Ətraflı axtarış
Baxanların
8012
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/31
Sualın xülasəsi
İnsanın zatı haradan və nədən bəhrələnir və onun insanın rəftarında nə kimi əhəmiyyəti var?
Sual
İnsanın zatı nədən və haradan sərçeşmə alır? Həmçinin bu proses ana bətnində baş berir ya dünyaya gəldikdən sonra? Bu zatın insanın rəftarında təsiri varmı?
Qısa cavab

"Himəti mütəsliyə"nin bu barədə nəzəri budur ki, "zatlar ibtidai mərhələdə qeyri müəyyən şəkildə mövcud olurlar. Sonra isə yaradılış qanunlarına uyğun olaraq cismlənərək müəyyən olurlar. Üçüncü mərhələdə isə insan olaraq fərqli olaraq fəaliyyət göstərirlər".

İnsanın zatı mənəvi və maddi qolda daşıyısı olaraq ilk yaradılışdan insanla birlikdə olurlar.

Adətən maddi qol deyəndə insanın təbiətdə və tinəti (torpaqdan yaranmaq) və mənəvi qol deyəndə onun ruhu və fitrəti nəzərdə tutulur.

İnsanın zatı, mümkündür onun ideal və fikirlərinin bəhrə mənbəyi olsun. Amma onun insanın rəftarında olan təsiri onun ixtiyarını nəzərə almaq şərti ilə icbaridir. Yəni istər- istəməz insanın bütün əməllərində təsirlidir.

Ətreaflı cavab

"Zat" sözü müxtəlif mənalı olmaqla yanaşı fəlsəfə elmi terminində də özünə məxsus nəna daşıyır. Beləki, fəlsəfə elmində "mahiyyət" və "zat" sözünün xüsusi mənaları vardır ki, bu mənalar digər elmi terminlərdən olduqca fərqlidir.

Belə deyilir ki: "Hər bir vücudun əslinə və əsasına onun zatı deyilir".[1]

Bəzəndə zatın "diri müdrik, eşidən, görən və aqil, olduğunu deyirlər.[2] Əlbəttə bütün bunların nəfsdə olduğunu iddia edirlər.

Nəfsin tərifində deyilir: Nəfs ruhi cövhərdir (substotional) ki, öz zatına bağlıdır. (Yəni bu vücudu kimdənsə almışdır. Qaim be nəfs. Amma daim cismlə birgə olduğu üçün onunla birgə adlanır. Məsələn: Atəş yandırıcı bir cövhərdir. Əgər bir dəmiri onunla bərabər qoysan özü kimi onu da qızdırar.[3]

Nəfs məsələnin əsil hədəfində İlahinin mənəvi nurlarından biridir ki, onun məşriqi və saçması Allah, məğribi və sönməsi qaranlıqdır.[4]

Hikməti mütaliə kitabının bəyanına əsasən zatlar ibtidai şəkildə cəm formasında omuşdur. Sonra isə yaradılış vasitəsi ilə təşəxxös (seçilir) tapır. Daha sonra isə öz şəxsiyyəti ilə fərdə çevrilərək fəaliyyətə başlayır.

«جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا»[5]

Amma "zat sözü ümumi insanların arasında zatdan ələ gələn xüsusiyyatlar toplusudur. Bundan əlavə insanın zatı iki qoldan araşdırılır:

A). Maddi və təbii qol. Əsasən buna "finiyyət" də deyirlər.

B). Mənəvi və ruhi qol. Buna da əsasən fitrət deyirlər.

Finiyyət deyəndə insanın xəmrinin torpaqdan yoğrulması və onun təıbiətinin torpaq olması nəzərdə tutulur. Bu da insanın maddi yaşayışını təmin edir. Amma insanın mənəvi yaşayışını onun ruhi təmin edir.

Amma insanın dünya və axirət müvəffəqiyyətləri və onun bədbəxtçiliyi insanın öz fikirlərindən bəhrələnir. Belə ki, insanda olan təəccüb hissləri onda məhəbbəti, qəmi və bu qəbildə olan hissləri vücuda gətirir. Həmçinin qəzəb, şad və sair. hisslərində yaranma səbəbləri vardır. Bundan əlavə insan ona "mən" deyə müraciət edir. Yəni mənim fikrim, mənim həyəcanım, mənim hisslərim və sair. bu minvalla "mən" insanın bütün həyatını kontrol edir. Hətta bir onu dörd əsas səbəbə də bölə bilərik:

1)     Fərdin genetik və təbii səbəbi.

2)     Fitrət.

3)     Xarici mühit.

4)     Şəxsi iradə.

Dini bəyanlara istinad edərək deyə bilərik ki, bütün insanlar fitrət baxımından eynidirlər. həmçinin insanın fitrəti onu müxtəlif istəklərə və biliklərə tərəf sövq edir.

«کل مولود یولد علی الفطرة»

Məsələn: İlahi vücudun dərkinə, nəhayətsiz və bitməyən həyata tərəf əxlaq dəyərlərinə sarı, müqəddəslərə ehtiram bəsləməyə, təkamülə tərəf və bəzi gözəlliklərə tərəf insan sövq olunur. Başqa bir tərəfdən isə insanın ictimai və qeyri ictimai varlığı tiniyyət və maddiyyat baxımından eyni deyildir. İnsanların bəzisi valideynlərinin dinsiz olması nəticəsində haramzadə, bəziləri bunun əksi olaraq dindar olurlar. Bəzi insanlarda isə valideynin etdiyi ehsan sayəsində mənəvi dəyişikliklər baş verir. Bir sözlə bütün insanların müxtəlif xarakterli olmaları onların ictimai mühiti ilə olduqca əlaqəlidirlər. Məsələn: Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bir nəfərin başqası üçün etdiyi dua onun ümumi həyatında dəyişiklik etməyə qadirdir. Bir çox insanlar dünyaya və maddiyyata daha əlaqəlidirlər. Bəziləri isə əksinə fitrətə, əxlaq və mənəviyyata əlaqəlidirlər.

Bu barədə hədisdə buyrulmuşdur: "Bədbəxt və xoşbəxt anasının qarnında məlum olur".[6]

«السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه»

Yəni xoşbəxtçiliyin və bədbəxtçiliyin müxtəlif amilləri vardır.

Amma mühüm olan budur ki, insanda olan zat anlamı tələblərə uyğun olaraq cavablanır. Belə ki, nə tam cəbr və nə də tam ixtiyari deyildir.

Çünki insanı başqa yaranmışlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyat onun iradə və ixtiyarıdır.

Deməli insan öz iradə və meyli ilə firti istəklərə, şəhvət istəklərinə və sair. cavab verir.

Bu yerdə insanın zövqü nəyi bəyənərsə onu da düz bilərək seçir. Belə ki, bütün istəklər və əməllər insanın ixtiyarından qaynaqlanaraq onun zövqünə uyğun həyata keçir.[7]



[1] - Səccadi, Seyyid Cəfər, fərhəng ulum fəlsəfi və kəlami, səh 267, Kərci Əli, istilahati fəlsəfi və təfavut anha ba yek- digər, səh 127.

[2] - Molla Sədra, Əsfar ərbəə, cild 2, tərcümə, Məhəmməd Xacuyi, cild 2/4 səfər çaharom, səh 52.

[3] - Molla Sədra, Məfatihul ğeyb, tərcümə Mühəmməd Xacəvi, səh 853.

[4] - Yenə də ora, səh 852.

[5] - Əsfar, cild 8, səh 347.

[6] - Biharul- ənvar, cild 5, səh 153, cild 74, səh 117.

[7] - Bər gerefte əz təfsir Əl- mizan, cild 8, səh 137, Əraf surəsi, ayə 30.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163888 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    159538 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118839 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    112028 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    106163 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92695 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54205 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    50000 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45077 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44524 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...