Ətraflı axtarış
Baxanların
8607
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/31
Sualın xülasəsi
İnsanın zatı haradan və nədən bəhrələnir və onun insanın rəftarında nə kimi əhəmiyyəti var?
Sual
İnsanın zatı nədən və haradan sərçeşmə alır? Həmçinin bu proses ana bətnində baş berir ya dünyaya gəldikdən sonra? Bu zatın insanın rəftarında təsiri varmı?
Qısa cavab

"Himəti mütəsliyə"nin bu barədə nəzəri budur ki, "zatlar ibtidai mərhələdə qeyri müəyyən şəkildə mövcud olurlar. Sonra isə yaradılış qanunlarına uyğun olaraq cismlənərək müəyyən olurlar. Üçüncü mərhələdə isə insan olaraq fərqli olaraq fəaliyyət göstərirlər".

İnsanın zatı mənəvi və maddi qolda daşıyısı olaraq ilk yaradılışdan insanla birlikdə olurlar.

Adətən maddi qol deyəndə insanın təbiətdə və tinəti (torpaqdan yaranmaq) və mənəvi qol deyəndə onun ruhu və fitrəti nəzərdə tutulur.

İnsanın zatı, mümkündür onun ideal və fikirlərinin bəhrə mənbəyi olsun. Amma onun insanın rəftarında olan təsiri onun ixtiyarını nəzərə almaq şərti ilə icbaridir. Yəni istər- istəməz insanın bütün əməllərində təsirlidir.

Ətreaflı cavab

"Zat" sözü müxtəlif mənalı olmaqla yanaşı fəlsəfə elmi terminində də özünə məxsus nəna daşıyır. Beləki, fəlsəfə elmində "mahiyyət" və "zat" sözünün xüsusi mənaları vardır ki, bu mənalar digər elmi terminlərdən olduqca fərqlidir.

Belə deyilir ki: "Hər bir vücudun əslinə və əsasına onun zatı deyilir".[1]

Bəzəndə zatın "diri müdrik, eşidən, görən və aqil, olduğunu deyirlər.[2] Əlbəttə bütün bunların nəfsdə olduğunu iddia edirlər.

Nəfsin tərifində deyilir: Nəfs ruhi cövhərdir (substotional) ki, öz zatına bağlıdır. (Yəni bu vücudu kimdənsə almışdır. Qaim be nəfs. Amma daim cismlə birgə olduğu üçün onunla birgə adlanır. Məsələn: Atəş yandırıcı bir cövhərdir. Əgər bir dəmiri onunla bərabər qoysan özü kimi onu da qızdırar.[3]

Nəfs məsələnin əsil hədəfində İlahinin mənəvi nurlarından biridir ki, onun məşriqi və saçması Allah, məğribi və sönməsi qaranlıqdır.[4]

Hikməti mütaliə kitabının bəyanına əsasən zatlar ibtidai şəkildə cəm formasında omuşdur. Sonra isə yaradılış vasitəsi ilə təşəxxös (seçilir) tapır. Daha sonra isə öz şəxsiyyəti ilə fərdə çevrilərək fəaliyyətə başlayır.

«جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا»[5]

Amma "zat sözü ümumi insanların arasında zatdan ələ gələn xüsusiyyatlar toplusudur. Bundan əlavə insanın zatı iki qoldan araşdırılır:

A). Maddi və təbii qol. Əsasən buna "finiyyət" də deyirlər.

B). Mənəvi və ruhi qol. Buna da əsasən fitrət deyirlər.

Finiyyət deyəndə insanın xəmrinin torpaqdan yoğrulması və onun təıbiətinin torpaq olması nəzərdə tutulur. Bu da insanın maddi yaşayışını təmin edir. Amma insanın mənəvi yaşayışını onun ruhi təmin edir.

Amma insanın dünya və axirət müvəffəqiyyətləri və onun bədbəxtçiliyi insanın öz fikirlərindən bəhrələnir. Belə ki, insanda olan təəccüb hissləri onda məhəbbəti, qəmi və bu qəbildə olan hissləri vücuda gətirir. Həmçinin qəzəb, şad və sair. hisslərində yaranma səbəbləri vardır. Bundan əlavə insan ona "mən" deyə müraciət edir. Yəni mənim fikrim, mənim həyəcanım, mənim hisslərim və sair. bu minvalla "mən" insanın bütün həyatını kontrol edir. Hətta bir onu dörd əsas səbəbə də bölə bilərik:

1)     Fərdin genetik və təbii səbəbi.

2)     Fitrət.

3)     Xarici mühit.

4)     Şəxsi iradə.

Dini bəyanlara istinad edərək deyə bilərik ki, bütün insanlar fitrət baxımından eynidirlər. həmçinin insanın fitrəti onu müxtəlif istəklərə və biliklərə tərəf sövq edir.

«کل مولود یولد علی الفطرة»

Məsələn: İlahi vücudun dərkinə, nəhayətsiz və bitməyən həyata tərəf əxlaq dəyərlərinə sarı, müqəddəslərə ehtiram bəsləməyə, təkamülə tərəf və bəzi gözəlliklərə tərəf insan sövq olunur. Başqa bir tərəfdən isə insanın ictimai və qeyri ictimai varlığı tiniyyət və maddiyyat baxımından eyni deyildir. İnsanların bəzisi valideynlərinin dinsiz olması nəticəsində haramzadə, bəziləri bunun əksi olaraq dindar olurlar. Bəzi insanlarda isə valideynin etdiyi ehsan sayəsində mənəvi dəyişikliklər baş verir. Bir sözlə bütün insanların müxtəlif xarakterli olmaları onların ictimai mühiti ilə olduqca əlaqəlidirlər. Məsələn: Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bir nəfərin başqası üçün etdiyi dua onun ümumi həyatında dəyişiklik etməyə qadirdir. Bir çox insanlar dünyaya və maddiyyata daha əlaqəlidirlər. Bəziləri isə əksinə fitrətə, əxlaq və mənəviyyata əlaqəlidirlər.

Bu barədə hədisdə buyrulmuşdur: "Bədbəxt və xoşbəxt anasının qarnında məlum olur".[6]

«السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه»

Yəni xoşbəxtçiliyin və bədbəxtçiliyin müxtəlif amilləri vardır.

Amma mühüm olan budur ki, insanda olan zat anlamı tələblərə uyğun olaraq cavablanır. Belə ki, nə tam cəbr və nə də tam ixtiyari deyildir.

Çünki insanı başqa yaranmışlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyat onun iradə və ixtiyarıdır.

Deməli insan öz iradə və meyli ilə firti istəklərə, şəhvət istəklərinə və sair. cavab verir.

Bu yerdə insanın zövqü nəyi bəyənərsə onu da düz bilərək seçir. Belə ki, bütün istəklər və əməllər insanın ixtiyarından qaynaqlanaraq onun zövqünə uyğun həyata keçir.[7]



[1] - Səccadi, Seyyid Cəfər, fərhəng ulum fəlsəfi və kəlami, səh 267, Kərci Əli, istilahati fəlsəfi və təfavut anha ba yek- digər, səh 127.

[2] - Molla Sədra, Əsfar ərbəə, cild 2, tərcümə, Məhəmməd Xacuyi, cild 2/4 səfər çaharom, səh 52.

[3] - Molla Sədra, Məfatihul ğeyb, tərcümə Mühəmməd Xacəvi, səh 853.

[4] - Yenə də ora, səh 852.

[5] - Əsfar, cild 8, səh 347.

[6] - Biharul- ənvar, cild 5, səh 153, cild 74, səh 117.

[7] - Bər gerefte əz təfsir Əl- mizan, cild 8, səh 137, Əraf surəsi, ayə 30.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • İlahi kitabda hər rətb və yabis var, kitabdan məqsəd, mövcud Quandırmı? Rətb və yabisdən məqsəd nədir? Onlar necə varlıqdır?
    6342 Təfsir 2010/11/10
    Bəzi ayələrdə "kitabi mubin" qeyd olunub və ondan məqsəd Qurani kərim olmasına baxmayaraq, amma bu ayə və buna oxşar ayələrdə ki, ilahi elmin sənədini açıqlayırlar, "kitabi mubindən" məqsəd, varlıqlar yaranmamışdan qabaq, ilahi elmin mərhələsidir ki, onun özü digər kitab və lövhələrə şamildir, onun keyfiyyət və miqdarı, bizə məlum deyil.
  • Qəbrdə müsəlman və qeyri-müsəlman üçün sual-cavab necədir?
    9442 Qədim kəlam 2014/05/20
    Bərzəx sözü ərəbcədən lüğətdə pərdə və iki əşyanın arasında qərar tutan maneəyə deyilir; amma məşhurlar kalamında bərzəx dünya ilə Axirət arasında Allah-taala tərəfindən yaradılmış bir aləmdir. İnsanın ölümündən sonrakı ilk mənzili də oradır. Bərzəx aləmindən məqsəd həmin qəbr aləmidir. Elə bir aləm ki, insan ölümdən sonra Qiyamətə ...
  • منظور از «ادبار النجوم» در قرآن چه زمانی از شبانه‌روز است؟
    1512 Təfsir 2022/11/01
    خدای متعال در بخش پایانی سوره‌ی طور، به بیان احوال مشرکان و عذاب اخروی آنها پرداخته و پس از آن به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا در اجرای فرامین الهی صبر پیشه کند و به عبادت و تسبیح و تقدیس او بپردازد. در آیه ...
  • Modern dünyada dinin yol göstərməsi necə təsəvvür olunur?
    7189 Təzə kəlam 2011/06/12
    "Din" kəlməsi bütün dinlərə istər səmavi olsun istərsə də olmasın, təhrif olmuş olsun və yaxud təhrif olmamış (İslam) olsun, şamil olur. Bizim əqidəmiz budur ki, İslam dini yalnız buna malikdir ki, bütün dövr və əsrlərdə müsbət yol göstərməyə malikdir; Çünki İslam bütün dinlərin sonuncusu və ən kamil İlahi ...
  • Deyilir: Əgər niyyət pak olsa bəsdir və dua və ziyarətə daha ehtiyac yoxdur; bu doğrudurmu?
    9737 Əməli əxlaq 2010/11/10
    Bu şeytanın insanları dua, ziyarət və digər əməllərdən uzaqlaşdırmaq üçün olan bir hiyləsidir, çünki dua və təvəssül imamların vasitəsi və Allahın bir başa olan əmri ilə insanların öhdəsinə qoymuşdur. İnsanlara nümunə və qəlblərinin saf olmasına dualar səbəb olub məsum imamlarla daha çox əlaqə yaratmağa səbəb olmuşdur. Bütün ...
  • Haram yoldan əldə edilmiş və sahibi də məlum olmayan pulun xumsu ödənməlidirmi?
    6494 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/15
    Haram yol ilə əldə edilən pul əldə edənin şəxsi malikiyyətində deyil. Öz əsas maliki və ya maliklərinə qaytarılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, Maliki məchul malın hökmündədir. Və xumsu yoxdur. Bəlkə o pulun bütövü Camiuş- şərait bir mərcəi təqlidin ixtiyarında olmalıdır və ya onun icazəsi ilə sahibinin niyyətinə ...
  • Төвбә сурәсинин ики сон ајәсинин сәнәд вә әһвалаты нәдир?
    6853 Təfsir 2010/04/22
    Үмуми олараг суалда гејд олунан “сәнәд”дән мәгсәдин нә олдуғу там ајдын дејил вә заһири белә олан суалларын мүәјјән ҹавабы јохдур. Амма, ола биләр бу сөздән мәгсәд, ајәнин назил олма сәбәби вә ја тәфсири олсун. Јахуд, Гуранын охунушларында олан бәзи ихтилафлара ҝөрә мәсум Имамлардан ...
  • Bəni İsrailin dana pərəstişinin cəzası hikmətli idi?
    6925 Təfsir 2012/04/17
    Təfsirçilər bu ayədə Allahın öldürmək əmrindən məqsədində üç ehtimal veriblər: 1. Bu əmr, imtahan əmri olub və onların tövbəsiylə bu əmr onlardan götürülübdür. 2. Bu ayədə qətldən məqsəd şeytani vəsvəsələri və nəfsani şəhətlər kəsməkdir. 3. Ayədə qətldən məqsəd, həqiqi qətldir yəni bir- birinizi öldürüb həlak ...
  • Fəlsəfə, irfan, ağıl və hikmət arasındakı fərq nədir?
    14299 İslam fəlsəfəsi 2012/04/19
    Fəlsəfə – ən xüsusi mənada varlıq aləmindəki gerçəklikləri dərk etmək üçün zehni, əqli və istidlal yönlü səylər mənasınadır. Hikməti fəlsəfədən fərqli bir məsələ hesab etdiyimiz halda o, fəlsəfədən yüksəkdədir və ilahi və lədünni mənşəyə malikdir. Quranda da “ilahi bir əta və nemət” kimi qeyd olunmuşdur. Belə ki, ...
  • Müsəlmanlar arasında müxtəlif firqələrin yaranmasının səbəbləri nədir?
    10696 Qədim kəlam 2010/12/07
    Müxtəlif məzhəblərin yaranmasında, çoxlu səbəblər var. məsələn, bir dəstənin peyğəmbər (s)- in həzrət Əli (ə)- nin imamlığı barəsində olan vəsiyyət və əmrlərinə diqqət etməmələri, digər dinlərin ardıcıllarinin müsəlmanların içinə yol tapması və mədəniyyət cəhətdən onlarla qarışmaları, islamın əsl təlimlərindən və Əli- beyt (ə)- in maarifindən uzaq düşmək bir əsrə yaxın ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164847 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164435 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119909 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113977 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111163 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94257 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54933 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54704 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46349 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45943 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...