Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dən və məsum imamların hər birindən həzrət Məhdinin təvəllüdü, qeybdə olması, zühuru, dünya səviyyəli qiyamı və s. kimi xüsusiyyətləri ilə əlaqədar çoxlu rəvayətlər nəql olunmuşdur. Həqiqətdə o həzrətin təvəllüdündən uzun illər öncə onun səciyyəvi xüsusiyyətləri bəyan olunmuş, o cümlədən Peyğəmbərin xanədanından, Fatimənin və İmam Hüseynin (əleyhimus-salam) nəslindən olunması, qanlı qiyamla yer üzünün hər bir yerini haqq-ədalətlə doldurulması irəlicən xəbər verilmişdir. Bu rəvayətlərin sayı o qədər çoxdur ki, islam mövzularının heç biri barəsində bu qədər hədis gəlib çatmamışdır.[1] Hətta bu məsələ 12 imam şiə məzhəbinin zəruri əqidəvi məsələlərindən hesab olunur.[2] Həzrət Ayətullah Safi Gülpayqani bu hədislərin bir qismini özünün dəyərli “Müntəxəbul-əsər” kitabında bir yerə toplamışdır. Biz burada Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-dən Məhdi (əleyhis-salam) barəsində mötəbər şiə və sünnü mənbələrində nəql olunan mətləblərə ayrı-ayrılıqda və qısa şəkildə işarə edirik:

Həzrət Məhdi (əleyhis-salam) şiə mənbələrində

Həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-ın qeybdə olması və qiyam etməsi məsələsi islamda qəti və danılmaz bir məsələdir, onun barəsində çoxlu kitablar yazmışlar. Belə ki, onların bir çoxunun yazılma tarixi o həzrətin təvəllüdündən uzun illər öncəyə qayıdır. Misal üçün, şiənin mötəbər hədis alimlərindən və müəlliflərindən biri olan Həsən ibni Məhbub Zərrad “Əl-məşixə” kitabını qeybəti-kubradan yüz il öncə yazmış, İmam Məhdi (əleyhis-salam)-ın qeybdə olacağı ilə əlaqədar rəvayətləri orada nəql etmişdir.[3] Həmçinin Ayətullah Əmini “Dadqostəri cahan” adlı kitabında (Nəcaşinin “Rical” kitabından nəqlən) o həzrətin təvəllüdündən qabaq onun qeybət dövrü ilə əlaqədar kitab yazan 7 nəfər böyük şəxsiyyətin adını çəkir.

Şeyx Müzəffər “Əqaidul-imamiyyə” kitabında yazır: “Əgər Məhdilik təfəkkürü Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in tərəfindən müsəlmanlar üçün irəli çəkilməsəydi, birinci hicri əsrində yalançı iddiaçılar, o cümlədən keysanilər, abbasilər və sairləri vədəsi verilən Məhdilik iddiasını etməzdilər.”[4]

Həmçinin Şeyx Səduq “Kəmalud-din və təmamun-nemət” adlı kitabında Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-dən (sair imamlardan yox) məcmu halında 45 rəvayət nəql etmişdir. Bu rəvayətlər həzrət Məhdinin vücudunun əslinə dəlalət etməkdən əlavə, onun bəzi xüsusiyyətlərini də bəyan edir.[5]

Misal üçün, Əbdüllah ibni Abbas, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in belə buyurduğunu nəql edir: “Allah-taala yer üzünə nəzər saldı və onların arasından məni seçərək peyğəmbər qərar verdi. Sonra ikinci dəfə nəzər salaraq Əlini seçdi və onu imam qərar verdi. Sonra mənə fərman verdi ki, onu özümün qardaşım, vəlim, vəsim, xəlifəm və vəzirim seçəm. Əli məndən, mən də Əlidənəm, o qızım Fatimənin əri, iki nəvəm Həsənlə Hüseynin atasıdır. Bilin ki, mütəal Allah məni və onu Öz bəndələrinə höccət qərar vermiş, Hüseynin övladlarından elə imamlar seçmişdir ki, mənim əmrimlə qiyam edər, dinimi bərqərar edər, vəsiyyətimi qoruyub saxlayarlar. Onların doqquzuncusu Əhli-beytimin Qaimi və ümmətimin Məhdisidir ki, zahiri quruluşda, danışıqda, rəftar və davranışda camaat arasında mənə ən çox oxşar şəxsdir. O uzun müddətli qeybət dövründən sonra zühur edəcək, Allahın dinini hər bir dinə qalib edəcək, Allahın köməyi və mələklərin yardımı ilə dəstəklənəcək, yer üzünü zülm və haqsızlıqla dolduğu kimi haqq-ədalətlə dolduracaqdır.”[6]

İbni Abbas yenə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in belə buyurduğunu nəql edir: “Məndən sonra Allahın insanlara olan höccətləri, vəsiləri və canişinləri on iki nəfərdir. Onların birincisi qardaşım, axırıncısı isə övladımdır.” Soruşdular ki, qardaşın kimdir? Həzrət buyurdu: “Əli ibni Əbi Talib.” Soruşdular ki, övladın kimdir? Buyurdu: “Məhdi. O həmin kəsdir ki, yer üzünü zülm və haqsızlıqla dolduğu kimi, haqq-ətalətlə dolduracaqdır. Məni haqq olaraq nübüvvətə seçən Allaha and olsun! Əgər dünyanın axırına bir gündən artıq qalmamış olsa belə, Allah o günü o qədər uzadacaqdır ki, övladım Məhdi qiyam etsin. Bundan sonra İsa ibni Məryəm asimandan nazil olaraq namazda ona iqtida edəcəkdir... Onun hakimiyyəti yer üzünün şərqinə və qərbinə çatacaqdır.”[7]

Qeyd etmək lazımdır ki, sair şiə mənbələrində bu xüsusda çoxlu rəvayətlər vardır.

Əhli-sünnət  mənbələrində həzrət Məhdi (əleyhis-salam)

Məhdəviyyət, həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-ın vücuduna və zühuruna olan etiqad təkcə şiə məzhəbinə məxsus deyildir, əksinə böyük sünnü mühəddisləri də o həzrətlə əlaqədar olan hədisləri bir çox səhabə və tabeindən nəql edərək öz kitablarında bir yerə yığmışlar. Belə ki, şiə kitablarından əlavə, sair islam məzhəblərinin (hənəfi, şafei, maliki və hənbəli) kitab və əsərləri də həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-ın özü və zühuru ilə əlaqədar Peyğəmbər rəvayətləri ilə doludur.[8]

Bəzi böyük tədqiqatçıların apardığı araşdırmalara əsasən əhli-sünnət mühəddisləri həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-la əlaqədar hədisləri öz kitablarında 33 nəfər Peyğəmbər səhabəsindən nəql etmiş, böyük və məşhur sunnü alimlərindən 106 nəfəri qaib imamın zühuru ilə əlaqədar rəvayətləri öz kitablarında cəm etmiş, onlardan 32 nəfəri həzrət Məhdi barəsində müstəqil kitab yazmışlar.[9]

Əhməd ibni Hənbəl (241-ci ildə vəfat edib) “Müsnəd” və Buxari (256-cı ildə vəfat edib) “Səhih” kitabında həzrət imam Zaman (əleyhis-salam)-ın təvəllüdündən qabaq bu barədə kitab yazan şəxslərdir. Onlar həmin kitablarda həzrət Məhdi ilə əlaqədar rəvayətləri qeyd etmişlər. Misal üçün, Əhməd ibni Hənbəl bu hədisi nəql edir: “Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm) buyurdu: “Əgər dünyanın ömrünə bir gündən artıq qalmamış olsa belə Allah-taala mütləq o gündə bizim xanədandan olan bir şəxsi seçəcək, o, dünyanı haqsızlıq və zülm ilə dolduğu kimi haqq-ədalətlə dolduracaqdır.”[10]

Böyük sünnü tədqiqatçılarından və alimlərindən biri olan İbni Əbil-Hədid yazır: “Dünyanın ömrünün və şəri təkliflərin yalnız Məhdinin zühurundan sonra sona satacağı barədə bütün islam firqələri yekdil nəzərdədirlər.”[11]

Məşhur sünnü alimi Şeyx Süleyman Qənduzi “Yənaibul-məvəddət” adlı kitabında yazır: Nəsəl adlı bir yəhudi Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm)-in hüzuruna gəlib müxtəlif suallar soruşdu, axırda o həzrətin özündən sonrakı vəsiləri və canişinləri barəsində soruşdu. Peyğəmbər onları belə təqdim etdi: “Mənim vəsim Əli ibni Əbi Talib, ondan sonra iki nəvəm Həsənlə Hüseyndir. Ondan sonra Hüseynin nəslindən doqquz imam gələcəkdir.” Yəhudi şəxs dedi: “Onların adlarını de.” Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm) buyurdu: “Hüseyn dünyadan gedəndən sonra oğlu Əlidir, oğlu Əli dünyadan gedəndən sonra onun övladı... Həsən dünyadan gedəndən sonra onun oğlu höccət Məhəmməd əl-Məhdidir. Bunlar on iki imamdan ibarətdir.”[12]

Hətta şiəliklə ziddiyyətdə və qatı düşmənçilikdə olan ən ifratçı firqə – vəhhabilik də Məhdilik mövzusunu qəbul etmişdir. Belə ki, Ərəbistanın mühüm dini mərkəzlərindən biri olan “rabitətul-aləmil-islamiyy” mərkəzi bu xüsusda bir bəyanat verərək demişdir: “O (Məhdi) on iki nəfərdən ibarət olan raşidi xəlifələrin sonuncusudur ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm) səhih hədislərdə onlardan xəbər vermişdir. Məhdi ilə əlaqədar hədisləri səhabələrdən bir çoxu nəql etmişlər: Hafizlərdən və mühəddislərdən bəziləri də aşkar şəkildə demişlər ki, Məhdi barəsində olan hədislər həm səhih, həm də həsən növündən olan hədislərdir və onların məcmusu qəti olaraq təvatür həddindədir. Məhdinin qiyamına etiqad vacibdir və bu, Əhli-sünnət və cəmaətin danılmaz əqidələrindəndir. Cahil və bidətçi şəxsdən başqa heç kəs onu inkar etməz.”[13]

Nəhayət, islam məsələlərində tədqiqat aparanlardan bəziləri bu zəmində əhli-sünnət yolu ilə nəql olunan rəvayətlərin sayının 200-ə qədər olduğunu nəql demişlər, halbuki həmin mövzuda şiə tərəfindən nəql olunanlar 1000-dən artıqdır.[14]

Qeyd etmək lazımdır ki, bu xüsusda sünnü hədislərinin az olmasının səbəbi budur ki, şiələr əhli-sünnətin əksinə olaraq məsum imamların da hədislərini Peyğəmbərin öz hədisi kimi höccət bilirlər, lakin əhli-sünnət yalnız Peyğəmbərin sözlərini höccət hesab edirlər. Sünnülərin bu xüsusda rəvayət etdiyi hədislərin hamısı Peyğəmbərdəndir.

Yuxarıda qeyd olunanlardan aydın olur ki, Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) Məhdilik məsələsini Əli (əleyhis-salam)-ın Qədir-xumdakı vilayət məsələsi kimi, gözəl şəkildə öz ümmətinə bəyan etmişdir. Amma əhli-sünnət Peyğəmbərin birinci xəlifəsi ilə əlaqədar məsələdə şiələrlə ixtilafda olduğu kimi, bu xüsusda da ixtilaf etmiş və o həzrət üçün başqa bir nümunə təyin etmişlər.

Deməli, həzrət Məhdi (əleyhis-salam)-ın mövzusu Peyğəmbər tərəfindən aşkar şəkildə bəyan olunmuşdur və bu da məsələni son dərəcə əhəmiyyət daşıdığını göstərir.