Please Wait
13116
Cəfr elmi barəsində məsumlardan (əleyhimus-salam) nəql olunan rəvayətlərin məcmusundan məlum olur ki, cəfr – Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in vasitəsi ilə Əli (əleyhis-salam)-ın və ondan da sonrakı imamların ixtiyarına verilən bir sıra ilahi maarif məcmuəsidir. Onun bir hissəsi qiyamət gününə qədər baş verəcək hadisələr barədə elmdən ibarətdir, ona “mənaya və bəlaya” elmi də deyilir.
Cəfr termini rəvayətlərdə üç mənada işlədilmişdir: birincisi “cəfr” kitabıdır, ikincisi dəridən hazırlanan böyük bir qabda (sandıqçada) yerləşdirilən kitab və əsərlərin məcmuəsidir (ağ cəfr), üçüncüsü isə Peyğəmbərin silahı saxlanan qırmızı cəfrdir.
Məşhur nəzəriyyəyə əsasən, cəfr elmi ədədlərdən, hərflərdən və onların nisbətlərindən istifadə etməklə (iddiaya əsasən) hər bir məchul məsələyə münasib cavab verilən həmin hüruf elmidir. Bu yolla verilən sual hərflərə və ədədlərə çevrilir, xüsusi mərhələni keçdikdən sonra nəticə etibarı ilə hasil olan ədədlər və sonra da müəyyən hərflər verilən sualın cavabını bəyan edir. Bu elm bir çox dinlərdə müxtəlif adlarla mövcud olmuş və bəzi qruplar o elmə sahib olduğunu iddia etmişlər.
Amma şiə rəvayətlərinə əsasən imamlar (əleyhimus-salam) cəfr barəsində bizim ixtiyarımızda başqa məlumatlar qoyurlar. Belə ki, bunun məşhur cəfr (hüruf) elmi barəsində deyilənlərlə xüsusi və aşkar təfavütləri vardır. Burada o rəvayətlərin bəzilərini qeyd edirik:
“Cəfr” – qoyun, yaxud keçi, yaxud dana dərisi deməkdir.[1] Bu elmin və maarifin cəfr adlandırılması ilə əlaqədar nəql olunan rəvayətlərin məcmusundan məlum olur ki, bu elmlər ya dərinin üzərinə yazılan, ya da dəridən hazırlanmış böyük bir şeyin (sandıqçanın) içərisində yığılan əsərlər məcmuəsidir.
Şiə rəvayətlərinə uyğun olaraq cəfr külli şəkildə ilahi maarif məcmuəsindən ibarətdir. Bu maarif məcmuəsi Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dan Əli (əleyhis-salam)-a nəql olunmuş və Əli (əleyhis-salam) da özündən sonrakı imamların ixtiyarına vermişdir.
Bu elmlərin bəzisi qiyamətə qədər baş verəcək hadisələrə şamildir ki, ona “mənaya və bəlaya elmi” də deyilir. Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in və Əli (əleyhis-salam)-ın sirr səhabəsi olan Salman da bu elmi (mənaya və bəlaya) bilirdi.[2]
Qeyd etmək lazımdır ki, rəvayətlərdə deyilən cəfr üç növ imiş: birincisi, cəfr kitabıdır, ikincisi, böyük dəridən hazırlanmış bir şeydə saxlanılan kitablar və əsərlər (buna ağ cəfr deyilir), üçüncüsü isə Peyğəmbərin silahıdır və qırmızı (əhmər) cəfr adlandırılmışdır. Çünki Allahın qəhr və qəzəbinin nişanəsi olan qılınc sahibi onu müharibə məqsədi ilə açır.[3]
Bunların hər biri ilə əlaqədar çoxlu rəvayətlər nəql olunmuşdur. Bəzi rəvayətlərdə də onların hamısı bir yerdə zikr olunmuşdur ki, onların bəzilərini qeyd edirik:
1. Cəfr kitabı
a)
عنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) ... وَاللهِ إنَّ عِنْدِي لَجِلْدَيْ مَاعِزٍ وَضَأنٍ إمْلَاءُ رَسُولِ اللهِ صلي الله عليه و آله وَ خَطَّهُ عَلِيٌّ عليه السّلام بِيَدِهِ ...
İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “Allaha and olsun! (Keçi və ya qoyun) dərisindən olan bir şey mənim ixtiyarımdadır. Onun içindəkilər Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in imlası ilə deyilmiş və Əli (əleyhis-salam) da onları öz əli ilə yazmışdır!...”[4]
b)
عِنْدَنَا الْجَفْرُ وَ هُوَ أدِيمٌ عُكَاظِيٌّ قَدْ كُتِبَ فِيهِ حَتَّي مُلِئَتْ أكَارِعُهُ، فِيهِ مَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائنٌ إلَي يَوْمِ الْقِيَمَةِ
“Cəfr elmi yalnız bizim ixtiyarımızdadır. O, yazılarla dolu olan ükazi dərisindən ibarətdir. Onda indiyə qədər baş vermiş və qiyamət gününə qədər baş verəcək hadisələrin hamısı qələmə alınmışdır.”[5]
v)
إِنِّي نَظَرْتُ فِي كِتَابِ الْجَفْرِ صَبِيحَةَ هَذَا الْيَوْمِ وَهُوَ الْكِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَى عِلْمِ الْمَنَايَا وَالْبَلَايَا وَالرَّزَايَا وَعِلْمِ مَا كَانَ وَماَ يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ الَّذِي خَصَّ اللهُ تَقَدَّسَ اسْمُهُ بِهِ مُحَمَّدًا وَاْلاَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمُ السَّلاَمُ، وَتَأَمَّلْتُ فِيهِ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَغَيْبَتَهُ وَإِبْطَاءَهُ وَطُولَ عُمُرِهِ وَبَلْوَى الْمُؤْمِنِينَ بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ وَتَوَلُّدَ الشُّكُوكِ فِي قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَيْبَتِهِ وَارْتِدَادِ أَكْثَرِهِمْ عَنْ دِينِهِمْ وَخَلْعِهِمْ ربْقَةَ الْاِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمْ
İmam Sadiq (əleyhis-salam) öz səhabələrindən birinə buyurdu: “Bu gün sübh cəfr kitabına baxırdım. Allah-taala ölümlərin, bəlaların, müsibətlərin elmini, keçmişdə olanların və gələcəkdə – qiyamət gününə qədər baş verəcək hadisələrin hamısını bu kitabda yazılmış, onu Həzrət Muhəmməd (səlləllahu əleyhi və alih)-ə və ondan sonrakı imamlara məxsus etmişdir. Mən bu kitabda diqqət etdim, bizim َQaimimizin təvəllüdünü, onun qeybdə olacağını, qeybət dövrünün çox uzun çəkəcəyini, qeybət dövründə möminlərin düçar olacaqları çətinlikləri, bu dövrün çox uzun olduğuna görə çoxlarının qəlbində şəkk-şübhə yaranacağını, (nəticədə) onların əksəriyyətinin mürtəd olaraq dindən və islamdan çıxacağını müşahidə etdim.”[6]
Ağ cəfr
قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُول انَّ عِنْدِيَ الْجَفْرَ الابْيَضَ. قَالَ: قُلْنَا: وَ أيُّ شَيْءٍ فِيهِ؟! قَالَ: فَقَالَ لِي: زَبُورُ دَاوُدَ وَ تَوْرَاةُ مُوسَي وَ إنْجِيلُ عِيسَي وَ صُحُفُ إبْرَاهِيمَ وَالْحَلَالُ وَالْحَرامُ؛ وَ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ، مَا أزْعُمُ أنَّ فِيهِ قُرْآناً، وَ فِيهِ مَايَحْتَاجُ النَّاسُ إلَيْنَا وَ لَا نَحْتَاجُ إلَي أحَدٍ
İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurdu: “Ağ cəfr mənim ixtiyarımdadır.” “O nədir?” deyə soruşduqda, həzrət buyurdu: “Davudun Zəburu, Musanın Tövratı, İsanın İncili, İbrahimin səhifələri, (bütün) halal və haramlar; Fatimənin Müshəfi... (hamısı ondadır). Mənim fikrimcə, onda Qurandan heç bir şey yoxdur. Onda bütün insanların ehtiyac duyduğu şeylərin hamısı vardır və bizim heç bir şəxsə ehtiyacımız yoxdur.”[7]
3. Qırmızı cəfr
a)
عِنْدِي الْجَفْرَ الْأَحْمَرَ قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ شَيْءٍ فِي الْجَفْرِ الْأَحْمَرِ قَالَ السِّلَاحُ وَ ذَلِكَ إِنَّمَا يُفْتَحُ لِلدَّمِ يَفْتَحُهُ صَاحِبُ السَّيْفِ لِلْقَتْل
İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “Qırmızı cəfr mənim ixtiyarımdadır...” Ravi soruşdu: “Qırmızı cəfrdə nə vardır?” Həzrət buyurdu: “Silah. Buna görə qırmızı cəfr adlandırılmışdır ki, qılınc sahibi onu müharibə üçün açacaqdır.”[8]
b)
قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ يَسِيرُ الْقَائِمُ بِسِيرَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فِي أَهْلِ السَّوَادِ فَقَالَ لَا يَا رُفَيْدُ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ سَارَ فِي أَهْلِ السَّوَادِ بِمَا فِي الْجَفْرِ الْأَبْيَضِ وَ إِنَّ الْقَائِمَ يَسِيرُ فِي الْعَرَبِ بِمَا فِي الْجَفْرِ الْأَحْمَرِ
Ravi deyir ki, imam Sadiq (əleyhis-salam)-dan soruşdum: “Yəbnə Rəsulillah! Həzrət Qaim eynilə Əli ibni Əbi Talib kimi rəftar edəcəkdirmi?” Həzrət buyurdu: “Xeyr. Həqiqətən Əli ibni Əbi Talib ağ cəfr əsasında əməl edirdi, Qaim isə qırmızı cəfrdə olanlara əsasən əməl edəcəkdir.”[9]
v)
وَ أَمَّا الْجَفْرُ الْأَحْمَرُ فَوِعَاءٌ فِيهِ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ لَنْ يَخْرُجَ حَتَّى يَقُومَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْت
İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “Qırmızı cəfr Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in silahını özündə saxlayan bir qabdır, o heç vaxt çölə çıxarılmaz; yalnız bizim Qaimimiz qiyam edən zaman çıxarılar.”[10]
Nəticə
İmamların cəfri bir kitabda (cəfr kitabında) yığcam və sirli şəkildə gələn ilahi elmlərin – istər şəriət elminin, istər batini elmlərin, istər hikmətin, istərsə də qüdrət və sair elmlərin həqiqətinə şamil olan ümumi mənalı bir şeydir. Yaxud müxtəlif kitablardan ibarət olan çox dəyərli bir məcmuədir ki, onda hər bir şey təfsilatı ilə qeyd edilmişdir. Ya da ilahi qüdrətin və qəhrin təcəssüm etdirən şeyə – Peyğəmbərin silahına şamildir (qırmızı cəfr).
Təbiidir ki, imamlar öz batinlərində bu əsərlərə və elmlərə malikdirlər və onun zehində saxlanması mənasına olan kitabətə – yazılmağa ehtiyacları yoxdur. Əsas məsələ bu kitabın batini həqiqətidir, lakin bu elmilərin zahirdə də yazılması ilə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Necə ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) imla edir, Əli (əleyhis-salam) da onu yazırdı.[11] Burada çoxlu sirlər və məchul məsələlər vardır ki, biz onları dərk etməkdən acizik.
Deməli, imamların cəfri camaat arasında məşhur olanların əksinə olaraq, sadəcə irfani hərf və ədədlər elmindən ibarət deyildir ki, onu rəml, üstürlab və sair kimi şeylərlə yerinə yetirmək olsun. Baxmayaraq ki, cəfr kitabı (cəfr üçün deyilən üç ünvandan birində) bir yazı ilə aləmin bütün sirlərinə, xəbərlərinə və həqiqətlərinə şamildir. Yəqin olaraq demək lazımdır ki, bu adi bir yazı deyildir; o, ədəd və ya hərflərin vasitəsi ilə qələmə alınan sirli yazılara oxşayır, onların bütün təfsilatı imamın vasitəsi ilə əldə edilir. Lakin bəzi hərf və ədəd iddiaçılarının əlində olan və islamdan əvvəllər də mövcud şeyləri imamların malik olduğu cəfr elmi hesab etmək olmaz. Bu elm (hürufilik elmi) də bir növ ilahi maarifdən natamam şəkildə istifadə və çıxarışlardan ibarətdir və rəml və ya nücum elminə oxşar bir fənnə (taleyə baxmaq və kahinlik kimi) çevrilmişdir. Onun əsas hədəfi qeybi xəbərlərin çıxarılmasıdır, o cümlədən gələcəkdən xəbər vermək və başqa işlər.
Deyilənlərdən aydın olur ki, cəfl Əhli-beyt maariflərinin və irfanın sirlərindən ibarətdir. Rəvayətlərə uyğun olaraq misilsiz ilahi maarifə malikdir və yəqin şəkildə, bəzi iddiaçıların əlində mövcud olan və “qəribə elmilər” ünvanı ilə deyilən fənlərdən və üslublardan daha yüksəkdədir.
Nübüvvət və imamətin tarixində daim irafani elmlərdən və maariflərdən sui-istifadə edilmiş, maddi məqsədlər üçün bir vasitəyə; yaxud kahinlərin, fövqəltəbii qüdrətlərə meyl edənlərin əlində bir vasitəyə çevrilmişdir. Əlbəttə, irfandakı ədəd elminin həqiqəti (bu məqama malik olan ariflər onlardan lədunni şəkildə bəhrələnirlər) dua yazmaq, sehr, rəml və sair kimi işlərdən müqayisə olunmaz dərəcədə yüksəkdir və bu iksinin arasında dərin fərqlər vardır. Hafizin dili ilə desək, ilahi sirlər gözbağlayıcılıqların vərəqləri ilə müqayisə oluna bilməz, baxmayaraq ki, bəzi hallarda zahirdə bir-birinə oxşayırlar:
رقم مغلطه بر دفتر دانش نزنيم
سِرّ حق بر ورق شعبده ملحق نکنيم
[1] İbni Mənzur, “Lisanul-ərəb”, 4-cü cild, səh. 142, “cəfr” kəlməsi; Xəlil, “Əl-eyn” kitabı, 6-cı cild, səh. 110, “cəfr” maddəsi
[2] “ "Biharul-ənvar", 22-ci cild, səh. 346:
يَا أَعْرَابِيُّ لَا تَغْلَطَنَّ فِي سَلْمَانَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ أَمَرَنِي أَنْ أُطْلِعَهُ عَلَى عِلْمِ الْمَنَايَا وَ الْبَلَايَا وَ الْأَنْسَابِ وَ فَصْلِ الْخِطَاب
“Ey ərəb! Əsla Salman barəsində səhv etmə! Çünki Allah-taala mənə əmr etmişdir ki, mənaya və bəlaya elmini, nəsəb elmini və fəsli-xitabı ona (Salmana) öyrədəm.”
وَ ذَلِكَ أَنَّهَا يُفْتَحُ لِلدَّمِ يَفْتَحُهُ صَاحِبُ السَّيْفِ لِلْقَتْل
“Buna görə qırmızı cəfr adlandırılmışdır ki, qılınc sahibi onu müharibə üçün açacaqdır.”
[4] Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 46-cı cild, səh. 46, “Vəfa” müəssisəsi, Beyrut, 1409
[5] Yenə orada, səh. 48
[6] Yenə orada, 51-ci cild, səh. 219
[7] Kuleyni, “Kafi”, 1-ci cild, səh. 240, "Darul-kutubil-islamiyyə", Tehran, 1365-ci şəmsi il
[8] Yenə orada
[9] Məclisi, "Biharul-ənvar", 52-ci cild, səh. 313
[10] Yenə orada, 26-cı cild, səh. 18
[11] "Biharul-ənvar", 26-cı cild, səh. 45:
سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذُكِرَ لَهُ وَقِيعَةُ وُلْدِ الْحَسَنِ وَ ذَكَرْنَا الْجَفْرَ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ عِنْدَنَا لَجِلْدَيْ مَاعِزٍ وَ ضَأْنٍ إِمْلَاءَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ خَطَّ عَلِيٍّ ع وَ إِنَّ عِنْدَنَا لَصَحِيفَةً طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً أَمْلَاهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ خَطَّهَا عَلِيٌّ ع بِيَدِهِ وَ إِنَّ فِيهَا لَجَمِيعَ مَا يُحْتَاجُ إِلَيْه
Sinan nəql edir ki, İmam Sadiq (əleyhis-salam)-ın yanında Hüseyn (əleyhis-salam)-ın təvəllüd hadisəsi barədə danışıldı, biz də cəfrdən söz açdıq. Həzrət buyurdu: “Allaha and olsun! Qoyun və ya keçi dərisindən olan cəfr yalnız bizim ixtiyarımızdadır. O, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in imlası və Əli (əleyhis-salam)-ın əlyazması ilə yazılmışdır. Bizim ixtiyarımızda bir səhifə də vardır ki, onun uzunluğu 70 ziradır (təqribən 35 metr). O da Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in imlası və Əli (əleyhis-salam)-ın əlyazması ilə yazılmışdır. Onda ehtiyac duyulan bütün şeylər (hökmlər və s.) vardır.”