İsmət lüğətdə qorunmaq və uzaq olmaq mənasında, elmi termində xəta, səhv, unutqanlıq və günahdan qorunmaq və uzaq olmaq mənasındadır.[1] Başqa sözlə, ismət daxili bir güc və nəfsani xüsusiyyətdir ki, ona sahib olanı günah etməyi düşünməkdən (o ki qala günahı etməyə) saxlayır.

Xəta və günahdan uzaq olmaq iki cürdür:

1. Ümumi məsumluq və günahdan uzaqlıq, həyatın bütün dövrlərində (anadan olandan ömrünün sonunadək) İlahi dini öyrənmək, öyrətmək və icra etməkdə, bütün səhv, unutqanlıq, günah və xətadan. Bu iş yalnız mələklər, Peyğəmbərlər və İmamlar (ə) üçün baş verib və deigərlərində onun baş verməsinə sübutumuz yoxdur.[2]
2. Çoxalıb və azala bilən nisbi ismət ki, müxtəlif şəxslərdə fərqli və dəyişkəndir. Din işlərində çox vaxt çoxlu çalışmalar və əməllərdən sonra müəyyən qədər yaranır və həmin şəxslər vasitəsi ilə qorunur, halbu ki, ömrünün sonuna qədər onu qorumağa heç bir zəmanət yoxdur. Ona görə də, nisbi isməti onun çoxalıb və azalmasını nəzərə almaqla digərlərinə də aid edə bilərik. Bu hala adi insanlarda "ədalət mələkəsi" deyilir. Yəni şəxs elə dərəcədədir ki, böyük günah və bilərəkdən olan səhv onda gözə dəymir.[3]

Axırıncı meyara əsasən, məsum həm Peyğəmbərlər, İmamlar və mələklərə şamil olur, həm də özlərini islah etməklə günah etməyən insanlara şamil olur. Buna əsasən, bu məqam və mövqe yalnız Peyğəmbərlər və on dörd məsuma aid deyil. Digər ixlaslı varlıqlar da, bəzi dərəcələrdə bu xüsusiyyətə malikdirlər.

Ona görə də, biz məsumları bir qismə bölür və onların ismətinin sübutları barəsində qısa şərh veririk:

1. Peyğəmbərlər (ə):

Səmavi Peyğəmbərlər günahın hər növündən, böyük və kiçik olmaqla, uzaq olmalıdırlar və heç vaxt bir an da olsa günaha tərəf getməməlidirlər. Şiə alimlərinin nəzərinə əsasən, Peyğəmbərlər dörd cür ismətdə bir- biri ilə bərabərdirlər: vəhyi alıb və onu çatdırmaqla ismət, etiqadlarda ismət, günahlardan ismət xəta və unutqanlıqdan ismət. Peyğəmbərlərin ismətinin əqli sübutları:

Kəlam elminin böyük alimləri, ağıl yolu ilə Peyğəmbərlərin ismətinin lazımlığına çoxlu sübutlar gətiriblər ki, onların bəzisi bunlardır:

a)- Daxili səbəblər:

Peyğəmbərlərin vücudunda, günah səbəbləri (cahillik, elmsizlik, şəhvət və həvəslərin qələbə çalması və...) günahın qarşısını alan səbəblər qarşısında məğlubdur.

b)- Etimad və hədəfin aradan getməsi sübutu:

Məlum olduğu kimi, Peyğəmbərlərin göndərilməsindən məqsəd, İlahi əmrlər sayəsində bəşəri hidayət etməkdir.

Bu hədəf o zaman təmin olar ki, camaatın Peyğəmbərlərin sözlərinə və təlimlərinə heç bir şəkk və şübhələri olmasın. Belə ki, onların sözünü Allahın sözü bilsinlər və onların təlimlərini İlahi təlimlər bilsinlər ki, onları can və başla qəbul etsinlər və yüz faiz onun qarşısında təslim olub və ona inansınlar.

Ağıllı, alim və həkim olan şəxsin, məqsəd və hədəfinin əksinə iş görməməsi qətidir. Əgər onlar günah və xətadan məsum olmasalar, insanları səhv yola çəkərlər. Bu da, Peyğəmbərlərin seçilmə hədəflərinin tam ziddinədir.

c)- Cahilliyə yönəltmək və səhvə həvəsləndirmək mümkün deyil

Allahın öz bəndələrini hidayət etməkdə heç vaxt onların xətaya həvəslənməsinə ya onları səhv yola dəvət etməyə səbəb olan ən balaca işi etməyəcəyi qətidir. Çünki, belə bir işin hər kəs tərəfindən, xüsusilə böyük Allahın pak zatı tərəfindən baş verməsi, çox pis işdir. Əgər Allah Peyğəmbərlik sübutlarını, möcüzə və elmi sübutlar olmaqla, qeyri- məsumun (yəni yalan deməsi, səhv etməsi və günah etməsi mümkün olan şəxs) ixtiyarına qoysa, öz bəndələrini səhv yola salıbdır və bunu həkim Allaha nisbət vermək, qeyri mümkündür.

d)- Vəhyi qəbul etməyə qeyri- məsumun ləyaqətinin çatmaması:

Bildiyiniz kimi, hər bir hikmətli məsuliyyətin ona uyğun qabiliyyət və ləyaqətə ehtiyacı var. Nalayiq və qabiliyyətsiz insanların z vəzifələrini düzgün formada yerinə yetirmələri mümkün deyil. Bunu da bilirik ki, Peyğəmbərlər Allahın əmrini vəhy yolu ilə alıb və insanlara çatdırırlar. Elə bir əmr ki, hər tərəfi nur və mənəviyyət və onun məzmununda hər tərəfi iman və təqvadır. Məlumdur ki, belə bir əmri alan elə pak və təmiz olmalıdır ki, təbiətdən yuxarı və hər eyb və nöqsandan uzaq olan Allahın pak zatı ilə əlaqə yarada bilsin və məzmunu təqva və paklıq ilə dolu olan xəbəri və əmri qəbul edə bilsin.

Peyğəmbərlərin ismətinin nəqli sübutları:

Quranın neçə ayəsi Peyğəmbərlərin ismətinə işarə edir ki, aşağıda onların bəzisinə işarə edirik:

a)- Peyğəmbərləri müxləsindən sayan ayələr. Müxləsin o şəxslərdir ki, hətta şeytan da onları düz yoldan çıxarmağa məyus olub və onları istisna edibdir. "(İblis) dedi: "Sənin izzətinə- qüdrətinə and olsun ki, onların (Adəm övladının) hamısını mütləq haqq yoldan azdıracağam, yalnız sənin müxləs (xalisləşdirilmiş) bəndələrindən başqa".[4] Müxləs məsumla bərabərdir ki, Peyğəmbərlər onun xarici mənalarından biridirlər. Allah Taala buyurur: "(Ya Peyğəmbər!) Kitabda (Quranda) Musanı da yad et! Həqiqətən o, müxləs (xalisləşdirilmiş bir bəndə) idi. O (bizim tərəfimizdən İsrail oğullarına göndərilmiş) bir elçi, bir Peyğəmbər idi".[5] Həmçinin həzrət Yusif barəsində buyurubdur: "Biz pisliyi və biabırçılığı ondan sovuşdurmaq üçün belə etdik. O, həqiqətən, bizim müxləs (xalisləşdirilmiş) bəndələrimizdəndir).[6]

b)- Qurani- kərim Peyğəmbərlərə itaət etməyin mütləq formada lazım bilib[7] və mütləq itaət isməti lazım tutur.

c)- Qurani- kərim İlahi mənsəbləri zülmlə bulanmamış şəxslərə aid edir.[8] Hər bir günah ən azı özünə zülmdür və hər bir günahkar Qurani- kərimdə zalım adlanır.

2. İmamlar (ə):

İmamların ismətinin də Peyğəmbərlərin isməti ilə fərqi yoxdur. Onlar da doğulan gündən məsumdurlar.[9] Bu fərqlə ki, İmamlar barəsində vəhyi qəbul etmə və çatdırma yerinə, vəhy maarifini izah və açıqlamaqdan söz gedir.[10]

İmamların ismətinin əqli sübutları, Peyğəmbərlərin ismətində gələnlərdir. Amma İmamların ismətinin nəqli sübutları bunlardır:

Təthir ayəsi:[11]

Quran buyurur: "Allah bütün eyibləri (çatışmamazlıq və günahları) yalnız siz Əhli- beytdən uzaqlaşdırmaq və sizi tananilə pak etmək istəyir". Ayənin bu hissəsində, iki cəmlik əvəzliyi işlənibdir ki, hər ikisi kişi cinsinin cəmi formasında gəlibdir və Peyğəmbərin (s) adətən xüsusiliyi çatdıran "innəma" kəlməsinin gəlməsi (bizim dildə onun yerinə "yalnız" ya "təkcə" deyilir) ayədə gələn İlahi fəzilətin Peyğəmbər (s) ailəsinə məxsus olmasına və digərlərinə aid olmamasına sübutdur.

"Yuridu" (Allahın iradəsi var və istəyir)... cümləsi.

Allahın təkvini iradəsinə işarədir. Yəni Allah təkvini (yaranış) bir əmr ilə iradə edibdir ki, sizi bütün eyiblərdən uzaqlaşdırsın və pak etsin, nəinki, təşrii (qanun qoyma) iradəsi ilə. Çünki təşrii iradə, onları öz paklıqarını qorumağa vəzifəli etməkdir. Bildiyimiz kimi bu vəzifə Peyğəmbər (s) ailəsinə məxsus deyil. Müsəlmanların hamısı öalərini pak saxlamağa borcludurlar.

"Rics" lüğətdə təmiz olmayan şey[12] mənasındadır. Alimlərin bəzi izahlarında "rics" "günah" ya "şirk" ya "batil etiqad" ya "paxıllıq və həsəd" mənasında təfsir olsa da, əslində geniş mənanın təzahürlərindən biridir.

Hər halda, bu kəlmənin əvvəlinə gələn əlif və lamı (ər- rics) nəzərə alsaq, burada ümumi mənanı çatdırır. Ayənin mənası belə olur ki, Allah eyiblərin hər hansı bir növünü onlardan uzaq etməyi iradə edibdir.

"Və yutəhhirəkum təthira" cümləsi, "təthirin" mənasının pak etmək olduğunu nəzərə aldıqda, qabaqkı cümlədə gələn bütün eyiblər və çirkinliklər inkar etmək məsələsinə əlavə təkiddir.

Elmi termində mütləq məful (tamamlıq) olan "təthirən" kəlməsi, yenə də bu mənaya digər bir təkiddir.

Nəticə budur ki, Allah müxtəlif təkidlərlə, İslam Peyğəmbərləri (s)- in Əhli- beytini hər növ eyb və çirkinlikdən pak və uzaq etməyi iradə edibdir.

Əlbəttə, digər sübutlar. Peyğəmbər (s)- in Əhli- beytinin on dörd məsuma aid olmasını açıqca bəyan edirlər.[13]

3.İlahi mələklər:

İmam Həsən Əsgəri (ə) buyurur:

"Allahın mələkləri İlahi lütflərin köməyi ilə, küfr və bəyənilməyən işlərdən məsum və amandadırlar".[14]

Həmçinin ardında buyurur: Mələklər Peyğəmbərlər və İmamlar kimidirlər.[15]

4.Üç dəstədən qeyrisinin isməti

(Çünki ismət Peyğəmbərlik ya İmamlığı lazım tutmur. Ona görə ki, bir şəxsin Peyğəmbər olmadan məsum olması mümkündür), Həzrət Fatimə (s) və Həzrət Məryəm (s) kimi.

Quran ayələrinin bəzisi Məryəmin paklıq və təharətinə şəhadət verir..........." Ya Məryəm, Həqiqətən, Allah səni seçmiş, (eyiblərdən) təmizləmiş, (cəmi) aləmlərin (bütün dünyanın) qadınlarından üstün tutmuşdur".[16] Təfsirçilər bu ayənin o həzrətin ismətinə sübut olduğunu təsdiqləyir.[17] Həmçinin təthir ayəsi həzrət Fatimənin ismətinə dəlalət edir, necə ki, yuxarıda deyildi.

1. Muxləs insanların bir dəstəsi ismətin bəzi dərəcələrinə yəni günahdan ismətinə çata bilərlər.[18]

Çünki ismətin mənşəyi insanın iradə və ixtiyardır. Əlbəttə ismət hər yerdə İlahi övliyaların xüsusi bir dəstəsinə məxsusdur. Amma təqvalı möminlərin bəzisi nəfsi saflaşdırmaq sayəsində öz işlərinin böyük bir hissəsində günah etməkdən uzaq qala bilərlər və bu iş ixtiyari bir işdir.[19] Əslində əmrləri yerinə yetirməyə sabit qədəm olmaq, qadağan olunmuşlardan çəkinmək və kiçik günahları təkrar etməmək xüsusiyyətidir. Buna bəzən ədalət mələkəsi də deyilir.