Үмумијјәтлә, шәриәтин әһкам вә ганунлары ики гисмә ајрылыр: сабит вә дәјишән өлчүләр. Бу ики гисим арасындакы әлагәләр о гәдәр өнәмлидир ки, динин објективлијинин ишыгландырылмасында бөјүк әһәмијјәт кәсб едир. Хүласә олараг дејирик ки, шәриәтин әсасы сабит вә дәјишмәз өлчүләр үзәриндә гурулуб. Белә ки, онлар там низамлы сурәтдә инсан һәјатынын бүтүн саһәләрини әһатә едир вә бу мүтәшәккил системин програмлашдырылмасы исә дини-шәри мәнбәләрә јијәләнмәклә һасил олур. Бу саһә үзрә тәдгигат апаран фәгиһ шәхс (дин алими) инсанын дин чәрчивәсиндәки шәхсијјәтини һәмин сабит өлчүләр әсасында мүәјјәнләшдирир. Бунунла белә, бәзән бир сыра мәсәләләрдә гејри-дини мәлуматлара да әсасланмасы мүмкүндүр. Һәр һалда бурада дини-шәри мәнбәләр фундаментал рола малик олуб, кәнар мәлуматлар нисби характер дашыјыр.

Гејри-сабит өлчүләр исә, адәтән, кәнар мәлуматлар әсасында характеризә олунур. Чүнки, инсанын дүшдүјү заман-мәкан шәраити даим онлары тәсир алтына ала билир. Артыг бурада бирбаша һадисәләр мөвзуну формалашдырыр вә о да һәр һансы иҹтимаи—сијаси, игтисади, мәдәни вә с. һадисәләрлә әлагәдар олур. О заман дәлил вә әсасланмаларда диҝәр статистик мәлуматлара, о ҹүмләдән һәр саһә үзрә мүтәхәссис шәхсин рәјинә әһәмијјәт верилир. Әлбәттә бурада елми мүһакимә вә нәтиҹәнин һансы үсул вә мәнтигә әсасланмасы барәсиндә “Исламда мүасир тәфәккүр” тәрзи башлығы алтында ҝениш мүзакирәјә еһтијаҹ вар.[1]