İnsan elə yaradılıb ki, müxtəlif yollarla, bəzi məlumatlara əl tapa bilər. o cümlədən:

1.      Onun cisminin təbii ehtiyaclarından xəbərdar edən, daxili meyl, qərizə və şəhvətlər.

Məsələn: acmaq, susamaq, ağrı hiss etmək, yorğunluq və s... varəsində olan elm.

2.      Fitrət:

Onu uca qalxmalarda xəbərdar və onlara doğru çəkir. Məsələn: Uca varlığa bağlılıq hissi (məzhəbi ya pərəstiş hissi) həqiqət axtarmaq hissi, təkamül istəmək və gözəllik istəmək hissi və sair...

3.      Sağlam ağıl:

Onu ilk bədihi olan şeylərdən xəbərdar edir. Məsələn iki ziddin cəm olması və heç birinin olmasının qeyri mümkün olması, kiçiklik, böyüklük, bərabərlik, oxşarlıq və s... qanunu. İnsan bu ilk bədihiləri əsas qərar verir və bunların vasitəsi ilə dəlil gətirir və nəticə alır və yeni məlumatlar əldə edir.

4.      Beşlik hissiyyat ki,

insanın öz cismi və öz ətrafı ilə əlaqə yaratmaq üçün cismani bir vəsilədir. Texniki vasitələrdən istifadə etməkdən və ya bu vasitələrdən istifadə etməklə. İnsanın məlumatlarının çoxu bu yolla əldə olunur. O həddəcən ki, bəziləri digər yolları inkar edib və yalnız bu məlumat yoluna inanırlar. Onları hissgəralar ya hissçilər və ya təcrübəçilər adlandırırlar.

5.      Bəsarət:

Məlumatların bəzisi irsi formada və məxsus bir gen vasitəsilə insana keçir və gizli çəkildə qalır və ehtiyac vaxtlarında, aşkarlanır.

Necə ki, bəzi xüsusiyyət və hallar da belədirlər.

6.      Kahinlik və ulduzların hərəkəti

ya sehr və cadu və ya cinlərin bəzisi ilə əlaqə yaratmaq və indiki dövrdə nötizm və həmçinin yuxu və onu yozmaq yolundan məlumat əldə etmək. Bu yol baxmayaraq ki, bir miqdar qeyri təbii və qeyri adidir, amma çox vaxt dünyəvi işlərlə məhdudlaşır.

Yuxarıdakı məlumat yolları insanlar arasında müştərək və öyrənə və öyrədilə bilərlər. Elmi nəfs, mərifət .şünaslıq, və fəlsəfə alimləri, bunları iki ümumi və husuli qismə bölüblər. bunlar haqqında geniş məlumatlar öz yerində gəlibdir və bu məqalədə bunları araşdırmaq fürsəti yoxdur.

7- İlahiyyatçılar

"qeyblə əlaqə" adlı digər bir məlumat yoluna da inanırlar. Amma maddə və təcrübə tərəfdarları ki qeyb və təbiətdən yuxarı aləmləri inkar edirlər. (tam ciddi və qətiyyətlə) bu məlumat yolunu inkar edirlər. onun iddasında olanları sehr, kahinlik və dəlilik və ... ittiham edirlər. bu yolu isbat və inkar etmək, ən mühüm mübahisə olubdur ki, həmişə peyğəmbərlik iddiasında olanlar bir tərəfdən və inkar edənlər digər tərəfdən onunla mübarizədə olublar və elm texnologiya və inkişaf dövrünə aid deyil.[1]

İslam təhqiqatçıları nəzərindən bu yolun özü müxtəlif formalarda əldə oluna bilər:

1)- Qəlbi ilhamlar. Musa (ə)- ın anasının onu sandığa qoyub, nilə atıb və Allaha təvəkkül etməsində aldığı ilham ki, ta Allah Musa (ə) nı ona qaytarıb və rəsulu etsin.[2]

2)- Sadiq yuxular: Necə ki, həzrət İbrahim (ə)- ın oğlu İsmail (ə)- ın başını kəsməsi barəsində buyurur: "İbrahim (ə) İsmailə dedi: Ey oğlum! Mən yuxuda sənin başını kəsdiyini görmüşəm, sənin fikrin nədir?

Dedi: Ey ata! Əmr olunduğu şeyi yerinə yetir. İnşaallah məni səbr edənlərdən görərsən!"[3] Həmçinin peyğəmbər (s)- in yuxuda, gələcəkdə Məkkənin fəth olunmasından xəbərdar olması.[4]

3)- Vəhy dörd formada baş verir: A). İlahi kəlam vasitə olmadan onu eşidənin qəlbinə ya qulağına yetişir. B). Mələk həqiqi formasında görsənib və o vəhyi xitab olunana çatdırır. C). Xitab olunan yalnız mələyin səsini eşidir və xəbəri alır, amma onu görmür. D). Mələk insan formasında görsənir və öz xitab olunanına çatdırır.[5]

Amma diqqət etmək lazımdır ki, bu əlaqənin olması, onun xitab olunanı üçün peyğəmbərlik ya imamlıq məqamını isbat etməyi lazım tutmur. Baxmayaraq ki, heç bir rəsul ya imam bu əlaqə olmadan təsəvvür olunmur. Başqa sözlə, bütün peyğəmbər və övsiyalar bir formada bu əlaqəyə malik olublar. Hətta bəziləri əziz peyğəmbər (s) kimi, o üslubların hamısından müxtəlif zamanlarda faydalanırdılar. Amma hər kəsin bu əlaqəsinin olması, onun peyğəmbər ya vəsi olması demək deyil. Deməli peyğəmbər ya imam (ə)- ın peyğəmbərlik və imamlığı, digər yolardan (peyğəmbərlik və imamlıq iddası, möcüzə göstərmək, qabaqkı peyğəmbərlərin xəbər verməsi ya peyğəmbərin vəsi barəsində xəbər verməsi və digər sübut və şahidlər kimi) isbat olmalıdır.[6] Ona görə də, həzrət Zəhra (s) və həzrət Məryəm (ə) və ... Cəbrailin müxatəbi olmalarına baxmayaraq, bunlar peyğəmbər ya imam deyillər.

4)- Təbiətdən yuxarı aləmlərdə seyr etmək, mukaşifə və tam ayıq və xəbərdar olan vaxtda, peyğəmbər (s)- in meracı kimi.[7]

5)- Öz əhlinin ixtiyarında qərar tapan sənədlərə müraciət etmək. Məsələn məsumların vasitəsi ilə Quranın daxili mənalarına, və Quranın ayələrinin təfsirlərinə olan elm və imam Əli (ə)- dan digər imamlara (ə) ötürülmüş ümumi cəfr elmi (hərflər barəsində olan elm.)

6)- Digərlərinə məlumatların ötürülməsi, ilahi birinin ağız suyu ya yemək qalığı yolu ilə ya ilahi övliyalardan birinin nəsiyihiyai nəfəsindən bəhrələnməklə, məsələn Kərbəlayi Kazım Saruqidən baş verən və Quran hafizi olduğu kəramət.[8]

Yuxarıda qeyd olunanların şərhi, maarif kitablarının çoxunda, peyğəmbərlik və vəhy bəhsində gəlibdir. Bəzi ilahi övliyaların və din alimlərinin mükaifələrini tarix kitablarında axtarıb, tapmaq olar. Amma "Cəfr cami" (ümumi cəfr) barəsində aşağıda qısa izah veririk:

İmam Əli (ə) Nəhcül- bəlağənin 93- cü xütbəsində şərh verdikləri kimi, uşaqlıqdan Allah rəsulu (s) ilə birgə olub (tapşırılmış məmuriyyətləri çıxmaqla) və Allah rəsulundan heç vaxt ayrılmırlar və həmişə onun təlim və tərbiyəsində idilər. İmam Əli (ə) özünün qeyb elmi barəsində buyurur: "Peyğəmbər (s) məni qucaqlayaraq sıxdı, sonra dilini mənim ağzıma qoydu və mənim üçün o həzrətin ağız suyundan, elimdə min qapı açıldı ki, hər qapıdan da daha min qapı açılır."[9]

"Əbu Hamid Qəzzali yazıbdır ki, Müttəqilərin imamı (Əli ib əbu Talib)- ın bir kitabı var, cəfri camiud- dünya- vəl- axirət adlanır. O kitabda bütün elmlər, həqiqətlər, dəqiqələr, sirlər, qeyblər, əşyaların xassələri, dünyada olan varlıqlar və isimlər və həriflərin xüsusiyyətləri hamısı mövcuddur. O həzrət (ə) və on bir övladından başqa ki, imamət və vilayət məqamını nəss formasında peyğəmbər (s)- dən alıblar, heç bir şəxsin onlardan xəbəri yoxdur və onlara irsi olaraq yetişmişdir."[10]

"O kitabda bütün olan şeylər və qiyamətəcən bütün olacaq şeylər yazılmışdır. Hətta onların dost və düşmənlərinin övlad və nəsillərinin adları və qiyamət gününəcən onların hər birinin başına gəlcək bütün hadisələr, o kitabda qeyd olunubdur...

Bu cəfri cami rəmzi həriflərlə yazılıbdır və onu başa düşməyin açarı irsi olaraq imamlara yetişibdir və onlardan başqa heç şəxs, onu dərk edə bilməz... din imamlarının mühüm hadisələr və əhvalatlardan xəbər verdiklərinin çoxu, o kitabdandır. Bütün işlərin ümumi və xırdalığından xəbərdar idilər. Özləri, əhli beytləri və şiələri üçün baş verən müsibətləri o kitabdan üzə çıxardılar. Necə ki, hədis kitablarında kamil və geniş şəkildə qeyd olubdur..."[11]

Bu cəfr, Cəbrayılın əmri ilə kəsilib, dərisi hazırlanıb və ayrılmış bir keçinin dərisidir.[12]

Qeyb xəbərləri Cəbrail vasitəsilə peyğəmbər (s)- ə çatdırılıb və o da imam Əli (ə)- a imla edib. İmam Əli (ə) o qədər yazdı ki, dərinin hamısı, hətta onun əl- ayaq hissələri doldu və gələcək və keçmişin bütün xəbərləri onda qeyd olundu və irsi olaraq imamlara ötürülübdür. Əlbəttə imamların elmi bu came cəfrdən istifadə etməklə məhdudlaşmayıb, əksinə onların hər biri qeybi ilhamlardan da faydalanıblar və mələkut aləmilə xüsusi əlaqə və mükaşifələrə də malik olublar. Necə ki, İmam Hüseyn (ə)- ın Kərbəlaya səfəri hadisəsində, müxtəlif yerlərdə və Kərbəlada olanlar məşhurdur. Necə ki, sadiq yuxulardan da, qeybi xəbərlər və hadisələri baş verməmişdən qabaq əldə edirlər və gələcəkdə baş verəcək hadisələrdən, gözləri önündə olan aydın bir hadisə kimi xəbər verirlər.

Digər bir məsələ budur ki, qeybdən xəbərdar olmaq, qeybi Allaha məxsus bilən ya peyğəmbərin elmi qeybi olmamasını çatdıran ayələrlə,[13] heç bir ziddiyyəti yoxdur. Çünki bu ayələr, Allahın özünün bəzi bəndələrini müəyyən qədər qeyb elmi ilə tanış etməsinə[14] dəlalət edən digər ayələrlə, xüsusiləşir.

Başqa sözlə, Allahın qeyb aləminə olan elmi, zati və əzəli bir elmdir. Amma ilahi övliyaların qeybə (olub, indi mövcud və olacaq şeylərə) olan elmi, ərəzi və husuli (Allahdan alınan) və Allahın izn və icazəsindən götürülmüş və Allahın onları məlumatlandırdığı elmlə məhdudlaşır, bundan çox deyil.

Digər tərəfdən, qeyb elminin olması, onlar üçün heç bir şeyin gizli olmaması mənasında deyil. Məsələn təbuk yolunda peyğəmbər (s)- in dəvəsi itdi və ondan xəbəri yox idi. Bir nəfər etiraz edib dedi ki, sən necə peyğəmbərsən ki, öz dəvənin harda olduğunu bilmirsən? Peyğəmbər (s) buyurdu: And olsun Allaha mən yalnız Allahın mənə öyrətdiyi şeyləri bilirəm.

İndi Allah məni onun yerindən xəbərdar etdi. O dəvə flan yerdə ilişib, yüyəni ağaca dolaşdırıbdır, gedin onu gətirin."[15] Buna oxşar əhvalat imam Sadiq (ə) və onun kənizi barəsində də gəlibdir.[16]

Xülasə budur ki, ilahi övliyaların baş vermiş, baş vermək halında olan və baş verəcək şeylərə olan elmi, qeyb aləminə (təbiətdən yuxarı) ilə əlaqəsi yolu ilədir. Və düşüncənin adi yolundan yuxarıdır. Qeyblə olan bu əlaqənin özü, müxtəlif formalarda baş verə bilər. onların bəzisi üçün onların hamısı baş verir və müxtəlif zaman və məkanlarda ondan faydalanırlar. Bir dəstə üçün də, onlardan birinin baş verməsi mümkündür. Mühüm budur ki, bunların baş verməsi və onların müxtəlifliyi, şəxslərin ruhi gücü və qəlbinin səfalığına bağlı və ona münasibdir.

Bu şey diqqətə layiqdir ki, varlıq aləminin (dünya və axirət) hadisələri, onlar baş verməmişdən öncə, yazılıbdır (insanı ixtiyarsız etmədən) və bütün varlıq aləminə, o cümlədən insana hakimdər. dünya dağılandan sonra da, o hadisələr (saxlanılmış və müəyyən) qalandırlar və hər bir insana aid olan işlər, onun name əməli formasında ona təhlil veriləcək. Bu məsələlərə diqqət etməklə, qeyblə əlaqə və keçmiş, indiki və sonra ilə bağlı olan dəqiq məlumat, mənalanır və təsvirlənir.[17]

İstifadə olunmuş mənbələr:

1. Biriya, Nasir, İnkişaf psixologiyası, cild 1, Səmt (həmkarlıq idarəsi), çap 1, 1375, Tehran.

2. Cavadi Amuli, Abdulla, Təhriri təmhidul- qəvaid, Əz-zəhra, çap 1, 1375, Tehran.

3. Cavadi Amuli, Abdulla, imam Əli (ə)- ın arifanə həyatı, İsra, çap 1, 1380, qum.

4. Cavadi Amuli, Abdulla, Fitrət Quranda, İsra çap 2, 1379, Qum.

5. Cavadi Amuli, Abdulla, Quranda mərifət Şunaslıq, İsra, çap 2, 1379, Qum.

6. Hüseyni, Nemətulla, Elm adamları əməl meydanında, islam nəşri idarəsi, 1375, Qum.

7. Subhani, Cəfər, İslam tarixindən bir- neçə kəlam. Məşər, ç 1381, Tehran.

8. Sultanul- vaizin, Şirazi, Pişavər gecələri, səh- 861- 940. Darul- kutubul- islamiyyə, çap 4, 1378 h. q. Tehran.

9. Kiya Şimşəki, Əbul- fəzl, vilayət irfanda, Darus- sadiqin, çap 1, 1378, Tehran.

10. Misbah Yəzdi, Məhəmməd Təqi, Amuzeşi əqaid, cild 1- 2. İslam təbliğatı təçkilatı, çap 6, 1370, Qum.

11. Misbah Yəzdi, Məhəmməd Təqi, Maarifi Quran, sild 4- 5, İmam Xumeyni (rh) təlim və araşdırma müəsisisəsi, çap 1, 1376.