İslam dini hamını İlahi tövhidi qəbul etməyə dəvət etsə də amma bu hamı onu qəbul etməyə məcbur etmək mənasında deyildir. Çünki iman və etiqadda məcburiyyət və zor qəbul edilməzdir.[1] Əlbəttə bu iş dinin əsası ilə müxalifət etmək fəzası yaratmaq mənasında deyil. Yəni İslam dinini qəbul edib və dindar bir ailədə boya- başa çatan bir şəxs, əgər dinin əsaslarından birini inkar edib ona qarşı çıxıb onu fərdi bir etiqaddan ictimai fəzaya çəkib dinin qarşısında dayanıb və fitnə salmaqla ümumi camaatın zehnini haqqı batildən seçməkdə qarışdırsınlar, elə bir cinayət ediblər ki, onun cəzasını da çəkməlidirlər.[2]

Yəni mürtədin cəzası onun ictimai cinayətlər törətdiyinə görədir. Hərçənd belə bir şəxs haqqı tanımaq üçün əlindən gələni edibsə mürtəd olmasında Allah yanında üzürlüdür və həqiqətən özünün fərdi hökmləri fəzasında günahkar olmasın.

Cavabın aydın olması üçün mürtəd, mürtəd olmağın mənfi nəticələri, mürtəd olmağın hüquqi hökmləri, mürtədin cəzalanmasının fəlsəfəsi və...barədə bir neçə məsələyə diqqət etmək lazımdır:

Birinci məsələ: Mürtəd kimdir?

Mürtəd İslamdan xaric olub və küfrü seçən şəxsdir.[3] İslamdan xaric olmaq dinin əsasını ya dinin əsaslarından birini (tövhid, nübüvvət və məad) inkar etməklə hasil olur. həmçinin əgər dinin zərurilərindən birini (hankı ki, bütün müsəlmanlar üçün aydın və məlumdur) inkar edə. Belə ki, risaləti inkar etməklə yanaşı ola və insan bu yanaşı olmağı bilsə, yenə də mürtəd olma baş verir.[4]

Mürtəd olma fitri və milli olaraq iki qismə bölünür:

Fitri mürtəd o şəxsdir ki, onun ata ya anası onun nütfəsi bağlanan zaman müsəlman olublar və özü də həddi buluğa yetişdikdən sonra İslamını zahir edib və sonra İslamdan xaric olubdur.[5]

Milli mürtəd o şəxsdir ki, onun atası nütfəsi bağlanan zaman kafir olublar və o həddi buluğa yetişdikdən sonra küfrünü zahir edib və sonra müsəlman olub və yenidən kafir olubdur.[6]

İkinci məsələ: İlahi dinlərdə və İslam məzhəblərində mürtədin hökmü.

Şiə fiqhində mürtədin irs və evlilik mövzusunda olan ictimai hökmlərdən bəzisi barəsində elə bil sual olunmayıbdır. Mürtədin cəza hökmü belədir: Fitri mürtəd kişi öldürülür və onun qazi qarşısında etdiyi tövbə qəbul olunmaz. Milli mürtəd kişi əvvəlcə tövbə etməyə dəvət edilir. Əgər tövbə etsə azad edilir. Əks halda öldürülür. Mürtəd qadın fitri və milli olmasından asılı olmayaraq, öldürülmür, əksinə tövbə etməyə dəvət olunur. Tövbə edərsə azad edilir, əks halda həbsxanada qalacaq.[7]

Sünni fiqhində məşhur nəzərə əsasən, mürtəd (onun bütün növlərində) əvvəlcə tövbə etməyə dəvət edilir. Tövbə edərsə azad olunur, əks halda öldürülür. Milli və fitri, qadın və kişi olmasında heç bir fərq yoxdur.[8]

İslamdan qeyri İlahi dinlərdə də mürtəd olma günah sayılır və onun cəzası ölümdür.[9]

Buna əsasən mürtəd olmağın bütün din və məzhəblər nəzərindən günah və onun cəzasını (şərtlərin müxtəlifliyi ilə) ölüm olmasını demək olar.[10]

Üçüncü məsələ: Mürtədin cəzalanmasının fəlsəfəsi:

Mürtədin cəzalanmasının fəlsəfəsi məlum olmaq üçün, nüçə şeyə diqqət etmək lazımdır:

1.      İslamın hökmləri fərdi və istimai sahələrə bölünür. İctimai hökmlər ictimai məsləhətlər əsasında düzəlir. Bəzən bu məsləhətləri təmin etmək, fərdi azadlıqların bir hissəsini məhdudlaşdırır. Bu məsələ heç bir cəmiyyətdə inkar edilə bilməz.

2.      Mürtəd şəxs haqqı tanımaq üçün əlindən gələni edibsə, mürtəd olmasında Allah yanında üzürlüdür. Həqiqətən də özünün fərdi hökmlər sahəsində günahkar deyil.[11] Amma əgər haqqı tanımaqda səhlənkarlıq etmiş olsa, fərdi hökmlər sahəsində də günahkardır. Hər vaxt mürtəd, mürtəd olmasını ictimai fəzaya gətirib çıxarsa, onun rəftarı ictimai hökmlər sahəsində qərarlaşacaq və ictimai meyarlar tapacaq. Bu cəhətdən günahkar olacaq çünki:

Bir: Digərlərinin haqlarını zay edib. Çünki camaatın zehnində şəkk və şübhə yaradır. Camaatın zehnində şühbə yaymağın cəmiyyətin iman ruhiyyəsinin zəifləşməsinə səbəb olması məlumdur. Şübhə və sualları araşdırmaq din şunas və mütəxəssislərin gücündə olduğuna görə, ümumi dindar camaat (hansı ki, bu bacarığı öz hədlərində bilmirlər) cəmiyyətin ümumi fəzası sağlam qalması üçün öz haqları bilirlər.

İki: Cəmiyyətin iman ruhunu qorumağın camaatın haqqı olmasını nəzərə almasaq da, İslam onu ictimai məsləhətlərdən bilir. Ona görə də dinin şüarlarına təzim etməyə həvəsləndirib.[12] Və onu sındırmaqdan çəkindiribdir.[13]

Nəticə budur ki, mürtəd olmaq bəlkə də fərdi hökm cəhətdən günah olmasa da, amma ictimai hökm nəzərindən günahdır.

3.      Mürtəd olmağın günah olmasını nəzərə almaqla, onun cəzalanmasının fəlsəfəsini aşağıdakılarda açıqlamaq olar:

a). Cəzaya layiq olması: Mürtədin cəzalanması əxlaqi nəzmdə qarışıqlıq yaratmasına görədir. Əxlaqi və məzhəbi qarışıqlıq və həmçinin ümumi haqqları zay etmək nə qədər çox olsa, cəza da daha ağır olmalıdır. Dini ruhun zəifliyə doğru getdiyi bir cəmiyyətin, həqiqi xoşbəxtçilikdən uzaq bir cəmiyyət olması məlumdur. Hərçənd texnologiya cəhətdən inkişaf etmiş olsa da.

Ona görə də mürtəd olmaqdan əlavə camaatın iman və etiqadını zəiflədən hər bir əməlin ağır cəzası var. O cümlədən Peyğəmbər (s) və pak İmamlar (ə)- a söyüş söymək. Çünki bu işlərin cəmiyyətdə sındığı zaman, dinin təhrif olma və məhv yolu açılır.

b). Günahkar şəxs tərəfindən mürtəd olmağın təbliğinin davamının qarşısını almaq: Mürtəd öz mürtəd olmasını aşkar etməyincə ictimai günah etməyibdir. İslam tərəfindən mürtəd olançın təyin olunan ağır cəza mürtəd olmağın təbliği yolunu bağlayır.

C). Cəmiyyətdə dinin əhəmiyyətini göstərmək: Hər bir hüquqi və cəza sistemi öz qanunlarını qoymaqla onun üçün hanası işlərin daha çox əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Mürtəd olan üçün ağır cəzalar təyin etmək, cəmiyyətin iman ruhunu qorumağın əhəmiyyətini çatdırır.

d). Dini qəbul etməmişdən öncə onun barəsində daha çox düşünməyə həvəsləndirmə: Mürtədi cəzalandırmaq qeyri müsəlman İslamı daha çox diqqətlə qəbul etməyə həvəsləndirir. Bu məsələ kortəbii və zəif imanın qarşısını alır.

F). Axirət cəzasının yüngülləşməsi: Dini nəzərindən dünya cəzası axirət cəzasının yüngülləşməsinə səbəb olur. Allah Taala daha mehribandır və insan heç vaxt bir günaha görə iki dəfə cəzalandırmaz. Rəvayətlər bunu göstərir ki, İslamın əvvəlində dünya cəzasının axirətdə pak olmağa səbəb olması inancı var imiş və günahkarları hədd icra etmək üçün günahı etiraf etməyə həvəsləndirirdi.

Xatırlatma: Dünya cəzası ən azı axirət cəzasının yüngülləşməsinə səbəb olmasına baxmayaraq, amma Allah axirətdə pak olmaq üçün digər bir yol qərar veribdir və o xalis tövhiddir. Əgər günahkar xalis tövbə etsə, dünyada şərii cəzaya ehtiyac olmadan onun günahı bağışlanar.

4.      Qanun vericilikdə ehtiyat: Mürtədin cəzalanmasının fəlsəfəsi adı ilə deyilən, həmçinin Əhli- kitabın pis planları barəsində Quranda nazil olan ayələr[14] bəlkə də mürtədin bütün mənalarına aid olmasın. Yəni mürtəd şəxsin heç cürə ümumi camaatın imanına qarşı hiylə niyyəti olmasın və ya onun mürtəd olması ümumi camaatın imanına mənfi təsir qoymasın. Amma yenə İslam onun cəzasını yüngülləşdirməyibdir. Bu məsələnin səbəbi nədir? Başqa sözlə, mürtədin cəzalanması fəlsəfəsi olan şeylərin bir yerdə doğru olmaması mümkündür. Onda İslam niyə o yerdə də cəzanı icra edir?

Cavab budur ki, hər bir qanun qoyan hökmün mövzusunun dairəsini o hökmün fəlsəfəsindən daha geniş edir ki, ona "qanun vericilikdə ehtiyat" deyilir. Bu o məsələlərə görədir ki, yalnız onların ən mühümmü olan ikisinə işarə edirik:

A). Bəzən mövzunu dəqiq və həqiqi müəyyənləşdirən qeydlər onun seçimini insanın öhdəsinə qoyan formada deyildir. Məsələn bir küçədə avtomobil saxlamağın qadağan olması qaydası fəlsəfəsi o küçədə trafik vəziyyətini idarə etməkdir. Bu fəlsəfə xəlvət günlərində yoxdur. Amma polis idarəsi o küçədə avtomobil saxlamağı daimi və davamlı formada qadağan edir. Çünki trafikin ağır olmasını müəyyən etməyi camaatın öhdəsinə qoya bilməz.

b). Bəzən bir hökmün əhəmiyyəti o qədər çoxdur ki, qanun qoyan ehtiyat üzündən o hökmün mövzusunun dairəsini geniş edir ki, camaatın o hökmü yerinə yetirməsinə əmin olsun.

Qoşunun sərhəd xətti kimi. Məsələn: Camaatın gözündən uzaq olmalı bir hərbi müəssisələr 5 kilometrlik sərhədlərlə hasar olunur ki, gizli qalsın. Amma qoşun o müəssisələrin əhəmiyyətinə uyğun olaraq, sərhəd həddini neçə bərabər artırır ki, hədəfin təmin olunmasına əmin olsun.

İslam qanunu vericiliyində də bu iki məsələ Allahın hökmlərin mövzusunu hökmlərin fəlsəfəsinin həqiqi mövzusundan daha geniş hədlənməyə səbəb olur ki, o fəlsəfə təmin olunmalıdır.

İslam cəzalarının fəlsəfəsi barəsində daha çox mütaliə üçün:

Baxın: Hüquq fəlsəfəsi, Qüdrətullah Xosrovşahi, Çustafa Daneşpejuh, İmam Xumeyni, təlim və araşdırma müəssisəsi, səh 201- 222.

İlahi ədalət, şəhid Mütəhhəri, Sədra nəşriyyatı.

Həmçinin baxın: Əl- mizanda "La ikrahə fiddin" ayəsinin təfsiri, cild 2, səh 278 və Təfsiri nümunə, cild 2, səh 360.