaq elmi fəlsəfənin ümumi mənasındakı şöbələrindən biri olubdur.

Hər tərəfli tərif

Əxlaq istər yaxşı və istərsə də pis yol və rəftarlardan ibarətdir. Əxlaq elmi isə, yəni bu yol və rəftarlara və onların hansı birinə əməl etməyə olan elmdir.

Başqa sözlə, əxlaq və əxlaq elminin fərqi yalnız nəzəriyyə və əməl səhnəsindədir. Buna əsasən, hər birinin dəyəri ilə müqayisədə hər tərəfli olmasından danışmaq mənasız olacaq.

 



[1] - Qerşi, Seyid Əli Əkbər, Qamusi- Quran, cild 2, səh 293 Darul- kutubul- islamiyyə, Tehran, altıncı çap, 1371 ş, Tərihi, Fəxrəddin, Məcməul- bəhreyn, cild 5, səh 156, Murtəzəvi kitab mağazası, Tehran, üçüncü çap, 1375 ş.

[2] - Daha çox izah üçün "hovze net saytına" baxın.

[3] - Baxın: Tusi, Xacə Nəsrəddin, Əxlaqi- nasiri, səh 14, İslamiyyə kitab mağazası, Bita,Tehran.

[4] - Mutəhhəri, Murtəza, İslam elmləri ilə tanışlıq, cild 2, səh 190, Sədra, Tehran, altıncı çap, 1368.

[5] - Jane, Pir, Əxlaq, səh 53, tərcümə Bədrəddin Kitabi, İsfahan, Təlim və tərbiyə nəşriyyatı, 1373.

[6] - Nəraqi, Məhəmməd Məhdi, Cameus- səadət, cild 1, səh 34, Nəcəf, Mətbəətuz- Zəhra, 1368 q.

[7] - Baxın: Nəraqi, Molla Məhdi, Cameus- səadət, Ələmi müəssisəsi, beyrut, altıncı çap, 1408 h, q, Nəraqi, Molla Əhməd, Meracus- səadə, Tehran, Rəşidi nəşriyyatı, Tehran, Bita.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Aya qadın edə bilər ailəsinin icazəsi olmadan internetdə başqalarıyla rabitə yaratsın?
    6619 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/07
    Müctəhidlərin bu sual qarşısında olan cavabları ibarətdir: 1.             Xamineyi: Əgər kişinin malından istifadə etmirsə, icazə lazım deyil, amma diqqət etmək lazımdır naməhrəmlə rabitə həmişə fəsadla birlikdədir və ya günaha düşmək qorxusu vardır və caiz deyildir (icazə verilmir).
  • Başqasının uşağını validenylərinin icazəsi ilə ədəbləndirməkdən ötrü döymək olarmı?
    4298 Cürbəcür 2015/05/30
    Sualın mövzusunda həddi buluğa çatdıqdan sonra icazə yoxdur və artıq bu yaşda ata-ananın icazəsinin təsiri yoxdur. Amma bəzi fəqihlər[1] zərurət olan halda buna icazə verirlər və o həddə qədər ki, uşağın bədəni qızarmış və qaralmış olmasın. Əlavələr: Mərce təqlid alimlərinin bu suala cavabları:
  • Məsum kəlməsinin xarici mənası nədir?
    10589 Qədim kəlam 2012/06/13
    İsmət daxili bir qüvvə və nəfsani bir xüsusiyyətdir ki, ona sahib olanı günah etməyi düşünməkdən (o ki, qala günah etməyə) saxlayır. Elmi termində, səhv, unutqanlıq və günahdan qorunmaq mənasındadır. Ümumi bir bölümdə ismət iki növdür: 1. Ümumi məsumluq və günahdan qorunma.
  • Başqasının malından vəqf etməyin hökmü nədir?
    6178 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/11
    Vəqf etmək o vaxt düzgün olar kivəqf edən özü sahib olduğu maldan vəqf etsin.[1] Nəticədə zorla aldadmaqla və nahaq başqalarından mal ilə verilmiş vəqf batildir vəqf edən o mala zamindir və boynunda həqqunnas var başqa sözlə desək bu vəqf etməklə boynundan həqqunnas götürülmür.
  • Вилајәти фәгиһин васитә илә сечилмәси гајдасында дөвр ирады гаршыја чыхыр. Буну неҹә һәлл етмәк олар?
    7627 Nizamlar (Qurluşlar) 2010/02/06
    Һазырда Иран Ислам Республикасында вилајәти фәгиһи сечән мүтәхәссисләр (хубраган) мәҹлисини мүһафизләр шурасы тәсдиг едир. Инди бела бир шүбһә јараныр ки “әҝәр мүһафизләр шурасыны рәһбәр тәсдиг едирсә, мүһафизләр шурасынын үзвүләри вилајәти-фәгиһи сечән мүтәхәссисләри тәсдиг едирсә, вә онлар да рәһбәрлији сечирсә, бу мәсәлә гејри-мүмүкүн олан ...
  • Tarixdə imamların bir baxışla insanları batini (mənən) hidayət etmələrinin nümunəsi vardırmı?
    5734 Qədim kəlam 2012/04/10
    İmamət məqamının “haqq məzhəbinin ali hədəflərini həyata keçirmək və məqsədə çatdırmaq mənasından ibarət olan hidayət” olmasına diqqət yetirməklə bu məqam təkcə zahirdə yol göstərməyə deyil, təkvini hidayətə də şamildir. Bu, hazırlığı olan qəlblərə imamın ruhi nüfuzu, batini təsiri, vücud şüasının saçması və onları mənən hidayət etməsi mənasınadır. ...
  • Niyə İslami ölkələrdə fəsad rəvac tapır və yayılır?
    6841 Nəzəri əxlaq 2010/06/15
    Qurani kərim baxışından İslami məmləkətlərdə fəsadın yayılması və səbəbləri bir cümlədə xülasə olur: Allaha imanın olmaması və zalıma küfr etməməklə açıqlanər. Yəni Allahla olmayan və Allah rənginə boyanmayan hər şey fəsada çəkilir. Qarşəsənda isə Allaha inanc və zalımlasra boyun əyməmək, əlbəttə hər ikisi olan surətdə və bir- birinin ...
  • Bəqərə surəsinin 228- ci ayəsində, kişinin qadından üstün olmasını deməsi, Allahın ədalətli olması ilə ziddiyyəti yoxdurmu?
    19298 Təfsir 2011/04/13
    Bu ayə təlaq verilmiş (boşanmış) qadınlar barəsində olan ayədir və rəci təlaqın hökmlərindən biri yəni iddə zamanında onların ərlərinin qayıtmasıdır. Ümumi bir qanuna yəni qadınların hüquq və vəzifələrinin bərabər olmasına işarədir. Quran ayələrinin cəmindən və bu ayədən məlum olur ki, Allah üstünlüyü təqvada bilir. Hökmlərdə qadınla kişinin bərabər olmasını ...
  • haqqında qeybət olunandan hallallıq almadan edilən qebyətdən tövbə etmək olarmı?
    6416 Əməli əxlaq 2015/05/28
    Qeybətin haqunnas olduğunu nəzərə alaraq, ilk mərhələdə halallıq və razılıq lazımdır. Ondan sonra Allah dərgahında tövbə etmək zalımdır. Amma, hər hansı dəlilə görə qeybət olunmuş şəxsdən hallalıq almaq mümükün olmasa, əgər məsələ açıqlansa daha acınacaqlı hadisələrə səbəb olarsa ...bu halda, Məsum İmamların (əleyhimussalam) rəvayətlərinə əsasən, istiğfar etməli ...
  • Məsxərə etməyin dəqiq mənası nədir? Karikatura çəkmək də məsxərənin nümunəsi hesab olunmur?
    12902 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/14
    Lüğət alimləri və Quran müfəssirlərinin əksəriyyəti məsxərə və istehzanın eyni məna daşıdığını demişlər. Məsxərə və istehza etməyin mənası odur ki, bir şəxsi təhqir etsinlər, onun məqam və şənini alçalsınlar, yaxud dini və insani təlimlərdən, prinsiplərdən və əsaslardan hər hansı birini dəyərsiz qələmə versinlər və ona rişxənd etsinlər. ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164567 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163157 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119632 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113421 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110067 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    93844 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54775 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    53662 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45971 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45638 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...